Эмболия түрлері, морфологиясы, бұл процестің ақырына сипаттама беріңіз

Эмболия деп қан тамырында, қалыпты жағдайда кездеспейтін өр түрлі заттардың көшіп жүруін жөне олардың қан тамырларын тыгындап қоюын атайды. Қанмен келген бүл заттарды эмбол дейді.

Эмболияның түрлеріне мыналар жатады: тромбоэмболия — тромбтар алгашқы орнынан үзіліп немесе бөлшектеніп кеткенде пайда болады, ол эмболияның басым бөлігін қүрайды. Тромбоэмболияньщ негізгі себептерінің бірі веналық тромбтардың тез өсу жағдайында қан тамыры қабырғасымен байланысын жоғалтып алуы, яғни акциалдық тромбтардың түзілуі. Сондықтан, өсіресе операциядан кейінгі кезеңце, сөл эсер нәтижесінде (жөтелу, дефе­кация) тромб орнынан жылжып кетіп, өкпе артериясының тром­бозы белгілері пайда болады. Ғылыми мәліметтерге қарағанда тром-боэмболдардың 60% ірі веналарда табылады.

Артерия жүйесіндеіі тромбоэмболдар көбінесе қолқа атероск-лерозымен, ревматизмдік аурулармен, жүрек инфарктының асқы-нуымен байланысты. Артериялық тромбоэмболңялар жүрек ин­фаркты, мидың ишемиялық инсульты, ішек, аяқ гангреналары түрінде көрініс береді. Бүл асқынулардың әрқайсысы ауру өлімінің себебі бола алады.

Май эмболиясы жіліктер сынған кезде, теріасты майлары езілгенде, дене күйгенде, кейде қүрамында май бар дөрілерді қанға кездейсоқ дарытқанда немесе қанның физикалық-химиялық қасиетгерінің өзгеруі нәтижесінде оның қүрамында &ай тамшы-ларының түзілуіне байланысты пайда болады. Май тамшылары бірінші кезекте өкпе капиллярларын тығындап қояды. Өкпе ка-пиллярларының 75% маймен толғанда қанньщ өкпеден жүрекке өту мүмкіншілігі болмай жедел асфиксия (ауа жетіспеушілігі) да-мьш, ауру тез өліп қалады. Кейде май тамшылары өкпе капилляр-лары арқылы немесе арте-рия-веналық анастомоздардан өтіп ми капиллярларына жетуі мүмкін. Бүл жағдайда қан тамырлары ай-наласында қан қүйылу, неқроз ошақтары көрінеді. Сирек жағдай-ларда май эмболиясьшың көзі бауырдағы май басу болады.

Ауа эмболиясы жүрекке жақын қан тамырлары, мысалы, мой-ын веналары жарақаттанғанда дамиды. Қанға ауаның сорылуы тыныс алу кезінде көкірек қуысында теріс қысым пайда болуына байланысты. Қан қүю кезінде, дәрі жібергенде мүқият болмаса ауа қан қүятын жүйелер арқылы қанға өтуі мүмкін. Қанмен ара-, ласқан ауа көбіктеніп, көлемі үлғайып қан жүректің оң қарынша-сынан өкпеге өтуін қиындатады, соның нәтижесінде сол қарын-шаға қан бармай ол өз жүмысын тоқтатып, науқас адам бірнеше минут ішінде өледі. Бүл өлімнің себебі өкпе-жүрек рефлексі бо-луы мүмкін. Ол өкпе қан тамырларындағы баро-механорецептор-лардың аса тітіркенуімен, осыған байланысты өкпе артериясы мен оң қарыншадағы қысымның көтерілуімен, үлкен қан айналу шеңберінде қан қысымының рефлекторлы түрде төмендеуімен, қанның минуттық көлемінің азаюымен түсіндіріледі. Өкпедегі ар-терия-веналық анастомоздардың ашылуы ауа көпіршіктерінің үлкен қанайналым жүйесіне (ми, бүйрек, жүрек, қан тамырларына және т. б.) өтуіне мүмкіндік береді.

Газ эмболиясы атмосфера қысымы жоғары жағдайда жүмыс істейтін (кессон жүмыстары) адамдарда кездеседі. Осы жүмысшы-ларды кейбір төтенше жағдайда су астындағы жоғары қысымнан тез су бетіне, яғни қалыпты қысымға шығарғанда қандағы еріген азот, көмір-қышқылы, оттегі газ күйінде бөлініп шығып, қан та-мырларын тығындап тастайды. Үшқыштарда дамитын газ эмбо­лиясы өте биікке жылдам көтерілгенде өкпе альвеоласындағы ауаның көп мөлшерде капилляр жүйесіне өтуіне байланысты. Ми және жүлын тамырларының эмболиясы организм үшін аса қатерлі қан қүйылу, некроз ошақтарымен асқынады. Олар ауру өлімінің тікелей себебі бола алады. Сирек жағдайларда газ эмболиясы ана-эробты гангрена нәтижесінде дамуы мүмкін.

Тін эмболиясы көбінесе жаңа туылган балаларда, туылу кезінде тіндердің эр түрлі себептерге байланысты езіліп-жаншьшып қанға өткенінде дамиды. Қанга үрық айналасындагы сүйықтың немесе хорион бүрлерінің қатерлі ісік жасушаларының түсуі де тін эмбо-лиясына жатады (32-сурет).

Соңгы жағдай организмде қатерлі ісіктердің таралуьшьщ негізгі көзі болып есептелінеді. Майда тамырларда кідіріп қалган ісік жасушалары өніп-өсіп жаңа ісік ошагына (метастазга) айналады.

Бөгде зат эмболиясы. Қанга оқтың, снарядтың жарқыншақта-ры, киім болшектері, түскенде пайда болады. Бүл заттар оз салмағымен қанға қарсы бағдарда әрекет етеді, оны ретроградты эм­болия деп атайды.

Бактерия эмболиясы сепсис кезінде қанға бактерия колония-лары немесе сепсистік аутолиз нәтижесінде бөлініп кеткен тромб бөлшектері түскенде дамиды.

Эмболияның тасылу бағытына қарап үш түрін ажыратады:

1. Тура бағыттағы эмболияда эмбол қан бағытымен көшеді.

2. Кері бағыттағы (ретроградтық) эмболияда эмбол қан ағу бағытына қарама-қарсы өрекеттенеді.

3. Күтпеген (пародоксалдық) бағыттағы эмболия — эмболдың үлкен қан айналу шеңберінен, кіші қан айналу шеңберіне (өкпе-ге) соқпастан айналып жүруі. Бүл негізінен жас нәрестелерде, екі жүрекше аралығындағы сопақ тесік бітпей қалған жағдайда, ере­сек адамдарда қарыншалар арасында саңылау пайда болғанда (мы-салы, инфарктан кейін) ғана кездеседі.