Педагогикалық процестің беліглері, сапалары мен қасиеттері

Педагогикалық процесті қысқаша сипаттау абстрактылықтан бірінші қатардағы жүйеге көтерілу арқылы және одан әрі жоғары деңгейдегі жүйеге көтерілу жалпы білім беретін мектептің педагогикалық процесінің оған тән бірқатар белгілерін көрсетуге мүмкіндік береді:

- бұл адамдардың өзара әрекеті есебінен өмір сүретін әлеуметтік жүйе;

- жүйе тек іс-әрекеттерді алмастыру негізінде ғана жұмыс істейді;

- педагогикалық процесті басқару, көптеген элементтердін іс-әрекетінен тұрады;

оның мақсат, міндет, мазмұн және т.с.с жүйенің бөліктері болып есептеледі

Тұтас педагогикалық процестің өзіне тән кампоненттері олар оқыту мен тәрбиенің мақсат, мазмұны формаларымен әдістері, сонымен қатар нәтежиесі.

Педагогикалық процес дегеніміз - оқушылардың мәдени байлықтарды меңгеруге және оларды еңбекке қоғамдық өмірге дайындаудағы бірлескен іс-әрекеттері, бұл ұстаздардың белсенді араласуы мен және басшылығы мен жүзеге асады.

Педагогикалық процестің мақсаты, қоғамның өсіп келе жатқан адамды жеке тұлға ретінде қалыптасына байланымты қоғамның әлеуметтік тапсырыстарынан туындайды, ал оның нәтежиесі мұғалімдермен оқушылардың өзара әрекетіне байланысты.

Тұлғаны қалыптастыру ұзақ процесс, ол қарама-қайшылықтарды шешумен бұл іс-әрекеттердегі ересектердің мәдениеттердің заттық өзгерілген формасын субъектінің әрекеттік қабілеттеріне өзгерту мен көзқарас формасындағы адамзаттың әрекет күштері мен қабілеттерінің заттық формаға ауысуының бірлігі. Демек, егер педагогикалық процестің түпкі мақсаты адамның тұлға ретінде қалыптасуы болса, онда педагогикалық процестің элементар бірлігі, оның «кереге көзі» бастапқы абстракция болып «қалыптасудың қас- қағым сәті» (педагогикалық ситуация) болуы керек. Нақтылы шындықтан тыс алынған педагогикалық ситуация тұлға қалыптасуының қас қағым сәті ретіндегі педагогикалық ситуация бастапқы абстракцияның көрсеткен талабына қатынасушылар, негізгі қарама-

қайшылықтардың ерекшеліктеріне толық сәйкес келеді.

Бұл процестің ең кіші бірлігі, одан әрі тану сапалық қасиеттерін жоғалтпай мүмкін болмайды.

Педагогикалық ситуация педагогикалық шындыққа тән көп жақты болады, нақтылықтан көңіл бөлу (орыны, уақыт, себеп-салдар және пайда болуы, жағдайы, қатысушылардың жас ерекшеліктері, әлеуметтік жағдайы, іс-әрекеттің мазмұны мен тәсілі) барлық жағдайда айқын бола түседі, қалыптасуды қас қағым сәт арқылы педагогикалық процесс ішіндегі тұлға қозғалысымен дамуын көруге болады.

Педагогикалық процесті қысқаша абстрактылықтан бірінші деңгейдегі жүйеге «адам» көтерілу арқылы сипаттау және одан әрі одан да жоғары деңгейдегі жүйелерге көтерілу жалпы білім беретін мектептің олардың типтерінен тәуелсіз педагогикалық процестің жүйе ретіндегі бірқатар белігелрін көрсетеді:

- бұл әлеуметтік жүйе адамдардың өзара әрекеттері есебінен өмір сүреді;

- мектеп педагогикалық процесі көп деңгейлі және поли құрылымдық құбылыс, себебі ол өзінен кейінгі деңгейдегі жүйелерді жинайды;

- жүйе тек іс-әрекетпен алмасуда ғана өмір сүреді: егер ұстаздар әртүрлі іс-әрекеттер, тәсілдеріне (адам тегі күшін) оқытса, онда оқушылар, оларды меңгере отырып педагогикалық процестің белсенді қатысушылары болады, тек қана репродуктивке ғана емес, қайта құру творчестволық белсенділікке дайын болады;

- педагогикалық процесте мұғалімнің басқару объектісі оқушылардың іс-әрекеті болады;

- іс-әрекеттің барлық элементтері (мақсат, міндеттер, мазмұны және т.б.) жүйелі компоненттері бөліктері сыңары болады, себебі іс-әрекеттің элементтерін, бөліктерін баланың меңгеруі үшін әрине, үлкендердің, ата-аналардың, ұстаздардың іс-әрекеті осыға.н бағытталуы керек;

- педагогикалық процестегі мұғалімнің басқару заты іс-әрекет субъектілері арасынджағы қатынастар болады, олар арқылы субъектілердің өзара әрекеті мен дамуын тиімді жағдайлары қамтамсыз етіледі.

Көрсетілген белгілер негізінде анықтама жасауға болады: педагогикалық процесс оқушылардың бірлескен ұстаздар қатысуымен және басшылығымен жүзеге асатын іс-әрекеті, ол әлеуметтік тәжірибені меңгеруге және әрбір оқушы тұлғасын қалыптастыруға бағытталған, дамуға және өзін еңбекте және қоғамдық өмірде жүзеге асыруға дайын. Бұл анықтамадан педагогикалық процесс оқу және оқудан тыс аймақтарының бірліктігінің қажеттігі туады, ал ол оқушылар үшін тұлға қалыптасуының басты жағдайы болады және сол процестің өзінің біртұтастығын көрсетеді.

Сонымен бірге ұсынылып отырған анықтаманың мазмұнын біртұтас педагогикалық процестің бірқатар қасиеттерінде көрсетеді:

- педагогикалық процесс әлеуметі оның өмір сүруі, қызмет істеуі оған қатысушылардың арасындағы іс-әрекеттерімен алмасуымен анықталады;

- ынтымақтастық оқушы (тек қана ұстаздармен ғана емес, мұғалімдермен, бір-бірімен де) үшін әртүрлі іс-әрекеттердің тәсілдерін тезірек меңгерудің, яғни педагогикалық процестегі іс-әрекет субъектісінің қалыптасуының жағдайы болады;

- «ұстаздар-оқушылар» жүйесінің біртұтастығы педагогикалық процесс ішіндегі әртүрлі деңгейдегі жүйелердің өзара әрекеттері барысындағы мақсат пен нәтижелердің бірлігімен анықталады;

- педагогикалық процестің негізі интегративтік қасиетін әртүрлі тектегілердің бірлігі деп есептеу керек, ондағы үздіксіз өзара қиылыстағы жүйелердің оқушылар тұлғасы қалыптасуына әсері іс-әрекет субъектілерінің (ұстаздар мен оқушылардың) қайта құру белсенділігімен анықталады.

«Педагогикалық процесс» объектінің сапасы оның қасиеті ретінде көрінеді, оларсыз педагогикалық процесс өзіндік ерекшеліктерінен айырылады:

- белсенділік пен қатынастың бірлігі, процеске қатысушылардың барлық субъектілерінің ұйымдастырылған бірлескен дербес әрекеттері;

- әртүрлі сатыдағы жүйелердің қызметінің арнайы мамандануы;

- субъектілердің өзара әрекеттері нәтижесінде пайда болатын әртүрлі қарым-қатынастарының жиынтығы.

Педагогикалық процестің сапалары мен қасиеттерін қызмет ету жағдайларын объективті талап етеді. Сонымен педагогикалық процесс, өзін біртұтастық ретінде субъектілердің өзара әрекеттегі арнайы ұйымдастырылған іс-әрекеттерін бөле көрсете алады. Егер әрбір субъектінің жетістіктері болса, онда «ұстаздар-оқушылар» жүйесінің тұрақтылығымен өзін-өзі дамыту мәселесі шешіледі.

Date: 2016-05-17; view: 4101; Нарушение авторских прав