Асаблівасці работы над байкай

Байка – невялікі, часцей вершаваны твор алегарычнага характару, напісаны жывой афарыстычнай мовай, які мае канцоўку-вывад, дзе заключаецца мараль.

Цікавым і займальным мастацкім творам для вучняў пачатковых класаў з’яўляецца байка. Пад звярамі, птушкамі і рознымі прадметамі ў ёй падразумяваюцца людзі, высмейваюцца іх недахопы.

Дзеці любяць байку за прастату зместу і мастацкіх вобразаў, за выразнасць і трапнасць апісання, за багатую, яркую народную мову. Яна заключае ў сабе вялікя магчымасці для маральнага выхавання школьнікаў. Сюжэт байкі звычайна ўяўляе сабой адзін эпізод, адну сцэнку з жыцця, на прыкладзе якой аўтар вучыць мудрасці, проста і даступна расказвае пра розныя ндахопы людзей. У ёй напружанае дзеянне, вострая сітуацыя. Персанажы самі характарызуюць сябе ўчынкамі, паводзінамі, манерай гаварыць.

Методыку работы з байкай у пачатковых класах вызначаюць яе мастацкімі асаблівасцямі.

У час падрыхтоўкі да ўспрымання байкі неабходна падвесці дзяцей да разумення характараў дзеючых асоб. Але ні ў якім выпадку не расказваць змест. Разгляд малюнкаў жывёл, птушак, гутарка пра іх з улікам вопыту вучняў будзе добрай падрыхтоўкай да разумення ідэйнага зместу і вобразаў байкі.

Першы раз выразна чытае байку настаўнік, дапамагаючы вучням выразна ўявіць дзеючых асоб, зразумець іх паводзіны, адчуць настрой. Пасля гутаркі эмацыянальна-ацэначнага плана, якая паказвае, як вучні ўспрынялі твор, пачынаецца аналіз канкрэтнага зместу, выясняеца сітуацыя, у якой дзейнічалі героі, асэнсоўваецца мова персанажаў, іх характэрныя рысы. Для гэтага настаўнік прапануе замяніць словамі байкі асобныя выразы. Работа над сэнсам такіх выразаў паказвае вучням, як трапна, дакладна аўтар падбірае словы і выразы. Настаўнік, праводзячы гутарку, выбарачнае чытанне, вуснае і графічнае маляванне, дапамагае дзецям зразумець матывы паводзін дзеючых асоб, іх характэрныя рысы. У ходзе аналізу зместу вучні знаёмяцца з кампазіцыяй байкі, уясняюць яе структуру: устанаўліваюць, колькі частак, як развіваецца дзеянне, вызначаюць галоўную думку, свае адносіны да дзеючых асоб. Затым вучні пад кіраўніцтвам настаўніка вызначаюць алегорыю байкі: Каго (што) асуджае аўтар? Чаму? Як зразумець сэнс апошніх двух радкоў байкі?

Уся работа з байкай звязана з выпрацоўкай выразнага чытання. Як правіла, байка завучваецца на памяць. Пераказваць яе падрабязна не варта, бо губляецца яркасць, прыгажосць, самабытнасць мовы.

Работа з байкай часцей за ўсё складаецца з наступных кампанентаў: успрыманне канкрэтнага зместу; раскрыццё кампазіцыі, характэрных асаблівасцей дзеючых асоб, матываў іх паводзін; раскрыццё алегорыі; выясненне галоўнай думкі байкі, аналіз маралі.