Нарықтық экономикасы дамыған елдердің шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудағы тәжірибесі

Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап Қазақстан нарықтық экономикаға көшу жолына түсті. Нарықтық экономикада мемлекеттік меншіктің үлесі мүмкіндігінше азайып, жеке сектордың үлесі басым болып келеді. Қазақстанда 1993-1995 жылдарды мемлекеттік жекешелендіру бағдарламасы негізінде мемлекеттік меншікті жекешелендіру арқылы шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуға үлкен мән берілді. Осы кезеңнен бастап шағын бизнесті дамыту, оған түрлі жағдайлар жасау және оны мемлекет тарапынан жан-жақты қолдау жұмыстары жүргізілуде. Себебі, шағын бизнесті дамыту ол – кез-келген ел экономикасының негізі. Бұл қосымша жұмыс орындарын құруға жағдай жасайды, қаржы нарығын жандандырады, бәсекелестікке қабілетті орта қалыптастырып, халықтың сатып алу қабілетін арттыруға және ірі бизнестің одан әрі даму мүмкіндігін кеңейтеді. Нәтижесінде, шағын бизнес жүздеген адамдар үшін тартымды сипатқа ие болып, нарық экономикасының қажетті элементіне айналады. Елбасы Н.Ә.Назарбаев 2014 жылдың 17 қаңтарындағы «Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ»атты Қазақстан халқына Жолдауында «Шағын және орта бизнесті дамыту – ХХІ ғасырдағы Қазақстанды индустриялық және әлеуметтік жаңғыртудың басты құралы. Мұндағы менің ұстанымым айқын екенін білесіздер, оны талай айтқанмын. Экономикамызда шағын және орта бизнестің үлесі артқан сайын Қазақстанның дамуы да орнықты бола түседі» - деп атап өтті [1].

Сондықтанда шағын бизнесті жан-жақты қолдау, әсіресе жаңадан жұмыс бастаған шағын бизнес субъектілерінің жаңа бастамаларын қаржылық қолдау, мемлекет тарапынан бөлінген қаржыны реттеу арқылы тиісті салаларды дамытуға жұмсау бүгінгі күннің өзекті мәселесіне айналып отыр.

Экономикасы дамыған елдерде шағын бизнесті жан-жақты қолдау жүйесі өте жақсы үйлестірілген. Бұл мемлекеттік қаржылық институттар, қаржылық бағдарламаларды қайта өңдеу, екінші деңгейлі банктер арқылы несиелеу, мамандандырылған коммерциялық қаржылық мекемелері: венчурлық, инвестициялық, сақтандыру компаниялары арқылы шағын бизнестің динамикалық дамуына жағдайлар жасалған.

Нәтижесінде сол елдерде шағын кәсіпорындардың үлесі ішкі жалпы өнім (ІЖӨ) құрылымында айтарлықтай үлкен салмаққа ие. Жапонияда шағын және орта кәсіпорындар үлесі, жалпы экономикадағы кәсіпорындардың үлесінің 90%-нан жоғары, Италия, Франция және Австрияда 70%-дан жоғары, ал АҚШ, Ұлыбритания, Бельгияда – 50-70% құрайды. Шағын және орта кәсіпкерліктің ЖІӨ-гі үлесі АҚШ, Жапония, Ұлыбритания, Италия, Германия және Францияда 50-ден 70%-ға дейінгі аралықта. Ал Қазақстанда 2013 жылы ШОК субъектілері өнім шығарылымының ЖІӨ үлесі 20 пайыз шамасында.

Мемлекеттің шағын және орта бизнесті қолдаудағы негізгі мақсатының бірі осы салада халықты жұмыспен қамту. Елімізде 2013 жылғы 1 қаңтарға ШОК-та жұмыспен қамтылғандар саны 2554640 адамды құраған. Бұл экономикалық тұрғыдан белсенді халықтың шамамен 28,4 пайызын құрайды. Ал дамыған елдерде бұл көрсеткіш 50-80 пайызды құрайды екен.

Сондықтанда шағын кәсіпкерлікті дамытудың әлемдік тәжірибесін, экономикалық ерекшеліктерді ескере отырып біздің елімізге де қолдау қажет.

Шағын кәсіпкерлікті дамытудағы сәтті нәтижелерге қол жеткізген елдердің бірі АҚШ. АҚШ-тағы шағын бизнесті дамыту мәселелері жөніндегі орталық мемлекеттік ведомство - шағын бизнес әкімшілігі (ШБӘ). Аталмыш ведомство шағын бизнесті дамыту орталықтарының (бұдан әрі – ШБДО) бағдарламасын қоса алғанда, бизнесті қолдауға бағытталған бірқатар бағдарламаларды жүзеге асырады. ШБДО бағдарламасы бизнес жүргізудің барлық аспектілері бойынша кеңес беру қызметтері, тренингтер мен техникалық қолдау көрсету үшін әзірленген.

Қазіргі уақытта ШБДО – бұл шағын бизнес әкімшілігінің, университеттердің, сауда-өнеркәсіптік палаталарының, штаттар мен қалалардың билік орындарын, үкіметтік емес ұйымдардың, сондай-ақ өз қызметімен бүкіл АҚШ аумағын қамтып отырған жекеменшік сектордың күшін біріктіретін қоғамдық ұйымдар желісі.

ШБДО-ның негізгі қызметтеріне кәсіпкерлерге кеңес беру және тренингтер өткізу кіреді. Кейбір аймақтарда ШБДО инкубаторлар ретінде әрекеттенеді. Орталықтардың қызметтері жаңа басталған бизнеске де, бұрыннан жүргізіліп келе жатқан бизнеске де көрсетіледі