Мұхиттық рифтер

ОМЖ-ның өстік белдемі, немесе м ұ х и т т ы қ р и ф т аймағы ОМЖ-ның созылу бағытын қуалай орналасқан, ол жылу ағымының өте жоғары көрсеткіштерімен, магматизмнің кеңінен етек алуымен және саязфокусты жерсілкіністермен (гипоцентр тереңдігі 30 км -ден аспайды) ерекшеленеді: Бұл аймақта базальт лавалары ұдайы мұхит түбіне төгіліп жатады, бұл лавалар астеносфера заттарының қысымның күрт азайып кетуі жағдайында балқуы салдарынан туындайтын балқымалар қимасының беткі бөлігін құрайды. Екінші сөзбен айтқанда, нақ осы м ұ х и т т ы қ р и ф т аймағында астеносфера заттары есебінен жаңа мұхиттық литосфера қалыптасады, бұл литосфераның төменгі ¾ бөлігі ультрабазиттерден, беткі ¼ бөлігі габбро- базальттардан тұруы тиістілігін Рингвуд деген ғалымның арнаулы зерттеулері болжамдаған. Рифт аймағында геологиялық әдебиетте «қара шылымшылар» және «ақшыл шылымшылар» деген атауды иеленген (черные и белые курильщики) өте ұсақ тозаңды сульфаттардың бұлттары дәйім аспандап жатады. Мұндай бұлттар ыстық лаваның мұхит суымен әрекеттесуі нәтижесінде туындайтын гидротермалармен байланысты туындайды. Аталған гидротермалар алуан түрлі металдардың сульфидтерін, сульфаттарын және оксидтерін түзеді, бұлардың шоғырларын өнеркәсіптік тұрғыдан игеру мүмкіндігі туған жағдайда, олар пайдалы түрбөлшектерге (компоненттерге) өте бай кенорын рөлін атқарған болар еді. Өстік белдем ауқымында шөгінділер болып жарымайды, яғни бұл өңірдің базальттары шөгінділермен көмкеріліп үлгермеген. М ұ х и т т ы қ р и ф т литосфералық тақталардың дивергенттік шекарасы рөлін атқарады, яғни рифт аймағы жаңа мұхиттық литосфераның жаңадан қалыптасу аймағы ғана емес, осылайша қалыптасқан литосфералардың бір-бірінен ажырау шекарасы болып табылады. Бұл аймаққа созылу кернеулері тән, сондықтан бұл шекара жыртылу деформацияларымен ерекшеленеді. ОМЖ-ның айдарлы белдемі м ұ х и т т ы қ р и ф т аймағының екі жақ қапталын жиектейді. Бұл белдем тік бағытталған т е р е ң ж а р ы л ы м д а р м е н тілгіленуі нәтижесінде бір-бірінен оқшауланған көтерілімдер мен ойыстардың көлдненң бағытта бір-бірін алмастыру көрінісімен ерекшеленеді. Айдарлы белдем ауқымында мұхит шөгінділерінің жұқа-жұқа қабатшалары ұшыраса бастайды, олардың геологиялық көнелігі 10 млн жылдан аспайтындығы анықталған, яғни олардың көнелігі неоген кезеңінің миоцен дәуірінен жастау.