Кол деп компоненттe адылу бузулбас сqсколбулар

колы jенил – учурында ижинде, баштанкайынан ырысту; 2) нени-нени эдип турган кижи керегинде; 3) ижи jылгыр, jедимдe

[Элчи Шымдыевич]… Койлорды… кем-jок билерим…. керек дезе кучаны акталап ийерим. Улус: «Колын jенил кижи акталап ий» дешкилер (JК, АJQ, 22).

кызыл колло – кандый бир jепсел jогынан

Самтарбай кqпсананбай, адынан тeшкен jерде, байагы эликке qнqлqп келеле, jапазып алган. Мойнын толгоор деп, мeeзинен ле туткан. Кайдан кызыл колло алатан ан туру. Эки алакан кызу темир туткадый, ачыжып чыккан (JК, EСА, 187).

меним колымда – менен кайда да барбас, кармагыма илинген ол дегени

Адазы меним колымда. Тqлqп берер (JК, EEС, 37).

колы ырысту – эрмекте бу бузулбас сqсколбу jаантайын мqр, ырыс келижип турган улусты колы ырысту деп кqргeзип jат.

Кезик кижинин колы чын ла ырысту болор. Бу ненин учун дезе кандый ла ичегенге, канайып ла шалтыр этире [чакпыны]….салып койгон болзо, [ qркq] тeжeп калар. Кижи ол «ырысту колын» ырызы чыкпазын деп уйуктап jатса, тqжqнбqйтqн дq jокпо (JК, АJQ, 58).

колы буды уур – карынду, удабас балалу болор

[Кепеш] Айылда eй кижинин колы-буды уур. Берjендеги кижи семис этти анар ла тыгып алзын (JК,КТ, 268).

Албатыныn тилинеn чыккан солун бузулбас сqсколбулар бичиичи бичимелдерине кийдирген эмтир. Андый бузулбас бузулбас сqсколбулар кижиниn санаа-сагыжын, сeeжин, jажын, айылду-jуртту болгонын кqргeзет.

санаазы кыска – с агыжы уйансымак деп айтканы

Eй улустын санаазы кыска дежетени тqгeн (JК, EEС, 55).

туйук санаа – туйуксынган

Jаан кижи айса туйук санаага алдырты ба? (JК, АJ, 331).

койдоn jобош – арай сeрекей jобош деп айтканы.

Канайдар, коноочы – койдоn jобош (JК, EEС, 112).

jер-айакка токтобос – омок кижи

Омок jер-айакка токтобос кижинин эдетени де кqп, ол тоодо jастыра эдери де кqп. Jобош кижи jастырып та ийзе, тын бойына аjару эттирбей, qдq берер деп, учуралды оной оnдойдыс.

Бир jанынаn сeрекей чечен, бир jанынан кокыр каткымчылу бузулбас сqсколбулар албатыда бар.

ан jобош – учурында токтодып, араайлагар, тура тeжeгер деп айтканы

- Токтогор! Токтогор! Ан jобош, ан jобош – деген Кqкчи эмегеннин кыйгызы угулат. (JК, EEС, 53).

сeeш – кижиниn jeрегинеn келген ару кeeни

Сeeште кунук jок, ый jок, айрылыш jок болбой jат деп айдарга jараар. Онызын jарлу бичиичинин тилинде бузулбас сосколбу ажыра айтканы керелейт.

Бичиичинин чeмдемелдеринин тилинде учурап турган кижинин jадын-jeрeмиле колболу бузулбас сосколбуларды чыгыра тартып, jаан эмес, кичинек бqлeкке бqлидис.

Кижинин jeрeминде сeeш jаан учурлу бичиичи база кезе-быча айтпай, бултаарта сeeш керегинде бузулбас сqсколбу ажыра айдат.

тату кыйын – сeeш

Он до кeнге кqс jумбай jeрбей. Бу кандый тату кайын. (JК, КТ, 73).

кqксинде тош – ырыс болбогонынан, тыn кунукканын кqргeзет.

Базгынбайдын кqстqринде jаш, кqкси таш: «Айрылышканыс бу туру… Кqрeшпейтенис бу туру…мен олорго qчкqндий, олор меге qлгqндий…»(JК, КТК, 555)

Сeeштен улус биригип, айыл-jурт тqзqгилейт.андый, эш-нqкqр улусты бузулбас сqсколбу ажыра кqргeзер арга бар.

тqжqги jаныс – эш-нqкqр улус

Ол Ак -Кeннин эн jуук болушчызы. Тqжqги jаныс, тqри jаныс (JК, КТ, 31)

jаш кeчeк – бойынаn кичинек деп, эмеш jабыс кqргqни

Jаш кeчeкти оны….дейле, адына ойто минип, Кара-Сурды айдаганча ичкери болды. (JК, EEС, 98).

jаш корбо – кичинек балдар

Jаткан барган балага jаш кабай jайкаткан, jаш корбоны qскeрген (JК, EEС, 227).

qрq jашту немелер – кичинек балдар qрq qзqр, jаандагылаар

Балдар, qрq jашту немелер, чыдагылап ла калбай база (JК, АJ, 36)

Бичиичинин чeмдемелдеринде, jаан кижини темдектегени озогызынан арткан солун бузулбас сqсколбу таптыс

кары jашта – карыган тушта

Кижинин jeрeми qй ажыра барат

сeгтин учы – кeскеери уйлардын сeди тартылып астап турган qй

«Jайдын, сeттин учы, актан тамган аш тугенгелекте, айылдап келдим - деп, бала-барказын алганча таайына айылдап барзын (JК, КТ, ЭОАП, 83).

кызыл энирде – эnирдиn база бир бeдeми

Бу ойди кeн ажып баратса алтай улус баланы ыйлатпас балдарын баштактандырбас, уйуктатпас бу qйдq, тын тал-табыш чыгарарга jарабаc уйан су-кадыкту кижинин сeмезин кqрмqс деп айдыжатан.

«Кызыл энирде уйуктаба!» - дежип, кижини ада-энези не аайлу арбайтан эди ( JК, УУС, 135).

маn бажына – тeрген, чeрче ле деп айтканын темдектеген бузулбас колбу.

Маn бажына эмезе сурекей ыраакта ба jыга адып койгон элигин кqруп, канча кижи бажын jайкаган болор деп. (JК, АJ, 339).

Кижи ар-бeткенле тудуш, jуук колбуда. Ар-бeткеннин айалгаларынан кижи камаанду.

кут чыгарган jер – тургакту jер…

Мындый jерлер бистин Алтайда кайда ла бар. Улус олорды ээлe jерлер деп айдар. Машиналу qдeп отурза, токтой тeжер, аракы, курсак jаnдаар jаnду.

Анчада ла тeндерде канча jорыкчылар аттарын «тужактадат», кудын чыгырган ла jер эмей. (JК, EEС, 38)

Бистин Алтайды серeeн деп айдарга jараар. Jе кезикте изe кeндер де турат. Анчада ла тqс кала jаар jерлерде изe болот. Андый изe кeндердерди темдектеер бузулбас сqсколбу jарлу бичиичинин чeмдемелдеринин тилинен база чыга конуп келет.

баш jарылар изe сeрекей изe

Бистин ар - бeткенисте ан – куш кqп. Андар, куштар керегинде алтай албатыда чечен сqстqр табышкактар, модор сqстqр кqп. Анайда ок бузулбас сqсколбу ажыра кижинин сeрекей казыр боло бергенин кqргeскени бар эмтир

башка аткан айу – казыр боло берген

Окпырдын энези башка аткан айу боло берген. (JК, EEС, 200)

Ол бажына аткан айу болуп калган. (JК, КТ, 73)

ачу таn – эртен тура

Ачу танла не келген деп улус серене берди (JК, EEС, 20).

Date: 2015-05-23; view: 812; Нарушение авторских прав