Социологияның шығуына дейінгі әлеуметтік ой-пікірлердің қалыптасу эволюциясы

Социология біршама жас ғылым болып табылады. Өйткені оның ғылым ретінде қалыптасуының өзіне қоғамдық дамудың белгілі кезеңінде ғана қажеттілік туды.

Алайда социологияның кеш пайда болуынан, оған дейін қоғам және қоғамдық құбылыстар туралы ойлары болмады деген пікір тумауы керек. Керісінше, ондай ойлар басқа ғылымдардың шеңберінде көріне бастаған болатын. Мәселен, философиялық, экономикалық, саяси шығармаларда жалпы қоғам, оның кейбір элементтері және оның даму заңдылықтары туралы пікірлер бой көрсете бастады. Ертедегі Шығыстың қоғам туралы пікірі мен ойларын айтуға болады. Мәселен, Конфуцийшылар қоғамтанушылар болып есептеледі. Олардың негізгі мәселесі - адамдар арасындағы қатынас және тәрбие мәселесі. Конфуций этикасы "қайырымдылық", "кішіпейілділік", "адамды сүю", "тура жолмен жүру" сияқты принциптерге сүйенеді.

Ежелгі Үндістанда әлеуметтік ойлар буддизм мен джайнизм мектептерінің социологиялық мифтерінде қарастырылған. Джайнизм этикалық, эстетикалық жүйесінде адам мінез-құлқындағы кейбір нормалар мен аскетизм сияқты мінездің кей формалары берілген.

Социологиялық ой-пікір прагматистік сипат алды, яғни әлеуметтік шындық тек тәжірибемен ғана байланыстырды.

Әлеуметтік теорияның біршама айқын элементтері Ежелгі Грецияда қалыптаса бастады. Ежелгі Грек философтарының арасында қоғамға және қоғамдық институттарға ерекше көңіл бөлінген. Мәселен, софистер ілімінде, социологиялық тұрғыдан алғанда, қоғамның құрылуындағы келісім теориясының жатқандығын көруге болады. Яғни, алғашқы адамдар табиғатында абсолютті түрдегі еркіндік адамдар арасындағы наразылықтарды туғызып, күрестерге әкеліп отырған да, адам өмірінің қауіпсіздігіне сенімі жоғала бастады. Сондықтан адамдар қоғам құруға мәжбүр болды және оның мүшелері ортақ нормаға бағынатын болды деп көрсетеді.

Социологиялық ой дүниесінде Аристотельдің де алатын орны ерекше. Аристотель ежелгі Грецияның саяси тәжірибесін қорытындылай келе адам-әлеуметтік жаратылыс деген қорытындыға келеді. Ол мемлекеттің мақсаты - адамдардың бақытты өмірін қамтамасыз ету деп көрсетеді. Мемлекет қоғамдағы жалпы мүддеге қызмет етуі керек деп көрсетеді. Бәріне ортақ мақсат - өздері құрған қоғамды, мемлекеттік құрылысты сақтау болып табылады. Аристотель жеке меншікті жақтайды.

Сонымен, бұдан кейінгі дәуірлерде адамдардың қоғамдық өмірі жайлы пікірлер болды. Бірақ оларды толық социологиялық ілім деп айтуға болмайды. Өйткені олар тек әлеуметтік ойлар немесе алғашқы социологиялық болжамдар бола алады.