Йүгәнен шылтыратып, Сафура сыға тирәктәр араһынан

Сафура. Хәйерле кис, Урал еҙнәкәй. Минең алашаны күрмәнеңме, әй?

Урал (сүкеүҙән туҡтап). Һинең алаша көн дә ошо тирәктәр араһында аҙаша, буғай, балдыҙҡай.

Сафура (көрһөнөп). Эййй, аҙаша шул, аҙаша.

Урал. Заманында, йүгән шылтыратып түгел, ә ҡарҙай ап-аҡ ҡаҙмендәр ҡабартып ҡороҡлай торғайның уны.

Сафура (тертләп). Ә?! Кемде?

Урал (көлөп). Алашаңды, тим.

Сафура. Их еҙнәкәй-еҙнәкәй, алаша түгел ине шул ул, ә ажар аҫау ине.

Урал. Дә-ә-ә... беҙҙең ише серек аҙау түгел шул.

Сафура. Э-э-эх... Ҡамыт аяҡлы, Ғәли атлы алашанан тыш юҡ шул хәҙер... Уныһы ла һуҡыр — фронттан күҙенә ҡара күн ҡаплатып ҡайтҡан. Өҫтәүенә, ҡара бирсәткә кейгән...

Урал (һиҫкәнеп). Ҡара бирсәткә?

Сафура. Тап үҙе. Булат балдаҡты урлағас кейгән теге ҡара бирсәткәһе...

Урал. Ә?!

Сафура. Э-э-эх! һыуға батҡандай булды был... (Тирәклеккә инеп юғала).

Урал (баш сайҡап). Теге ҡара бирсәткәһе... быныһы ни булды тағы?

Улдарын сепрәккә һөртә-һөртә, ҡарт эргәһенә Сәлисә килеп ултыра, сүкеш сыңлауына әҫәрләнеп уйлана. Өҫтөндә төҫө уңып бөткән хәрби гимнастерка һәм юбка, башында пилотка. Күкрәгендә яугир Ҡыҙыл Йондоҙ ордены.

Урал. Йә, герой ейәнсәрем, фронттан ҡаты яраланып ҡайтҡандан һуң, ҡәҙимге тыныс тормошҡа күнегәһеңме? Гөрләйме тимер аттарың? Ниңә былай моңайҙың?

Сәлисә. Йөрәк бер ҙә үҙ урынында түгел, ҡарттай.

Урал. Был заманда ҡайһылай булһын инде ул? Бына мин үҙем бер ҡулым менән салғы сүкейем, икенсеһе менән ҡамыт-ыңғырсаҡ йүнәтәм, ә йөрәгем менән фронттан хәбәр көтәм. Төн сыҡҡансы беҙҙекеләр фашистарҙы ҡайҙа быраҡтырҙылар икән, йәнәһе... Йә, теге НАТИ тракторың ни хәлдә?

Сәлисә. НАТИ-ҙы ни, йүнәтәбеҙ. Әле шуның шатун подшипниктарын шымартып килдем. Ләкин, картерҙы ябыр өсөн, поршенгә тығырға беренсе номерлы палец кәрәк.

Урал. Уныһы нимә тағы?

Сәлисә. Эй ҡарттай, ҡарттай, йөҙ йәшәгән ҡарттай! Ошо йәшеңә етеп, трактор моторының ҡоролошон да белмәйһең.

Урал. Белмәү ғәйеп түгел, белергә теләмәү ғәйеп. Өйрәт миңә белгәнеңде.

Сәлисә. Ҡуласаны беләһеңме?

Урал. Беләм. Тирмән ҡуласаһы бар, Донъя Ҡуласаһы бар.

Сәлисә. Трактор беҙҙең бригада өсөн донъя ҡуласаһы шул.

Урал. Ҡапаҡ әйттең, ейәнсәрем.

Сәлисә. Бына шул донъя ҡуласаһын поршень тигән оҙонса бер нәмәҫтәкәй бер аҫҡа — бер өҫкә, бер аҫҡа, бер өҫкә шыуышып йөрөп әйләндерә.

Урал. Әһә, бер аҫҡа — бер өҫкә.

Сәлисә. Ләкин ул шулай өҙлөкһөҙ йөрөһөн өсөн, (бармаҡтары менән ишаратлай) уның бына ошондай ғына арҡыры тишегенә ошондай ғына палец тығырға кәрәк.

Урал. Әһә, палис тығырға кәрәк.

Сәлисә. Бына шул. Шунһыҙ ул бер аҫҡа ла, бер өҫкә лә йөрөмәй.

Урал. Һуң ул палис тигәнең үҙебеҙсә ябай бармаҡ түгелме?

Сәлисә. Их, ябай бармаҡ тығып ҡына йөрөтөп булһа икән, ҡарттайым! Ҡаты ҡорос палец кәрәк шул уға. Ҡаты! Аңланыңмы инде?

Урал. һәй был һуғыш, һуғыш!.. Илдә ир-ат ҡалмағас, ҡатыһы ла булмайҙыр шул инде... (Асыуланып). Ғәләмәт Ғәли ни ҡарай? Ҡайтҡанына ҡасан! Бына ошонда ҡатырып күрһәтһен ирлеген.

Сәлисә (ҡул һелтәп). Эй, һөйләмәсе шул Ғәләмәтеңде!

Урал. Ә шулай ҙа... теге ҡара бирсәткәһен кейгән, тиҙәр...

Сәлисә (тертләп). Нимә?!

Урал. Булат балдаҡ йолаһын иҫкә төшөрөүелер инде...

Сәлисә (бармаҡ быуындарын берәм-берәм шартлата тартып). Ах йола, йола... (Китә).

Урал. һәй донъя, донъя...

Яҙғы күбәләктәрҙәй бөтөрөлөп ҡыуыша-ҡыуыша, көлөшә-көлөшә Оксананың ҡыҙы Мопра менән Сафураның улы Ким килә. Береһе — ҡул тырмаһы, икенсеһе йүгән тотҡан. Урал сүкеүҙән туҡтай.

Мопра. Тоттоң, ти, тотмай ҙа ни!

Ким. Тотоу ғына түгел, битеңде “суп!” иттереп тә алырмын.

Мопра. Абау-абау, оятһыҙ!

Ким. Битеңде генә түгел, ҡолағыңды ла тешләрмен әле!

Мопра. Минең ҡолаҡта ни үсең?

Ким. һи бешмәгән, шуны ғына ла белмәйһең! Ҡолағыңды тешләһәм, һин дә минекен тешләһәң, мин — һинеке, һин — минеке булабыҙ ҙа ҡуябыҙ. Беҙҙә шундай йола бар.

Мопра. Абау, ҡайһындай матур йола! (Йүгерә).

Ким. Үтәйек шул йоланы! (Тота).

Мопра. Абау-абау, оятһыҙ!

Ким. Бына-бына һуғышҡа китеп барһам, ни эшләрһең икән әле?

Мопра (тертләп). һуғышҡа?! һине алалармы ни?

Ким. Алмаһалар ҙа китәм, ҡасып китәм!

Урал ҡарт ҡапыл сүкеш һуға, йәштәр ағас араһына ташлана. Ыҫтан яғынан һөрәнләп Оксана килә.

Оксана. Мопра-а-а! Ки-и-им! Мопра-а-ам, ҡәҙерле Значогым!

Урал. Оксана ҡәрендәш, шул ҡәҙерле Мопра-Значогың Сафура әхирәтеңдең Ким-Значогы менән ҡуша тағылып ҡуймағайы, тим. Бер түш... түшәккә.

Оксана. Уныһы булмаҫ. Нәҙере бар Остабымдың.

Урал. Бәй, быныһы ни булды тағы.

Оксана. Остабым хатында яҙа: фронттағы бер йән дуҫы менән ҡоҙа-ҡоҙағыйҙар булышырға ант итешкән. Ә ут эсендәге ант — изге ант. Минең ҡыҙым атай нәҙерен тотасаҡ, шул йән дуҫтың улына ғына сығасаҡ. Мопра-а-ам, аҫыл Значогым минең! (Китә).

Урал. һәй был донъя... (Сүкешен атып бәрә, китә).

Сафура сыға, аҡтирәккә һөйәлеп уйлана. Ғәли күренә, Сафураны түрәләрсә бармаҡ ымлап ҡына саҡырып ала. Ғәли ҡупшы хәрби кейемдә, ҡулында ҡара бирсәткә, һыңар күҙен ҡара япма ҡаплаған, түшендә ышҡып ялтыратылған миҙал.

Ғәли (һыҙғырып). Һайыҫҡан, кил әле бирегәрәк!

Сафура (яҡынлай). Минән һиңә ни кәрәк?

Ғәли (көлөп). һәр хәлдә ҡаҙмендәр-фәлән түгел.

Сафура. Хурлама, былай ҙа тулышҡан күңел.

Ғәли (кеҫәһенән ҡара пистолет сығарып, ҡулында уйнатып). һинме әле әштер-өштөр колхозға ат көтөүсе?

Сафура. Абау!

Ғәли. Анауы эвакуированная хохлушка Оксанамы һиңә алмашсы? (Пистолетын тоҫҡап, екереп). Икегеҙ тиң вредитель — колхоз тоҡом айғырының башына етеүсе!

Сафура (ҡойолоп төшөп). Уй-уй, ата күрмә! Йә рапбым, кәкерсәгеңде тоҫҡама! Әстәғәфирулла тәүбә...

Ғәли (пистолетын йәшереп). Бирермен мин һиңә тәүбә! Айғырҙы терелтеп бир тәүҙә!

Сафура. Әстәғәфирулла тәүбә, айғырҙы бит үҙең менеп, бүре ҡыуып яндырып үлтерҙең.

Ғәли. Ә мин уны һинең елкәгә йөкмәтәм. Ағыулы ашлыҡ ашатҡаныңды күреп торҙом. Минме-мин...

Сафура. Әстәғәфирулла тәүбә, кем һин?

Ғәли (күкрәк ҡағып). Фронтовик мин! (пистолетын ҡулында уйнатып). Бөгөн-иртән булырға торған колхоз председателе! (Пауза). Төшөндөңмө инде, һайыҫҡан? (Пистолетын йәшерә). Айғыр хаҡына һыйырың тартып алынасаҡ, һуғыш статьяһы менән башың төрмәгә ябыласаҡ. Улың етем ҡаласаҡ.

Сафура (илап). Хоҙайым, был язаларың ни өсөн?!.

Ғәли. Һинең ирең үҙе теләп дошманға әсир төштө — фашист холуйы Сәлихкә эйәреп китте. Үҙ күҙҙәрем менән күрҙем. Ә һин бында ҡоротаһың колхоздың синфи нигеҙен.

Сафура. Ялған!

Ғәли. Бар, аҡлан. Кем тыңлар икән һине. Тиле!

Сафура (илап). Минән... минән ни кәрәк һиңә?

Ғәли. Бына быныһы — минеңсә! Тыңла: бөгөн кискә ошо аҡланға халыҡ йыйыла. Шунда бөтә ил алдында шыҡырыҡлап бирәһең — Ишмырҙаңдың Сәлих менән һуғышҡа китер алдынан һүҙ беркеткәндәрен.

Сафура. Нимә тип?

Ғәли. Танауыңа кирт шуны: фашисҡа әсир төшөү юлын алдан һайланы улар.

Сафура. Ялған!

Ғәли. Әйткәнемде алмаһаң, алдыңдалыр Магадан! (Пистолетын ҡулында уйнатып). Был хаҡта — шым! Шыҡырыҡлаһаң, беренсе пуля — һиңә! (Китә).

Сафура. Хоҙайым! Ниңә ошо ҡара йыланды йәшенең менән атмайһың?! (Аҡтирәккә һарыла). Булат балдаҡты урлауы ғана етмәгән, фронттан инде кәкерсәк урлап алып ҡайтҡан... кемдәрҙелер атырға... Ишмырҙам, Ышанығым, ысынмы шул хәбәре ҡара йыландың? Юҡ, ылғый ҡара яла был! Әммә кәкерсәк хаҡында оноторға, телде ҡанын сығарғансы тешләргә!

һауаларҙа осҡан аҡҡоштарҙың

Алдарында ҙур-ҙур шәһәр бар.

Тере микән бәғерем, үле микән,

Яу бик ҡаты, тигән хәбәр бар.