Япала шутне çывхартса кăтартасси

Вырăс чĕлхинче япаласен шутне конкретлă мар, çывхартса (приблизительно) кăтартма виçĕ мелпе усă кураççĕ:

1) камăнлăх (родительный) падежри япала ячĕсене около предлогпа каласа. Тĕслĕх: «На собрании было около ста человек» (Чăвашла: «Пухура çĕр çынна яхăн пулчĕ»);

2) предложенире определени пулакан хисеп ячĕпе япала ятне вырăнĕпе улăштарса: пять килограммов (конкретлă) – килограммов пять (çывхартса); пятнадцать метров – метров пятнадцать. Чăвашла кун пек мелпе усă курмаççĕ;

3) юнашар тăракан шут хисеп ячĕсене мăшăрлатса каланипе: три-четыре килограмма, пять-шесть дней, десять-пятнадцать человек.

Çак мелпе чăваш чĕлхинче те усă кураççĕ: ик-виç(ĕ) кун; тăват-пилĕк çын; сакăр-тăхăр студентка.

Вуннăччен кун пек чухне хисеп ячĕсене юнашаррисене çеç мăшăрлатса калама пулать: ик-тăват, тăват-улт, пилĕк-çич теме çук. Вуннăран малалла пиллĕк урлă мăшăрлатма пулать: вуннă-вун пилĕк çын, вăтăр-вăтăр пилĕк студентка. Çирĕмрен малалла вуннă урлă мăшăрлатма пулать: çирĕм-вăтăр тенкĕ, хĕрĕх-аллă çурт, утмăл-çитмĕл ял. Çак мелпе вырăс чĕлхинче усă курма пулать: двадцать-тридцать (рублей); сорок-пятьдесят (домов); шестьдесят-семьдесят (деревень) т.ыт.те.

37-мĕш хăнăхтару. Çак хисеп ячĕсене падеж тăрăх вĕçлĕр те чăваш чĕлхипе вырăс чĕлхи хушшинчи уйрăмлăхсене кăтартăр: сто двадцать пять рублей – çĕр çирĕм пилĕк тенкĕ; сорок пять стульев – хĕрĕх пилĕк пукан; тысяча двести шестьдесят тонн – пин те ик çĕр утмăл тонна; триста семьдесят пять книг – виç çĕр çитмĕл пилĕк кĕнеке; две тысячи восемьсот сорок две книги – икĕ пин те сакăр çĕр хĕрĕх икĕ кĕнеке; тысяча двести три слова – пин те ик çĕр виçĕ сăмах; тысяча четыреста тридцать семь килограммов – пин те тăват çĕр вăтăр çичĕ килограмм.

38-мĕш хăнăхтару. Скобкăра кăтартнă хисеп ячĕсене сăмахпа çырса тухăр.

1.Библиотека университета пополняется ежегодно (500-600 книг). 2. В словарь включено более (80 новых слов). 3. Вместе с новыми (2004 слова) учебник английского языка будет насчитывать свыше (5,4 тысяч) слов. 4. Разность между (95) и (42) составляет пятьдесят три. 5. Второй советский искусственный спутник Земли находился в космосе без малого (163 суток). 6. По новым дорогам пойдут современные поезда, которые развивают скорость (до 60 км) в час. 7. По этой программе к (2010 году) планируется построить на территории республики около (30) физкультурно-спортивных комплексов. 8. Графа в избирательном бюллетене «против всех кандидатов» набрала лишь (4, 27 процента). 9. С (2007 года) полномочия по ведению лесного хозяйства передаются в регионы… 10. Родилась я в феврале (1939 года) в деревне Новые Шигали, что в Татарстане. 11. Небольшой старинный город с (5785 жителей), красиво расположенный по (оба-обе) сторонам живописной речи, привлекает много туристов. 12. На дорогу у нас ушло (полтора-полторы) суток. 13. Можно было вполне обойтись (полторы тысячи рублей). 14. В общей сложности на грузовики было погружено (34,5 тонн) угля. 15. Наш дом находится совсем близко, в (полтораста шагов) отсюда.

39-мĕш хăнăхтару. Скобкăра кăтартнă глаголсене хисеп ячĕсемпе килĕшÿллĕн кирлĕ хисепе лартса тухăр. Унтан предложенисене вырăсла куçарăр та икĕ чĕлхери хисеп ячĕсене пĕр-пĕринпе танлаштарса сăнăр, уйрăмлăхсене кăтартăр.

1. Митингра вуншар çын сăмах тухса (каларĕ – каларĕç). 2. Урампа пилĕк студент университет еннелле (утать – утаççĕ). 3. Хапхапа юнашар тенкел çинче виçĕ карчăк шăкăл-шăкăл (калаçса ларать – калаçса лараççĕ). 4. Хальхи йывăр вăхăтра миллионшар çын выçăллă-тутăллă асапланса (пурăнать – пурăнаççĕ). 5. Малти пÿлĕмре виççĕн (калаçса ларать – калаçса лараççĕ). 6. Пухăва утмăл çынран вуннăшĕ (пымарĕ – пымарĕç). 7. Кашни рете саккăрăн (тăрса тухрĕ – тăрса тухрĕç).

40-мĕш хăнăхтару. Çак предложенисенчи скобкăна хупнă сăмах майлашăвĕсенчен кирлине суйласа илĕр, унтан предложенисене чăвашла куçарăр та икĕ чĕлхери вариантсене пĕр-пĕринпе танлаштарса тухăр.

1. В двадцать третей комнате общежития живут (два студента – двое студентов). 2. Больная мучительно боролась за свою жизнь, страшась оставить без всякой помощи (четыре сироты – четырех сирот – четверых сирот). 3. В семье старого якута было (три сына – трое сыновей); все (три – трое) – прекрасные охотники. 4. Старшие братья уехали вперед, младшие дожидались, пока за ними (тремя – троими) приедет мать. 5. Их (четыре – четверо); все они ученицы балетной школы. 6. Ему досталась (большая половина – чуть больше половины) яблока. 7. При барине неотлучно находились (два слуги – двое слуг). 8. Радостно встретились после долгой разлуки (два друга – двое друзей). 9. Длинной вереницей вытянулись медленно ехавшие (22 саней – 22 сани) и (3 розвальни). 10. Так и обманули злого волка (три поросенка – трое поросят).

41-мĕш хăнăхтару. Хисеп ячĕсем кĕртсе çырнă çак предложенисенче мĕнле йăнăшсем асăрхатăр? Унтан предложенисене чǎвашла куçарǎр та икĕ чĕлхери вариантсене пĕр-пĕринпе танлаштарса тухǎр.

1. У обоих часов сломалась пружина. 2. Заведующий кафедрой вызвал к себе двадцать три студентов, чтобы выяснить, почему большая половина из них выполняет курсовые работы с отставанием от графика. 3. Летаргический сон продолжался 34 суток. 4. Среди 21 студентов было 5 отличников. 5. В 24 секциях спортивного общества занимается около 46 тысяч молодежи. 6. Школьная библиотека располагает тремя тысячами восемьдесят пятью книгами.7. За последний месяц в «молодежные бригады отличного качества» включилось 243 юношей и девушек.

42-мĕш хǎнǎхтару. Çак предложенисене вырǎсла куçарǎр та ик чĕлхери хисеп ячĕсен варианчĕсене танлаштарса тухса уйрǎмлǎхĕсене кǎтартǎр. Хисеп ячĕсене сǎмахпа çырса тухǎр.

1. Хваттер хуçи карчăкĕ, Анна Ивановна, – утмăлсенчен иртнĕ тулли кĕлеткеллĕ хĕрарăм (А. Артемьев). 2. Эпĕ хама ас тăва пуçланǎ вǎхǎтри Натюк тǎххǎрсенче пулнǎ (Уйǎп М.). 3. Эпĕ ун чухне вун тǎваттǎраччĕ, Коля – вун иккĕре (Л. Агаков). 4. Вăл кăнтăрла иртсен пиллĕкре таçта çухалатчĕ. 5. Хулана икке уйăрса выртакан çырмара çурхи шыв кĕрлесе юхни илтĕнет (Данилов-Чалтун).

Date: 2015-05-22; view: 1063; Нарушение авторских прав