Тәжірибелік сабақ. Литосфералық тақталардың тектоникалық қозғалыстары

Сабақтың мақсаты: Литосфералық тақталар теориясына, жер қойнауында жүретін физикалық үрдістерге негізделіп материктік және мұхиттық жер қыртысының құрамын, негізгі ерекшеліктерін, бір-біреінен айырмашылығын, литосфералық тақталар қозғалысының материктер мен мұхит шарасының, Жер бедерініің ірі пішіндерінің қалыптастырудағы маңызын анықтау.

Сабаққа қолданылатын құрал-жабдықтар: литосфералық тақталар қозғалысының үлгілері, тектоникалық және физикалық карталар, үлестірмелі және көрсету құралдары.

Пйдаланатын әдебиеттер тізімі:

1. Сорохтин, О.Г. Развитие Земли/ О.Г. Сорохтин, С.А. Ушаков. – М.: Изд-во Моск. ун-та, 2002. – 560 с.

2. Хаин, В.Е. Историческая геология/ В.Е. Хаин, Н.В. Короновский, Н.А. Ясаманов. – М., МГУ, 2006 – 447 с.

3. Шейдеггер, А. Основы геодинамики / А. Шейдеггер. – М.: Недра, 2007. – 384 с.

Студенттердің білімін тексеруге арналған сұрақтар мен тапсырмалар:

1. Литосфералық тақта дегеніміз не?Жар қыртысы қанша литосфералық тақталардан тұрады?

2. Матерктік және мұхиттық Жер қыртысының бір-бірінен қандай айырмашылығы бар?

3. Литосфералық тақталардың шекаралары қайдан өтеді?

4. Тақта, платформа, рифтілі аймақ түсініктерінің мәнін анықтаңдар.

5. Литосфералық тақталардың жылына2-10 см дейінгі жылдамдықпен баяу қозғалуының себептерін түсіндіріңдер.

6. Сарамандық жұмыстарға арналған тапсырмалар:

1-тапсырма: Оқулықтың, дәрістің мәтініндегі мәліметтерге сүйеніп. Эли дс Бомонұсынған Жертің пайда болуы мен Жер қойнеуындағы тектоникалық қозғалыстар жөніндегі контракциялық (сығылу),Бухер ұсынды пульсациялық болжамыдары мен А. Вегенер ұсынған Мобилистік бағытқа салыстырмалы сипаттама беріп негізгі ұстанымдарын, бір-бірінен айырмашылықтарынанықтаңдар. Болжамдарға талдау жасап өз ой қорытындыларыңды шығарыңдар.

2-тапсырма: А)Литосфералық теорияға сәйкесмезазой эрасының төменгі юрадағы, палеоцендегі (палеоген дәуіріндегі) және қазіргі пішіні мен қозғалу бағыттары бағдар сызықпен берілген суреттерін салып, қазіргі алты материк пен төрт мұхиттың пайда болу заңдылықтарын түсіндіріңдер.

Ә) Ежелгі Пангей метеригі, Панатласса мұхиты, Гондвана және Лавразия материктері мен тетис теңізінің бөлшектенуінің себептерін, төрт мұхит пен қазіргі материктердің қалыптасуындағы маңызын анықтаңдар.

3-тапсырма: Жер қыртысының құрылысы және дүниеижүзінің физикалық карталарына талдау жасап мұхиттық және материктік литосфералық тақталардың жылжу бағыттарын, олардың соқтығысқан шекарасында түзілген таулар мен шұңғымаларды анықтап кестені толтырыңдар

5-тапсырма: А)9.2-суреттте берілген Жер қыртысының құрылысының сызба-нұсқасына талдау жасап материктік және мұхиттық Жер қыртыстарының негізгі қабаттарын, бір-бірінен басты айырмашылықтары мен ұқсастықтарын, литосфералық тақталар шекаралары өтетін аумақтардыанықтап, жер қыртысындағы қозғалыстардың түзілу себептерін түсіндіріңдер.

Ә) Еуразияның тектоникалық картасын сызып негізгі тектоникалық құрылымдар платформалар мен қатпарлы белдеулердің аттарын таралу ерекшеліктерін анықтаңдар. Дәптердеріңе әр қатпарлықтың атын сол кезеңде түзілген тауларды, олардың шыңдарын кескін картаға түсіріңдер.

9.1-сурет.Жер қыртысының құрылысының карта-сызбасы

9.2-сурет.Жер қыртысының құрылысының сызба-нұсқасы