Жүйелілік пен бірізділік принципі

Білімнің меңгерілуі үшін ол тек қана түсінікті ғана болмауы керек сонымен бірга тәртіпке келтірілген және білім жүйесіне біртіндеп енгізілген болу қажет. Таным іс-әрекетінің бұл тұжырымдамасы жүйелілік пен бірізділік принциптерінен көрініс табады.

Оқыту процесінде, оқу бағдарламасы мен тақырыптық жоспарда көрсетілген тақырып бойынша теориялық және практикалық мәселелер бірізділікпен белгіленеді. Жүйелілік пен бірізділік принципі оқушыларды үнемі өз бетімен жұмыс істеуге, оқушылардың білімін жүйелі түрде тексеріп, есебін алып отыруда, оларды сабаққа күнделікті дайындықпен келуге үйретеді.

Бұл принциптің өзекті негіздері: адам миында сыртқы дүниені бейнелейтін өзара байланысты түсініктер жүйесі қалыптасқанда ғана, оның білімі толық және шынайы болады, оқылатын оқу материалын белгілі реттілікпен оқушыларға жеткізгенде, олардың санасында ғылыми білімдер жүйесі қамтамасыз етіледі; ғылыми білімдер жүйесі оқу материалының ішкі логикасына және әрбір оқушының таным мүмкіндіктеріне бағынышты; оқушыларды логикалық ойлауға үйрету, дағдыларын жүйелі түрде шынықтыру, олардын тұлғасын дамыту. Бұл принцип оқытудың ғылымилығы принципімен тығыз байланыста болғандықтан, ғылыми білімдер негізін оқушылардың жүйелі түрде және реттілікпен ұғынуы сабақтардың мазмұнының негізгі өзегі болуы тиіс.

Мұғалім сабақ барысында немесе оған дайындалуда жүйелілік пен бірізділік принципін жүзеге асыру үшін мына ережелерді ескеруі керек:

- оқу міндеттерін оқушылар түсініп, оқу материалын логикалық тұрғыда жүйелі қабылдауы мақсатында кесте, сызба, жоспарларды қолдану;

- оқу мазмұны мен әдістерінің жүйелілігін сақтау, бастауыш пен орта, орта мен жоғары сыныптардағы оқу мазмұны мен әдістерінің бірізділігін қамтамасыз ету;

- оқу пәні – ғылымның көшірмесі болғандықтан оқушыларға ғылымның жүйесін көрсетіп, пәнаралық байланыстарды пайдалану;

- бұрын ұғындырған білімді жиі қайталау және жетілдіру, қысқа қортындылауды сабақтың барысында және аяғында өткізу;

- оқушылардан әр тарау мен бүкіл бағдарлама бойынша білім, білік, жүйесін меңгеруін талап ету.

Сонымен, жоғарыда сөз болған принцип Я.А. Коменскийдің «бүгінгі оқыту кешегіні бекітіп, ертеңгіге жол салады» өміршең идеясын нақтылай түседі.

Теория мен тәжірибенің байланыстылығы принципі. Бұл принцип философияның «тәжірибе – танымның бұлағы» қағидасына негізделген. Оның түбінде көптеген заңдылықтар жатыр: оқытудың сапасы мен тиімділігін тәжірибе көрсетеді, анықтайды; тәжірибе- ақиқаттың көрсеткіші, тәжірибе өмірмен, тәжірибемен тығыз байланысты; теория мен тәжірибе байланысы оқу мазмұнына, әдістеріне, түрлеріне тәуелді.

Осыған орай мұғалім орындайтын ережеледі атап өтейік:

- оқу өмір қажеттілігі екенің оқушыға түсіндіру, сездіру; үнемі теориямен тәжірибе байланысын көрсету, адамзат тарихындағы ғылыми білімдердің манызын ашу;

- оқытуда оқушылар жалаң теориялық білім ғана алып қана қоймай, сол алған білімдерін өмірде қолдана білуін қамтамасыз ету;

- оқушыларға өз алған білімдерін тәжірибеде қолдануды үйрету;

- тәжірибелік сабақтардың көмегімен оқушылар теориялық қағидаларды, заңдар, мен ережелерді іс жүзінде тексеріп, ғылыми білімдерді меңгеруге мүмкіншіліктерін жасау.

Саналылық пен белсенділік принципі.

Саналылық пен белсенділік принципі дегеніміз білімді саналылық пен белсене қабылдап, оның өмір мен практикамен байланысын тереңдету, оқылатын факторлармен құбылыстардың мәнін түсіну болады.

Оқушылардың барлық қабылдаулары ойланып, ұғымдар алуы. Белсенді түрде ой елегінен өткізбейінше білімді меңгеру мүмкін емес. Міне осыдан келіп оқушылардың оқудағы саналылық пен белсенділік принциптері шығады.

Саналылық пен белсенділік принципі деп жұп тіркесте педагогтар Б.П.Есипов пен М.А. Данилов қолданды. Бұл тіркес терең мағынаны білдіреді, Саналылық ұғымдарды көрсетсе, белсенділік – білімге деген құштарлық. Зерттеуші Т.И.Шапова белсенділік оқыту кез келген принципті таратудың негізі деп атап көрсетеді. Саналылық тек білімді ғана емес, сондай-ақ іскерлік пен дағдыны қолдануда болуы қажет.

Бұл пинципке негіз болатын заңдылықтар: тек өз ақылымен қабылдаған сапалы да, саналы білім адам білімінің шынайы өзегі болады, оқушылардың білімді саналы түрде меңгеруі таным әрекетінің белсенділігі мен оқуға ынталануына, мұғалім қолданатын әдістерге тәуелді, ғылыми білімдерді меңгеруде саналылық, әрі белсенділік танытқан оқушылар ғана оны терең және ойларына берік тоқулары сөзсіз.

Саналылық пен белсенділік принциптерін жүзеге асыру үшін мұғалім оқыту процесінде төмендегі оқыту ережелерін басшылыққа алады:

- оқушы алдында тұрған мақсатпен міндеттер анық түсінуі саналы оқытудың шарты екендігі білу;

- оқушылар оқу материалын тек жаттап қана қоймай, олардың мән- мағанасын терең түсінуін қамтамасыз ету;

- әрбір сөзбен, сөйлемнің, ұғымның мәнін түсіндіру үшін оқушылардың білімі мен тәжірибесін негізге алу;

- оқушылардың білім алуға деген ынтасын, белсенділігін арттыратындай тиімді әдістерді үнемі қолдану, бүгінгі белсенді шәкірт ертеңгі белсенді қоғам мүшесі екенің ұмытпау;

- бас және қосалқы оқу материалын ажыратуды үйрету, назарларына негізгі ойларды алу.