Бузулбас сöсколбулар

Кижиниn jадын-јÿрÿмиле, ичкен курсак-тамагыла колбулузын кqргeскени:

айылчыны кöдÿригер,- айылдап келген кижиге тоомјы, ајару эдер

Нени эт дегени, Токнага јарт болды: «Бар јаан уулды, Улаачыны, айт. Семис кой тудуп келзин, сойзын. Сÿрекей керектÿ кижи келген. Эмди ле, тÿрген. Jаан келин канча бар чегенди ончозын ассын. Албаданыгар, айылчыны кöдÿригер». (JК, EEС, 69)

jатка барган - кижиге барган

Jатка барган балага јаш кабай јайкаткан, јаш корбоны öскÿрген (JК, EEС, 224).

толу тулунар тÿшкен - чыгым чыгарганаар

Адам нени айтсын база: «Кудалаар тужында толу тулунаар тÿшкен, тонкыр адыгар јобогон ло дегей. Шаалта эдип алган эки баш чайды, тон једер кöбöнди, бир уйды, беш койды кудагайга ойто табыштырган.(JК, EEС, 123)

тилиме саларым јок, тиземди јабарым јок – курсагым јок, кийимим јок

Тилиме саларым јок, тиземди јабарым јок (JК, КТ, 65).

ич тöгÿндеп – сÿрекей ас курсак јиир, чек эмезе, арга јокто чындыйы уйан курсак јиир.

Бир болчок курутты он болчокко бодоп, «ич тöгÿндеп», ооско кайылтып, канча ла кире узак јиирге албаданып, барып јаттылар (JК, КТ, ЭÖАП, 553).

уйкуга јыга соктырар - уйуктап калар

Карбыш кам токынап, уйкуга јыга соктырып ийди. (JК, EEС, 30)

Ол уйкуга јыга соктыртпаска албаданып, öрö туруп јатканча, эжик ачылып, кенете кижи кире конды. (JК, АJÖ, 369).

Кере тÿжине јÿгÿрген кööркийди уйку јыга соккон туру. (JК, АJÖ, 325)

Бек-Тайак јенин јастанарга јетпей, уйкуга јыга соктуртып салды (JК, КТ, 74)

карманын какта - калганчы акчанды бедире, сал, тап, деп айтканы

Карманды кактап, јиткени тырмап, канай-кунай келиштирип, тöлöп лö јÿрбей база (JК, КТ, 136).

кöс чимерге јетпес - тÿрген

Кöс чимерге јетпес – кажы бирÿзи санды тöмöн сурт эдер. (JК, КТ, 124)

кöс јумбай - уйку јок, уйуктабай

Каалга ÿйи Кÿнешле кожо тÿни-тÿжи «кöс јумбай, кöдöн салбай» тартышкан. (JК, КТ, 147)

qрö öспöс – jедимге jетпес; карган кижини айдар

Öрö öспöс, öткÿре акпас… (JК, EEС, 34)

тепшиге кир – тепшинен амза, ажанып башта

Eчÿлези тепшиге кирдилер, је кемизи де этти јип болбоды. (JК, EEС, 24)

кöстöн отурып калган – кöзи кöрбöс болуп калган.

Кайчы бойы он беш јаштуда кöстöн отурып калган кижи, а энези дезе, Чынар деп эмеген, карып калган, ишке кÿчи јетпес (JК, АJÖ, 144).

кöс албас – улай ла кöрöр

Бу айыл биске баатырдын айга-кÿнге мызылдаган алтын öргöозиндий билдиретен, ненин учун дезе, бу айылда очоктын јанында ойгор, кöзи ойлу, кöкси сагышту кайчыбыс отурып јат. Мында чöрчöктин телекейи. Jыртык час печкенин јаркынына кыскылтырым јарыгына онын тоомјылу јÿзинен бис кöсторис албазыс.

кöс салып ийер – ајару эдип ийер

Jиит, бойдон кижиде öскö дö кöп-кöп, сÿрекей керектÿ керектер бар болуп туратан болбайсын. Кайда-куйда кыстар, келиндер де јаар кöс салып ийер керек, каа-јаада куралаш уулдарла кожо чööчöйлöжип те ийер керек. (JК, АJÖ, 166).

2.2.4. Балдар ла jаан улуска ууландыра айдарыларыла

колбулу бузулбас сöсколбулар

Бастыра бойыс кулак болуп калган – аjарынкай болуп калган

Бистер дезе, уулчактар, кызычактар, кöстöрис багырайыжып калган, бастыра бойыс кулак болуп калган, бир сöсти тöкпöй-чачпай, бастыразын бойыбыска шиндиртип, «јанчыкка-капка сугуп» отурарыс (JК, АJÖ, 142).

курты кайнап - кижинин баштагы тутканы

Бабыш «курты кайнап», кажаганга чыгып алды (JК, АJÖ, 352).

Кыймаштай курты кыймыктап, олорло кожо аралдын карануйы дööн кире берейин бе деп јÿреле, бойын албан-кÿчле токтоткон. (JК, EEС, 185).

кöчö ичетен - балалу болотоны

Кышкыда «кöчö ичетен» улус јылуланбай база (JК, КТ, 200).

баш терезин кийип алган – адазына эмезе энезине тenей болгоны

Берден Тодордын баш терезин чек ле кийип алган јÿрер ине (JК,КТ, 34).

кол-бут болуп келди - болужар кемине једип келген

Мындый öйди биле-тура, кайттын, балам, кайттын! – деп, энези ойто ло калактап ийди. – Кижи арайдан јадып чыдадып алдым дезе… Кол-бут болуп келди дезе… Эмди биске кем öлöн чаап берер… Кем кату-кабыр иштерди… (JК, EEC, 33).

кол-бутка туруп калган – бойлоры алдынан јÿрер аргалу

Бу бойына бойы килебес кайткан! Кемзинбес, öйлöнбöс кайткан! - деп, сыйны арбана берди. – Бала-барказы ончозы кол-бутка туруп калган болзо, база болор. Мынайып ла јÿреле… (JК, EEС, 28).

санаа-укаазы киргелек – санаа-укаа алынгалак jиит кижи

Санаа-укаазы киргелек - деп, Ощепков колын јаныды. – Ол киреде кем кижи јÿгÿрÿк минерге санабаган. Атта бай бар ондо. Экелбезе де. Адазы менин колымда. Тöлöп берер (JК, EEС, 37).

тобрак-тоозынын какталбаган - учурында: токпок менен јибеген, узак мен сени сабабагам деп арбанганы

Бу јууктарда сенин тобрак-тоозынын какталбаган эди» - деп, Манырчы эмеген ачынып баштады. (JК, АJÖ, 318)

макам канбас - маказыраныжым јетпес

Эрликке элчи эдип тайып та ийзем, макам канбас! (JК, КТ, 163).

[Энези] Болушпа ого, болушпа. Слер экÿни мойындарынды кайра толгойло, чеденге кыстап та койзом, макам канбас (JК, КТ, 253).

суранып турган – бойы баштактанып ачындырып алган

«Акыр, учкан, сен менен суранып турган эмтирин» (JК, АJÖ, 318).

сурубысты берер – биске ол кöргÿзер.

Бот ол эмди сурубысты берер (JК, АJÖ, 314).

колго-бутка илинер (оролор) – јанында коштой болуп, чаптык эдер.

Бу былар экÿ бой-бойлоры кыйгастажып клееткен улус ошкош: кызычак эмееннин јикпезине кадалар деп, ичкери тап эдет, онызы: «Бу јут-јулакайда кижинин кол-будынын алдына оролгон кандый сöс укпас бала!» –деп, чаптыксынып арбанат (JК, КТ, ЭÖАП, 453).

2.2.5. Мал-ашла колбулу глагол бÿдÿмдÿ