Айналмалы астрофизикалық объектілер коллапсын модельдеу

Магниттелген және магниттелген емес айналмалы объкетілердің коллапс процестері – соған байланыста бақылаулар нәтежесіндегі мәләметтердің молаюы себеп болатын астрофизикалық, теориялық ізденістердің бірі болып отыр. Коллапс процесі жұлдыз эволюциясының бастыпқы кезеңінен (жұлдыздың қалыптасуы), соңғы кезеңіне (коллапсқа ұшыраған ядросы бар аса жаңа жұлдыздың жарылысы) дейін орын алады.

Айналмалы протожұлдыздық бұлттардың коллапстарын зерттеуге бағытталған көптеген жұмыстардың [24],[25],[26] болуына қарамастан, бүгінгі күнге дейін – коллапстың нәтежесінде бұлттың экваториалдық жазықтығындағы тығыздықтың таралуы қандай болады деген сұрақтың жауабы жоқ.Осыған дейінгі бұл сұрақтың айналасында жүргізілген сандық модельдер нәтежелері әр түрлі болды.Эйлер айнымаларының айырмалар схемасына негізделген, яғни бұрыштық моменттердіқ бұлттың ортасына қарай ығысқан, сандық модельдерді қолдану нәтежесінде, коллапс кезінде экваторлық жазықтықтағы тығыздықтың таралуы сақина тәріздес (тор) болды.[27] жұмыста көрсетілгендей,айырмалар негізінде айналу моментінің ішке қарай ығысуы [24] нәтежесінде есептің шешімі сақина тәрездес болады. Ал [25], жұмыста қолданған айырмалар негізінде айналу моментінің сыртқа қарай ығысуы нәтежесінде есептің шешімі диск тәрездес болуына әкеліп соғады.

Магниттелген протожұлдыздық бұлттардың эволюциясын зерттеу жас жұлдыздарға тән, заттың сыртқы ортаға лақтырылуына сәйкес ерекше қызығушылық тудырады.Дифференциалды айналмалы магнит өрісінің болуы – оның тороидалды компонентінің пайда болып күшейуіне, МГД-соққы толқынардық түзілуі нәтежесіндегі сыртқы қарай қозғалуымен себептелген бұлт затының лақтырылуына әкеледі.

Қазіргі кездегі актуалды, соңына дейін шешілмеген проблемаға коллапсталатын ядросы бар аса жаңаның жарылу механизімін түсіндіру жатады. Зерттеудің бастапқы кезеңінде, массивті жұлдыздың темір ядросының коллапсы процесінде, центірден тарлып, аса жаңаның пайда болуына себеп болатын, итермелі соққы толқын түзіледі деген болжау ұсынылды. Алайда итермелі соққы толқынның әрекетіне негізделген не бір өлшемді(сфералық -симметриялы),неекі немесе үш өлшемді моделдер коллапсталатын ядроға ие аса жаңа жарылысын алуға мүмкіндік бермеді.Нейтриндік конвекция механизімінің қолдануға негізделген аса жаңа моделі сондай ақ,аса жаңа жарылысына себеп бола алмады [28].Коллапсталатын аса жаңа жарылысын алу үшін айналыс пен магнит өрісінің болуын ескеру шарт.

Коллапсталатын аса жаңаларды бақылау, олардың көбісінің тек қана сфералық симметрия емес, сонымен қатар экваториалдық жазықтыққа да сәйкес (айналық симметрияның) жоқ екендігін көрсетеді. Аса жаңалардың бір тобында тек қана бір бағытты лақтырылулар байқалады.Осыған орай, актуалды мәселе ретінде, айналмалы жұлдыздардағы, магнит өрісінің айналыс симметриясының бұзылу механизімін зерттеу мен оны бір жақты лақтырулар, тез ұшатын радиопульсарлардың түзілуін түсіндіру үшін қолдану.