Фитотерапия туралы жалпы түсінік

Дәстүрлі (халық, эмпирикалық, баламалы) құндылықтарға үндеу медицинаның соңғы екі онжылдық сипатына айналды. Осы кундылыктарга шүбәлі қарым- қатынас пайда болуы, жылдам қарқынмен ғылыми медицинаның дауысыз жетістіктері негізделген узак уақыттан кейін, мұндай қызығушылықтың қисынсыз, тіпті зиянды екенін, әсіресе көптеген созылмалы ауруларды емдеуде біраз көңіл қалғандығының және оны түсінудің уақыты келді. Бәсекелестік ретінде емес, ақылға қонымды тіркесі болып, медицинаның осы екі бұтағы бүгін бірден-бір дұрыс жеңімпаз жолы болып танылды. Статистикаға сәйкес, әр түрлі елдерде дәрігерлердің тағайындауы 20 -60% дейін дәрілік өсімдіктерден құралады.

Дәстүрлі мeдицинада фитотерапия негізгі орын алады. Оның құрамында көптеген мыңжылдық жaсы бар- мeрзімі әбден жеткілікті, əлемнің түрлі аймақтарында бір- бірінен тәуелсіз, сынамалар мен қателер әдісі арқылы көптеген өсімдіктер және олардың жиынтығы іріктеліп алыныуы ушін, және белгілі бір аурулар және зақымданулар пайда болған кезде анық және қайталанатын емдеу- әрекетін көрсетеді. Бұл науқасқа пайдалы болатын ғана өсімдіктер, онын тұрып жатқан ауданында өсу керек деген күмәнді бекіту таңдау мүмкіндігін қысқартады және шөппен емдеу жолдарын кемітеді, дегенмен дәрілік шикізатты дайындауды жеңілдетеді.

Ол бастапқыда дұрыс емес, себебі өсімдіктердің емдеу-әрекеттері оның химиялық құрамынан анықталады. Соңғысы генетикалық ерекшеліктерің түріне байланысты. Саны әрбір жұмыс істеп тұрған бастады өсімдіктердің көп немесе аз болуы мүмкін, бірақ өсімдіктерде, бір және сол түрдегі сапалық құрамы жеткілікті тұрақты қарамастан, өсетін жерін. Әрбір өсіп тұрған өсімдіктердің бастау саны көп немесе аз болуы мүмкін, бірақ бір және сол түрдегі өсімдіктердің бойындағы сапалық құрамының тұрақтылығы өсетін жеріне қарамастан жеткілікті.

Дәстүрлі медицинаға қызығушылықты қайтару, тізілімге енгізілген өсімдіктер ғана емес,барлық өсімдіктер спектрін қамтитын, бірнеше себептер пайда болды.

Біріншіден, фитотерапия бұл созылмалы ауруларды ұзақ емдеу кезінде нақты тиімділігін мен жоғары деңгейі қауіпсіздігін көрсетеді, әсіресе балалар тәжірибесінде және геронтологияда. Көптеген дәрілік өсімдіктердің уыттылығы өте төмендігіне байланысты, оларды ұзақ курстармен (айлармен, жылдармен) күрделі немесе қарапайым әрекеттерде аурудың қайталануына қарсы немесе айығуы үшін тағайындауға мүмкіндік береді. Құрамында жүрек гликозидтері және күшті әсер ететін алкалоидтары бар кейбір өсімдіктер, шөптермен емдеу кең тәжірибесінде сирек қолданылады, шектелген мөлшерде және қатаң дәрігерлік бақылауы арқылы.

Екіншіден, бұл өсімдіктерге тән химиялық құрамының байлығы, олар шөп жиындарында біраз артылады. Ол фармакологиялық қасиеттерінің поливаленттілігін анықтайды, олардың арасында әр өсімдіктерде бір - екі үстемдігін,, оның фармакологиялық "тұлға" және тағайындаудың мағынасын қалыптастыра отырады. Қалған қасиеттері анықталмай қалған, бірақ, сондай-ақ пайдасыз емес.Әдетте, фитотерапия тәжірибесінде дәл нақты жиындар пайдаланылады, жекелеген өсімдіктер емес, ол негізгі емдік әсерлерінің айқындылығына барынша қол жеткізуге мүмкіндік береді,олардың басқа да пайдалы белсенділік түрлеріне толтырып, бір мезгілде көптеген ағза жүйелерине сол немесе басқа тартылған патологиялық үдерістерге яғни жұмсақ және қауіпсіз әсер етеди. Отандық тәжірибеде, жйындарға әдетте, 3 – 5-ден, 10 – 12-ге дейін өсімдіктерді қамтиды,көп санын сирек қолданады, дәстүрлі шығыс медицинада - 20 – 30-ға дейн, кейде 50-70-ге дейін барады. Дәл осы арқылы, емдік әсерінің ұтымды поливалентілігіне қол жеткізіледі және жеткілікті қауіпсіздік терапияның арқасында (мысалы, қабынуға қарсы, микробтарға қарсы, өт айдау,иммундыөзгерту,спазмалық,седативты әрекеттері) құрамдағы жиындарды кең даралауға мүмкіндік береді.Мұндай үйлесім мақсаттарына синтетикалық препараттар арқылы қол жеткізу немесе мүлдем мүмкін емес, немесе жанама реакциялармен және асқынулармен қатар жүреді, олардың жиілігі және қауіп туындайтын тағайындалған дәрі-дәрмек саны өсуімен, арттырылады[1, 2, 3].

Үшіншіден, фитотерапия емдеудің маңызды ерекшелігі қол жетімділігі және дәрілік өсімдіктердің, әсіресе қазіргі заманғы импорттық дәрәлермен салыстырғанда, арзандау болып табылады.Шын мәнінде, қажетті өсімдіктердің көбі науқастар тұратын аудандарда дайндалуы мүмкін, ал аз, жоқ түрлерін дәріханалардан ұйымдастырылған дайындамалары түрінде немесе дайын препараттар түрінде(тұнбалары, сірінділері және тағы басқа да) алуға болады. Оның үстіне көптеген балама рецептурасы бар, ал жекелеген жетіспейтін өсімдіктерді тәжірибелі дәрігер әрдайым емдік шөптердің баламаларына ауыстыруы мүмкін, жиі тиімділігі кем емес.

Фитотерапия тәжірбиесі және теориясы науқастарды дәрілік өсімдіктермен емдеу 7 қағидадан негізделеді. Бұл кезеңділік, жүйелік, емделу даралығы, терапия үздіксіздігі, емделу уақытша қағидасы, қарапайымнан күрделіге ауысу, дәрілік өнімнің сапасы. Гастроэнтерологиядағы шөппен емдеу құндылығы шөпен емдеу дәрі дәрмегінің емдік әсердің кеңдігінен тұрады. Несеп-жыныстық түтік сырқаттарында шөпен емдеу дәрі дәрмегін тағайындау олардың микробқа қарсы, фитонцидтік, қабынуға қарсы, булығуға қарсы, ауырсынуды басатын әсерінен негізделген. Олардың бай химиялық құрамы, әр түрлі патогенетикалық механизмдерге әсер етуін негіздейді: жиі бірнеше химиялық дәрі дәрмек орнына бір өсімдік құралымен шектелуге болады. Әдетте, өсімдік препараттарын кеңінен қалай өзара үйлестірсе, сондай-ақ химиялық препараттармен де болады[4].