Көктамыр қанын биохимиялық зерттеу

Көктамыр қанында белоктар мен липидтер жалпы мөлшері мен фракцияларын зерттейді. Сау адам сарысуында белок мөлшері 60-80г/л, оның 60% альбумин құрайды. Нефротикалық синдромда несеппен көп мөлшерде белок жоғалатындықтан, альбумин деңгейі елеулі түрде азаюы мүмкін. НС кезінде әдетте гиперлипидемия тән. Белоктар мен липидтер фракцияларының қалыпты деңгейі қосымша 2 көрсетілген. Кейбір ауруларға әртүрлі белоктардың көптеп түзілуі тән. Қан сарысуы нәруыздарын электрофорезбен бөлу арқылы моноклоналды антиденелерді (миелома немесе В-лимфоциттер ажырауының басқа ақаулары кезінде), иммуноглобулиндердің жеңіл тізбектерін анықтауға болады. Қан мен несепте миоглобин анықталуы рабдомиолизді, ал бос гемоглобин – айқын гемолизді көрсетеді. Миоглобин және гемоглобин бос күйінде нефротоксикалық әсер көрсетіп, бүйрек түтікшелерін зақымдайды.

Na, K, Cl, Ca, Mg концентрациясы тар аралықта ұсталып тұрады. Олардың қалыпты деңгейіне жас әсер етпейді, тек фосфор деңгейі жасқа тәуелді. Емізетін сау сәбилерде оның деңгейі жасы үлкенірек балалардан жоғары болып келеді. (сурет.6).

Сурет 6. Қан сарысуындағы фосфор деңгейінің жасқа тәуелді қалыпты көрсеткіштері.

Қарқынды ем бөлімшесіндегі жедел немесе созылмалы бүйрек жетіспеушілігі бар науқастарда электролиттер деңгейінің төмендеуімен немесе жоғарылауымен өтетін әртүрлі зақымданулар кездеседі. Дизэлектролитемиялардың клиникалық көріністері алуан түрлі, кейбір жағдайларда өмірге қауіпті. Сонымен қатар, электролиттер деңгейінің бұзылуына алып келетін туа біткен және тұқым қуалайтын түтиікшелік дисфункцияларды (тубулопатиялар) да ұмытпау қажет.

Қан сарысуында калий концентрациясы 4-5 ммоль/л арасында болады. Әдетте гиперкалиемия қаупі бүйрек жетіспеушілігі бар науқастарда диурездің айқын азаюынан дамиды. Калий деңгейінің қатерлі сипатта тез өсуі жедел бүйрек зақымдануларына тән. Бүйрек патологиясы расталмаса эндокринді себептерді жоққа шығару керек (балалардағы адреногениталды синдром). Альдостерон әсер етуінің бұзылуымен өтетін туа біткен және жүре дамыған түтікшелік гиперкалиемиялық ацидоз жағдайлары сипатталған. Гипокалиемия айқын бүйректік (ЖБЖ, кейде СБЖ полиуриялық сатысы) немесе бүйректен тыс (асқазан-ішек жолдарынан) калий жоғалтуларында дамиды. Гипокалиемиямен де өтетін туа біткен түтікшелік зақымданулар кездеседі (Олбрайт, Фанкони, Бартер синдромдары).

Қалыпты жағдайда натрий концентрациясы қан сарысуында – 135-145 ммоль/л тең. Гипонатриемия туа біткен бүйрек ақауы бар науқастарда натрий алмасуының бұзылуымен өтетін «тұз жоғалту» синдромында дамуы мүмкін. Ағзада сұйықтық жиналуынан дамитын гипонатриемия жиірек кездеседі. «Сұйылту» гипонатриемиясы ми ісінуіне тән қатерлі клиникалық көріністер беруі мүмкін (кеңістікте сезінудің бұзылуы, ұйқышылдық, жүрек айну, тырысу, спазмдар мен тіпті кома). Кейбір дәрілік заттар (вазопрессин, окситоцин, циклофосфамид, индометацин т.б..) бүйрек түтікшелерінің антидиуретикалық гормонға (АДГ) сезімталдығын күшейтіп, ағзада осмостық бос судың көп мөлшерде ұсталуына алып келетіндігін есте ұстаған жөн. Сонымен қатар, АДГ шамадан тыс секрециясы да кездесуі мүмкін. Керісінше, гипернатриемия бүйрек түтікшелеріндегі эпителийдің АДГ-ға сезімталдығының төмендеуінен суды көп жоғалтумен сипатталатын бүйректік қантсыз диабетте кездеседі.

Кальций мен фосфаттар концентрациясы. Бүйрек жетіспеушілігі бар науқастарға гипокальцемия мен гиперфосфатемия дамуы тән. Бүйрек паренхимасыф жоғалған сайын гипокальциемияға алып келетін белсенді Д₃ витаминінің (кальцитриол) синтезі төмендейді. Гипокальциемия екіншілік гиперпаратиреоидизмге алып келеді. Бұл өзгерістер гиперфосфатемия дамуымен ауырлай түседі. Фосфор-кальций алмасуының бұзылуы сүйек аппаратының зақымдалуымен ғана емес, жүрек-қан тамыр жүйесінің зақымдалуымен де өрши түседі. Сондықтан, кальций, фосфор және осы алмасуға қатысатын гоормондар деңгейін анықтап, реттеп отыру маңызды мәселеге жатады. Қалыпты жағдайда жалпы кальций қан сарысуында 2,23-2,57 ммоль/л, фосфат - 0,81-1,45 ммоль/л тең (қосымша 3). Гипофосфатемия фосфатта реабсорбциясының бұзылуымен өтетін тұқым қуалайтын – витамин Д резистентті гипофосфатемиялық рахиттің негізгі белгісіне жатады (фосфат-диабет). Кальций, фосфор деңгейінің өзгерістері басқа да рахит тәрізді ауруларда кездеседі. Біріншілік гиперкальциемия созылмалы бүйрек ауруынав алып келуі мүмкін, себебі гиперкальциурия нефролитиаз бен бүйрек жетіспеушілігінің дамуына алып келеді. Сүйек-минералды алмасудың бұзылуымен өтетін барлық аурулар Са, Р (қан мен зәрде) және оларды реттейтін гормондар (ПТГ, кальцитонин, витамин Д) деңгейін анықтауды талап етеді.

Қан сарысуындағы несеп нәрі мен креатинин бүйрек арқылы экскрецияланатындықтан, олардың қанда жиналуы бүйрек жетіспеушілігінің көрсеткіші болып табылады. Бүйрек қызметін зерттеу үшін цистатин С да қолдануға болады. Зақымдалған күннің өзінде бүйрек ұзақ уақыт бойы креатинин мен несеп нәрінің экскрециясын қамтамасыз ететіндіктен, олардың ағзада жиналуы шумақтық фильтрация жылдамдығының (ШФЖ) 30мл/мин төмен түскендігін көрсетеді. Күнделікті жұмыста креатинин деңгейі несеп нәріне қарағанда бүйрек зақымдалуын нақтырақ сипаттайтын көрсеткішке жатады, себебі несеп нәрінің деңгейіне белоктың тағаммен түсу мөлшері, катаболизм мен гидратация деңгейі әсер етеді. Ал креатини көрсеткіші тек бұлшықет массасына тәуелді болғандықтан, оынң деңгейі балаларда, қарт адамдар мен әйелдерде ересек еркектерге қарағанда төмендеу болады. Алайда несеп нәрі мен цистатин С деңгейі жасқа байланысты емес. Несеп нәрінің деңгейі уремия симптомдарымен тікелей байланысты болғандықтан, оны диализге көрсеткіш ретінде ескереді (30ммоль/л асқанда), себебі несеп нәрінің тым жоғары деңгейі церебралды асқынулар қаупін туғызатын гиперосмолярлы жағдайға алып келеді.