Адам болмысы рухани және материалдық негіздерден құралады

Алла адамды не нәрседен жаратты? (18) Бір тамшыдан жаратып, оны бейнеледі. (19) Сосын оның жолын оңайластырды. (20) Кейін оған өлім беріп, оны қабырғаға қойдырды. (21) Қалаған сәтте оны тірілтеді. (22)

ҚҰРАН КӘРИМ, қазақша мағына және түсінігі. 585 бет.

Жан өзінің тұрпайы денесін тастағаннан кейін нәзік денесімен басқа ғаламшарларға бара алады, әруаққа айналады. Мұндай жағдайлар адам түс көру кезінде де болады, сол кезде адамның жаны денесінен бөлініп нәзік әлемдегі ата анасының жандарымен т.б. жолығысып тілдесуі де мүмкін. Немесе бір жамандық не жақсылық боларда адамның жаны нәзік әлем арқылы түсінде болашақты көре алады, осындай жағдайларды өз басыңыздан да талай өткерген шығарсыз.

Жанның өзінің тәнін тастап, о дүниеге өтуі өте күрделі құбылыс. Рухани жан тәннен айырылғаннан кейiн (өлгеннен кейiн) жалаңаш қалмайды. Жан өзiнiң тұрпайы және нәзiк болмыстарын бiртiндеп тастайды. Нақтырақ айтсақ, адамның жатқан қабiрiнде тек қана тән қалады, жан нәзiк болмысымен одан түгелдей бөлiнiп кетедi. Нәзік материалдық болмыс бірнеше қабаттан құралатын болғандықтан, жан оларды бiртiндеп өз уақыттарында тастайды. Яғни жан иесi әлi бiрнеше рет «өледi». Сол кездерде артында қалған туыстары құрбандық беру арқылы есiне алып отырады. Бұл нәзік материалдық әлемнің заңдылығы. Сондықтан қазақтар да, орыстар да, тибеттiктер де ұлтына, дiнiне қарамастан дүниеден өткеннен адамның қайтқан күнiнде, жетiсiнде, қырқында, жылында жиналып бата оқып, iзгi тiлегiн бiлдiредi. Бұны халқымыз «жерлеу», «жетiсiн беру», «қырқын беру», «жылын беру» деп атайды. Бұл кезде жанның нәзiк денелерi өзiне арналған нәзiк тағамдармен (айтылған жақсы ниетпен) қоректенедi. Бұны қалай түсiнуге болады? Адам қайтқаннан кейiн оны есiне алып оқылған дұғалар, айтылған сөздер, ойлаған ойлар, сағыныш сезiмдерi нәзiк әлемдерде жүрген қайтыс болған адамға қорек болады. Себебi оның нәзiк болмыстары сезiм, ой, қалаулардан құралады ғой. Бұның өзi нәзiк әлемдегi қайтқан адамға жақсы болу үшiн оның батасын дұрыс берiп, қатымды iзгi ниетпен өткізіп, барлық рәсiмдердi дұрыс жасау керек екенiн көрсетедi. Ал егер адам өткеннен кейін оған берілген қатымның мақсаты оның артында қалған туған-туысқандарының мәртебесін өсіріп, өздерін көрсету, ел аузында атағын шығару үшін жасалатын болса, ондай қатымның пайдасынан гөрі зияны көп болады. Сондықтан, қатым бергеннің мәні мен мағынасы өте үлкен. Бұның барлығы бізге тәңіризмнен сіңген әдет-ғұрыптар.