Татăк – Частица

Татăксем – пулăшу пĕлтерĕшлĕ сăмахсем, вĕсем сăмахсен е предложенисен пĕлтерĕшĕсене хушма сĕм парса кăштах улăштараççĕ.

Татăксем хăй пĕлтерĕшлĕ сăмах умĕнче тăраканнисем (разве, неужели, кое-) тата ун хыçĕнче тăраканнисем (же, ли, бы т.ыт.те) пулаççĕ.

Чăваш чĕлхинче сăмах умĕнче тăракан татăксем çук. Та- (те-), ни- татăксене çеç палăртмалла: такам, темĕн, нихăçан, нимĕн те, - ни татăк чăваш чĕлхине вырăс чĕлхинчен кĕнĕ (никто, никакой, ничто, ничего, ничем). Сăмах умĕнче тăракан татăксенчен ан татăка палăртмалла: ан кала, ан тарăх, ан тавлаш, ан сÿпĕлтет т.ыт.те.

Татăксем хăйсен пĕлтерĕшĕпе тата вырăнĕпе икĕ ушкăна уйрăлаççĕ. Пĕрремĕш ушкăна калаканĕ предложенире мĕн çинчен калаççĕ, çавăн çине мĕнле пăхнине пĕлтерекен татăксем кĕреççĕ. Вĕсем хăйсем темиçе ушкăнран тăраççĕ:

- ыйту татăкĕсем: разве, неужели, ли (выр.), -и, -им, -ши, -шим, нивушлĕ (чăв.). Разве ты так думаешь? – Эсĕ çапла шутлатăн- и вара? Неужели он даже этого не знает? – Нивушлĕ вăл çакна та пĕлмест вара? Так ли уж он все забыл? – Çакăн çинчен вăл пĕтĕмпех манса кайнă- ши вара?

- вăйлату татăкĕсем: даже, уже (уж), ведь, и, же, ни (выр.); -ах (-ех), та, те, тата, вара, -çке, вĕт, ĕнтĕ (чăв.). Çаплах-ши вара? Пухура вăл та пулчĕ. Вĕсен ĕне çеç мар, лаша та пур. Это знает даже маленький ребенок. На собрание пришел и Петр Петрович. Я же сказал это. Ведь он даже на заседании отсутствовал;

- уйăру татăкĕсем: только, лишь только (выр.), анчах, çеç (çех), кăна (чăв.).

Студентсен анчах хăçан татăк, хăçан наречи пулнине лайăх уйăрса илме пĕлмелле: Вăл анчах (нар.) тухса кайрĕ – Анчах (татăк) пухура вăл пĕр сăмах та шарламарĕ;

- кăтарту татăкĕсем: вот, вон, это (выр.), акă, авă (ак, ав) (чăв.). Ак эп килтĕм те. Вот я пришел. Вон он сидит;

- тĕрĕслетÿ татăкĕсем: именно, подлинно, как раз (выр.); шăп; шăп та шай, шăп та лăп (чăв.);

- иккĕленÿ татăкĕсем: -тăр (-тĕр). Вăл паян яла кайнă- тăр. Вăл хулана ĕнер таврăннă - тăр. Хăнана Петĕрпе арăмĕ те килнĕ- тĕр. Вырăс чĕлхинче иккĕленÿ татăкĕсем çук.

Иккĕмĕш ушкăна сăмах формисемпе çĕнĕ сăмахсем тăвакан татăксем кĕреççĕ.

Вырăс чĕлхинче –

бы, бывало: был бы, хоть бы, чтобы;

-нибудь: кто-нибудь, как-нибудь, когда-нибудь;

-либо: кто-либо, что-либо, когда-либо;

-то: кто-то, что-то, как-то, когда-то;

кое-: кое-кто, кое-что, кое-как, да, пусть;

не, -не: не пишу, некогда, недоумевать, некто, несмелый;

ни-: никто, ничто, никакой, ни один (человек).

Чăваш чĕлхинче –

шап- (шап-шурă), хуп- (хуп-хура), кăн- (кăн-кăвак), чи (чи лайăххи), сĕм- (сĕм-ешĕл). Кусем паллă ячĕн вăйлă степеньне тăваççĕ;

ан, мар, çук: ан кала, апла мар, каяс çук. Кусем глаголăн хирĕçлев аспектне тăваççĕ.

Date: 2015-05-22; view: 1293; Нарушение авторских прав