Сөйлеудің клиникалық мінездемесі

Балалық шақтағы сөйлеу бұзылыстарының ерекшелігі болып олардың кері қайталана алуы табылады. Сөйлеу бұзылыстарының клиникалық қалыптары келесідей:

1. Перифериялық мінезді:

а) механикалық дислалия /артикуляциялық аппарат құрылымының түрлі
бұзылыстарымен байланысты дыбыстарды айту бұзылыстары/;
функционалдық дислалия /артикуляциялау функциясының бұзылуы -
артикуляциялау ағзаларының сақталған құрылымында артикуляциялық
аппараттың дүрыс емес, дәл емес қозғалыстары/;

ә) ринолалия - дыбыстарды айту мен сөйлеудің просодикалық жағының бұзылыстары, бірінші қатарда - дауыстың /артикуляциялық аппараттың құрылымындағы бұзылыстармен байланысты - еріндердің бірікпеуі, альвеолярлық өсінді, қызыл иектер, қатты және жұмсақ таңдайдың және т.б. зақымдануы. Ашық болуы да мүмкін - ауа ағымы дыбыстың пайда болу сәтінде ауыз қуысынан ғана емес, мұрыннан да өтеді, немесе жабық болуы да мүмкін - мұрын қуысынан ауа ағымының өтуі бұзылғанда /аденоидтар, ісіктер, мұрын-тамақта созылмалы процестер өту кезеңінде/;

б) ринофония - дауыс тембрының сөйлеу бұзылыстарының қалыпты
артикуляциялануы жағдайындағы бұзылыстары /фонация процесінде ауыз
және мұрын қуыстарының бағыттала алмауымен байланысты/;

в) дисфония - дыбыс аппаратының патологиялық өзгерстері нәтижесінде
фонацияның бұзылуы. Фонацияның жоқ болуында /афония/ немесе
дыбыстың күші, биіктігі және тембрының бұзылыстары /дисфония/.
Орталық немесе перифериялық табиғатты дыбыс-құрушы механизмнің
органикалық бұзылыстарымен анықталуы мүмкін.

2. Орталық мінезді:

а) дизартрия - орталық жүйке жүйесінің органикалық зақымдануы нәтижесінде тілдің дыбыстық жүйесінің бұзылуы. Жиі дизартрия кезінде сөйлеудің айтылу жағы ғана емес, қосымша лексикалық-грамматикалық және түсіну жақтары да бұзылыстарға ұшырайды;

ә) алалия - баланың ерте даму немесе құрсақта даму кезінде бас миы қыртысының сөйлеуге жауап беретін бөлімдерінің органикалық зақымдануы нәтижесінде сөйлеу мүлдем жоқ немесе дамымаған болады /сөйлеу қалыптасқанға дейін/;

б) афазия - бас миының ауыр зақымдануы, сөйлеу бөлімдерінің ісікке
шалдығуы қалыптасқан сөйлеудің толық немесе жартылай жойылуына
әкеледі;

в) дисграфия немесе аргафия - жазу процесінің арнайы, яғни толығымен
немесе жартылай бұзылуы. Әріптердің тұрақсыз оптикалық-кеңістік
бейнелерінде, сөйлем құрылымының және дыбыстық-буындық бөліктерінің
өзгеруінде көрініс табады;

г) дислексия /алексия/ - бас миының көбіне самай-төбе-желке бөлімдерінің
жетілмеуі тұрақты оқу бұзылысына себеп болады.