Главная Случайная страница


Полезное:

Как сделать разговор полезным и приятным Как сделать объемную звезду своими руками Как сделать то, что делать не хочется? Как сделать погремушку Как сделать так чтобы женщины сами знакомились с вами Как сделать идею коммерческой Как сделать хорошую растяжку ног? Как сделать наш разум здоровым? Как сделать, чтобы люди обманывали меньше Вопрос 4. Как сделать так, чтобы вас уважали и ценили? Как сделать лучше себе и другим людям Как сделать свидание интересным?


Категории:

АрхитектураАстрономияБиологияГеографияГеологияИнформатикаИскусствоИсторияКулинарияКультураМаркетингМатематикаМедицинаМенеджментОхрана трудаПравоПроизводствоПсихологияРелигияСоциологияСпортТехникаФизикаФилософияХимияЭкологияЭкономикаЭлектроника






Санька абяззбройвае ворага





 

Ляціць над лугам на павуцінні бабіна лета. Адцвітаюць у траве апошнія краскі. Сонца прыпякае, як у жніўні. А Санька нічога гэтага не хоча заўважаць, усю дарогу ён праклінае сваю збродлівую казу.

Пад самай вёскай на балоце, у густых зарасніках ла­зы, мы наткнуліся на незнаёмага чалавека. Ён выйшаў нам насустрач з-за куста так нечакана, што ўцякаць ужо было позна. Першае, што нам кінулася ў вочы, гэта перавязаная акрываўленай анучай рука. Разгледзелі больш уважліва — юнак гадоў васемнаццаці, абарваны, стомлены, мурзаты і худы.

— Вы з гэтага сяла? — спытаў ён.

— 3 гэтага, — насцярожана адказаў Санька.

— Немцы ёсць?

Мы з Санькам пераглянуліся: чаму гэта ён пра немцаў пытае? Хто ж ён такі?

— Не ведаем. Мы кароў у Плёсах пасвім, — растлумачыў я незнаёмаму.

— А хлеба ў вас не знойдзецца?

Хлопец акінуў нас галоднымі вачыма і, відаць, зразумеўшы, што пытанне гэта лішняе, уздыхнуў і сеў на купіну.

Крыху асвоіўшыся, мы асмялелі, і Санька спытаў:

— А ты хто такі?

— А ніхто, — адказаў хлопец. — Прынясіце лепш хлеба. I паглядзіце, ці ёсць немцы ў вёсцы.

— Ты, можа, партызан? — дапытваецца Санька.

— Можа, — паціснуў плячыма хлопец і загадаў: — А ну, хутчэй!

— А нас возьмеш з сабой? — таргуецца мой сябра.

Хлопец крытычна агледзеў нас з галавы да ног і адрэзаў:

— Без зброі не бяром. — А потым пужнуў: — Ну?!

Мы пусціліся з усіх ног выконваць яго даручэнне.

Нарэшце такі мы сустрэлі сапраўднага партызана! Ця­пер трэба не ўпусціць моманту і прасіцца ў атрад, трэба штосьці такое зрабіць, каб паказаць, што мы баявыя, геройскія хлопцы. Тады нас прымуць без размоў, не паглядзяць, што няма і па трынаццаць.

Немцаў у вёсцы амаль у кожным двары. Толькі на­шу хату абмінулі. Затое ў Санькавай размясціўся афіцэр. Цётку Марфешку выгналі ў сенцы, але ў сенцах па начах холадна, і яна спіць у суседзяў.

Мы аббеглі ўсе вуліцы, ткнулі насы ва ўсе двары, у завулкі. Санька налічыў дзесяць грузавікоў, а я дванаццаць і дзве легкавыя машыны. Санька збегаў і да палявой кухні, дзе салдаты атрымлівалі абед. Праўда, тут яго заўважыў повар і адразу ж запрог — прымусіў цягаць з калодзежа ваду. Хлопцу гэта не спадабалася. Ён прывалок два вядры і, як толькі немец адвярнуўся, даў драла.

Дамоў ён прыйшоў апоўдні. Каза спакойна стаяла ў хлеўчуку і ела траву. У сенцах нікога не было. Затое, калі Санька сунуў нос у пярэднюю хату, адтуль рыкнула:

— Цурык!

Відаць, гэты афіцэр — важная птушка, калі пад вокнамі ў двары ўвесь час таўчэцца вартавы, а ў пярэднюю хату не толькі што Саньку і яго маці нельга заходзіць, самі немцы заходзяць баязліва.

Што робіцца за зачыненымі дзвярыма, не можа ба­чыць ніхто. Ніхто, апрача Санькі. Дашчаная перагародка калісьці была аблеплена каляровымі паперкамі і ста­рымі газетамі. Аднак клей, звараны з мукі, вельмі спадабаўся мышам. Цяпер сцяна абшарпаная не горш за Санькавы штаны.

У адной з дошак, якраз супраць печы, быў калісьці невялікі смаляны сучок. Санька неяк раней прабіў у сучку дзірку, накрышыў у яе серкі з запалак, заткнуў зверху цвіком і агрэў як мае быць абухом. Хацеў, каб пеканула. А яно не пеканула. Сучок разам з цвіком выскачыў у пярэднюю хату, і атрымалася добрая, гладкая, круглая адтуліна. Праз яе відаць усё на свеце.

Спачатку за перагародкай нічога цікавага не было. Здаравенны афіцэр з шырокай чырвонай патыліцай, якая складваецца над каўняром гармонікам, разглядае карту. Другі сухі, як кіёк, перавязаны раменнем, стаіць побач і робіць выгляд, што яго карта таксама цікавіць. Спачатку яны мірна паміж сабой гергеталі, затым таўсташыяму штосьці не спадабалася, і ён закрычаў, пырскаючы слінай. Чым далей, тым больш яго разбірала. Нарэшце ён грымнуў па стале кулаком, і сухі немец выскачыў за дзверы чырвоны, быццам печаны рак.

«Ух і злосны ж», — падумаў Санька. У яго ўжо здранцвелі ногі і самлела спіна. Сядзець, сагнуўшыся ў крук, вельмі нязручна.

Па падлозе прагрукаталі салдацкія боты, гэта немец панёс белы эмаліраваны тазік і ручнік. Начальнік, зняўшы з сябе мундзір, таксама пайшоў на двор — будзе мыцца.

На стале побач з тоўстай скураной сумкай паблісквае чорнай, халоднай сталлю пісталет. У Санькі ёкнула сэрца. Вось яна, зброя.

— Узяць, узяць, узяць, — застукала кроў у вісках.

— А калі зловяць? — на нейкі момант завагаўся Санька. Але без зброі ў партызаны не бяруць.

Гэта адбылося на працягу адной хвіліны. Санька хуценька выскачыў з-за мяшка з просам, на пальцах падбег да дзвярэй і ўзяўся за ручку. З-за коміна саскочыў кот, якога маці прынесла замест павешанага радыстам Паулем. Саскочыў, быццам кованы конь. Сань­ка аж уздрыгнуў.

Ніхто ніколі но чуў, каб дзверы ў гэтай хаце рыпелі. А тут, калі трэба прашмыгнуць ціха, яны рыкнулі старымі, нямазанымі варотамі. Аж у грудзях пахаладзела.

Тры хуткія крокі, і пісталет у руках. Куды яго? 3 пісталетам на вачах у немцаў не выскачыш. Ён адцягнуў кішэню так, што штаны трэба трымаць рукамі. Загнаным зверам Санька аглянуўся на дзверы, на вокны. У двары маячыць каска і штык. Акно на вуліцу прыадчынена. За вокнамі дашчаны плот, яблыня і густы, вы­сокі бульбоўнік.

— Шух-х! — зашамацеў бульбоўнік, і пісталет знік пад пажаўцелым ужо лісцем.

Санька глянуў на дзверы.

— Шух-х! — паляцела наўздагон за пісталетам і палявая афіцэрская сумка.

У сенцах Санька схаваўся за ступу і прыціх. Сэрца калоціцца, нібы злоўлены верабей. Нават у пот кінула. Нават дыхаць перастаў. А немец фыркае на двары маржом.

«Чыстаплюй!» — са злосцю падумаў Санька.

Глянцавыя, хромавыя боты прагрукаталі за два крокі ад Санькі. Таўсташыі фашыст, асвяжыўшыся, быў у добрым настроі. Ён на хаду выціраў свае гладкія ружовыя шчокі і напяваў вясёлую песеньку.

Як толькі ляпнулі дзверы, Санька выскачыў з-за сту­пы, але на парозе сутыкнуўся з салдатам і выбіў у яго з рук эмаліраваны тазік. Немец вылаяўся і паддаў нашаму камандзіру кованым ботам. Той куляй зляцеў з ганка і расцягнуўся пад самымі нагамі вартавога, які заржаў так, быццам яго казыталі пад пахамі. У сваю чаргу ён даў Саньку дабаўкі і закрычаў услед:

— Русь, русь!

У нашым двары Санька ніяк не мог аддыхацца.

— Пойдзем, калі добра сцямнее, — сказаў ён мне. — Трэба забраць пісталет і сумку.

Зразумела, што ні мой сябра, ні я нікому і не заікнуліся пра тое, хто нас чакае ў лазе на балоце і куды мы збіраемся. У такіх выпадках лепш трымаць язык за зу­бамі.

 

 

ЗАСАДА

 

Дагарае за полем чырвонае неба. Хмары пакрыліся шэрым прысакам, клубяцца крывавымі цяжкімі клуба­мі. Па дзядоўніку пацягнула халоднай сырасцю, трава стала вільготная, і Санька праз паўгадзіны адубеў так, што дрыжыць кожная жылка і зуб на зуб не трапляе. Але ісці па пісталет і сумку яшчэ рана: з двара даносіцца нямецкая гаворка, бразгаюць вёдры каля палявой кухні, а дзесьці на краі вёскі працяжна, з надрывам вые сабака. Сабака вые — будзе няшчасце: пажар або нябожчык.

З-за хмары выглянуў шчарбаты месяц, нібы павіс на галіне школьнай таполі, асвяціў сады, стрэхі халодным, скупым святлом. Доўгія чорныя цені дрэў перасеклі дарогу. Над вёскай плыве цішыня.

Стала яшчэ халадней, калі ад раўчака пацягнула ту­манам. Рэдкімі кудзелькамі ён разаслаўся спачатку па лагчынах, а потым завалок крапіву, ахутаў агарод, толькі слупы агароджы выглядаюць з-пад белай коўдры, быццам гуляюць у жмуркі.

Санька павёў вухам, агледзеўся і пайшоў. Ён ішоў асцярожна, нячутна, як здань. Наперадзе нехта нерухома стаіць і прыслухоўваецца да начной цішыні. Стаіць і прыслухоўваецца і Санька. Цьфу ты, хвароба, ды гэта ж куст бэзу, які сам ён уласнымі рукамі пасадзіў сёлетняй вясной на мяжы пад самым плотам.

Месяц крыху павісеў на дрэве і зноў схаваўся за хмару. Цяпер хоць вока выкалі. Трэба прывыкнуць да цемры, бо нічога не відаць.

— Хальт! — гакнула, як вінтовачны стрэл, дзесьці каля палявой кухні. Гэта далека, можна асабліва не турбавацца, тым больш, што праз мінуту ўсё сціхла. Напэўна, самі немцы цягаюцца або прыйшла змена.

Па мяжы паміж бульбай і буракамі, паміж сцябламі кукурузы паўзці нязручна і цяжка. Хутка не разгонішся, бо сцяблы гарбузоў, якія садзяць дзеля семак, перапляліся, нібы вяроўкі, чапляюцца за ногі і рукі, цягнуцца следам, шамацяць. Бульба таксама пераблыталася, пакруцілася, быццам па ёй усё лета качаліся чэрці. А тут яшчэ маці, полючы грады, панакідала ў межы асоту. За лета ён высах, і калючыя іголкі лезуць у далоні, локці і калені. Колькі разоў загадвала яна Саньку, каб павыкідваў гэтае смецце на вуліцу. Дык ён не паслухаўся, паленаваўся, цяпер жа самому і горш.

Невядома, як нага зачапілася за кукурузіну, і тая не зашамацела, а загрымела сухім лісцем, як грыміць жалезны дах, калі на яго кінеш цагліну. А калі лёгкі начны вецер, заблудзіўшыся ў тумане, таксама трапіў на грады і пачаў скубці сухое лісце, здалося, што хтосьці сюды бяжыць. Тут Санька зусім уліп у сырую зямлю. Але неўзабаве вецер выскачыў на поплаў і знік у глу­хой начы.

Вось і казіны хляўчук. З-за вугла відаць, як топчацца на двары вартавы. У яго на поясе бразгае нейкая жалязячка. Некалькі цяжкіх крокаў у адзін бок — цішыня, некалькі ў другі — зноў цішыня. Немец прыслухоўваецца. Усё, здаецца, спакойна. Відаць, яны не хапіліся пісталета і сумкі, не заўважылі прапажы.

Санька асцярожна, нячутна прашмыгнуў уздоўж глухой сцяны хаты, залёг у крапіве за вуглом. Крапіва балюча апякла шчаку і рукі, але ён на гэта не звярнуў увагі. Як на тое ліха, зноў выглянуў з-за хмары месяц. Ён заблішчаў у шыбах, асвяціў плот і над плотам нямецкую каску. Каска не варушыцца, — здаецца, што яна павешана на слуп. Не варушыцца і Санька, хоць яму няёмка ляжаць, у бок упірае нейкае ламачча.

Калі нельга, тады асабліва хочацца чхнуць і чхнуць так, каб па сялу пракацілася рэха. Поўзаючы па агародзе, Санька набраў поўны нос пылу, і зараз там так свярбіць, што няма ратунку. Ён заціснуў нос пальцамі, сцяў зубы, закрыў далонню рот і чхнуў, чхнуў ціха, прыглушана, толькі ў вушах нешта хруснула.

Каска нічога не пачула. Пакуль Санька ўтаймоўваў свой нос, яна знікла ў двары, за шуламі, на якіх калісьці віселі вароты. Цяпер можна прабірацца далей.

Ён паўзе асцярожна, спрытна і нячутна, як вуж. Ён чуе, як стукае ўласнае сэрца, стукае гучна і трывожна.

Вось і тое акно. Тут, пад акном, павінны ляжаць сумка і пісталет. Санькавы рукі абмацваюць сырую зямлю і нічога не знаходзяць.

Э-э, чорт, зноў цягнецца вартавы. Цяпер ён спыняецца каля самай агароджы. Чуваць нават, як немец уздыхае. Мабыць, успомніў сваю далёкую Германію. А можа, проста надакучыла стаяць пад вокнамі, калі начальства соладка спіць пад цёплай коўдрай.

Калі пальцы дакрануліся да гладкай, крыху вільготнай ад начной сырасці сумкі, Санька супакоіўся. Усё тут. Вось і пісталет. Цяпер толькі бясшумна выбрацца з-пад акна, а там па агародах, па глухіх закутках на балота, у лазу. Лаві тады ветру ў полі.

Страшэнны ўдар прыйшоўся якраз па галаве. У ву­шах зазвінелі званы, ярка ўспыхнулі і патухлі зоркі, і Санька паляцеў у чорную бездань. Ён не чуў, як, акружыўшы яго, перагаварваліся немцы:

— Партызан! Партызан!

 

 

Я ІДУ У ПАРТЫЗАНЫ

 

Я чакаю Саньку за гарадзішчам, як было і дамоўлена, пад нахіленым стогам. Чакаю гадзіну, другую, да глыбокай ночы, а яго ўсё няма. Некалькі разоў мне карцела пайсці яму насустрач, але боязна размінуцца, боязна ў цемры наткнуцца на патруля.

Пракрычалі першыя, а затым і другія пеўні, а Санькі не відаць і не чуваць. Мутарна становіцца на душы, у сэрца крадзецца трывога. Што там здарылася? Можа яго застрэлілі? Адзін раз мільганула думка і аб здрадзе. Сам пайшоў, а мяне кінуў.

Дзесьці на краі вёскі грымнуў стрэл. Трасіруючая куля працягнула агністую нітку ад зямлі да неба і згубілася сярод зорак. Забрахалі ў дварах сабакі. Можа гэ­та Санька там напароўся?

Раніцой па агародах я прабраўся дамоў. Мяне сустрэла бабуля са слязьмі і лямантам.

— Прападзі ты пропадай са сваёй помаччу,— загаласіла яна. — Пазбаў ты маю галовачку ад бяды. Адзін ужо даскакаўся, дапартызаніўся, дапартызанішся і ты...

Бабуля і слухаць не хоча, каб я ішоў пасвіць карову. Яна сама прыгоніць Рыжую дамоў, а мне з хаты не дасць носа высунуць. Што яна скажа тады майму баць­ку, калі і мяне схопяць? Даруй, Кірыла, не ўберагла? Як яна тады ў вочы людзям будзе глядзець? Саньку, аказваецца, немцы схапілі.

Я ляпнуў дзвярыма, крыкнуў, што зараз вярнуся, і памчаўся на вуліцу. У сенцах зноў узняўся лямант. Бабуля мяне не дагоніць і думае ўзяць слязьмі.

Падыходзіць да Санькавай хаты небяспечна. На мя­не падазрона касавурыцца вартавы. Хлопцаў на вуліцы не відаць, няма ў каго распытаць, дзе зараз наш Чапа­еў. 3 дарослых ніхто толкам нічога не ведае: кажуць, што яго замкнулі ў школьным склепе, у былой валасной халоднай. Але да халоднай не падысці, там побач з ёй, каля палявой кухні, увесь час таўкуцца немцы.

План прыйшоў у галаву сам сабой, і, па-мойму, някепскі план. Трэба ўзяць на дарогу хлеба і бегчы хутчэй у лазу да партызана, можа, ён нас там яшчэ чакае. Да­лей разам з партызанам мы ідзём у атрад. Ноччу атрад нападае на немцаў, што размясціліся ў нашай вёсцы, і выручае Саньку. Галоўнае — не траціць часу.

Бабулі ў хаце няма. Глыжка сказаў, што яна пайшла да дзеда Мікалая.

— Яна кажала, — дакладвае Глыжка, — што дзед Мікалай табе пакажа. Яна кажала, што ён будзе бічча...

Што задумала бабуля, няцяжка здагадацца. Прый­дзе дзед, тады сёння не ўцячэш, не пусціць. Я адрэзаў лусту хлеба, паклаў яе за пазуху і ўжо на парозе папярэдзіў малога:

— Глядзі тут, Рыгор. Слухайся бабу. Калі бульба пад падлогу не ўлезе, закапайце ў капец.

Глыжка глядзіць на мяне і хоча заплакаць.

— А ты куды?

— Ты не плач. Я схаджу толькі ў адно месца і вярнуся. Скажы бабе, каб карову дамоў прыгнала...

Раскашлаціў напаследак непаслухмяны братаў віхор, як, ідучы на вайну, зрабіў гэта мой бацька, і падаўся на агароды. Што робіцца на душы, цяжка і сказаць: шкада кідаць старую з малым, і заставацца мне тут нельга. Санька ў небяспецы.

Да таго месца, дзе мы сустрэліся ўчора з партыза­нам, я дабраўся без прыгод. Хутка знайшоў і той куст, і тую купіну, але самога партызана няма. Крычу, свішчу — не адгукаецца. Абышоў навокал у надзеі, што ён можа заснуў, — ні жывой душы. Толькі на сухой грыў­цы пад развесістай вербалозінай знайшоў абярэмак прымятага сена ды побач з ім маленькі акурак са старой пажаўцелай газеты. Пайшоў. Не дачакаўся. Падмануў. У роспачы я заплакаў.

Гэта былі горкія слёзы крыўды. Пры чужых людзях я іх глытаў, стараўся не паказацца слабым. Глытаў, калі памерла маці, калі ўпершыню пабіў Няўмыка. Потым крыху аббіўся, зачарсцвела душа, акамянела сэрца. Калі крыўдзяць чужыя людзі, яно не так балюча. А тут свой. Не паверыў. Кінуў у той час, калі асабліва патрэбна яго дапамога, калі мы апынуліся ў бядзе.

Магчыма, яго можна яшчэ дагнаць. Ён пайшоў, напэўна, у бок лесу, трэба толькі не траціць ні хвіліны. Мне здалося, што я нават яго ўбачыў. Нейкі чалавек паказаўся на далёкім узгорку і знік у лагчыне за стагамі сена.

Купіны, пакрытыя мяккім зялёным мохам і асакой, зыбаюцца пад нагамі, угразаюць у рудую твань. 3 патрывожанага тарфянога дна вакол іх падымаюцца шыпучыя бурбалкі. Балота шырокае, з кіламетр. Калісьці да вайны ў яго густых буйных асоках вадзілася процьма ўсялякіх птушак. Не раз мы хадзілі сюды па вясне збіраць яйкі дзікіх качак. Так што і зараз мне прабірацца па зыбкай, заросшай зверху травяным кажухом багне не ў навіну. Іншы раз, праўда, ногі саслізгваюць з купіны і правальваюцца па калена ў гразь. Там, спадыспаду, зямля цвёрдая, як ток, і халодная, быццам лёд.

Так-сяк я выбраўся на сухую грыву, абмыўся кры­ху ў травяністай калдобіне, павесялеў. Па дарозе ўзнік новы план: не даганю таго хлопца, пайду ў лес сам. Адна толькі перашкода — рака. Ды можа як-небудзь перабяруся. Знайду бервяно і пераплыву.

Як складуцца абставіны ў лесе, пакуль што цяжка сабе ўявіць. Але ў хлапечым сэрцы багата надзей. Зразумела, мне сустрэнуцца партізаны. I вось ужо ўяўленне малюе перад вачыма грозныя і радасныя падзеі самай бліжэйшай будучыні. Мы ідзём нячутна, як цені. Я — наперадзе, паказваю дарогу, за мной — камандзір атрада, за камандзірам — ліхія хлопцы з аўтаматамі, вінтоўкамі і гранатамі. На дварэ ноч, спяць сабе Няўмыка, Ахонька і ўся іх хеўра, спіць таўсташыі Санькаў фашыст, толькі ходзяць пад вокнамі вартавыя. Яны і не здагадваюцца, што іх чакае праз некалькі мінут.

I вось я даю сігнал узмахам рукі. Партызаны па камандзірскаму загаду рассыпаюцца па вуліцы, бягуць уздоўж платоў. I раптам — тра-та-та-та. Гэта стракоча наш кулямёт. Я ляжу побач з кулямётчыкам і падаю стужку з патронамі.

— Ці-у, ці-у,— спяваюць кулі. Кулямёт змоўк.

— Дзядзька, што з вамі, вы забіты?—падскакваю я.

— Не, — адказвае партызанскі кулямётчык словамі з песні, — я забіт не забіт, а цяжка ранены...

А немцы ўсё бліжэй і бліжэй. Яны думаюць, што іхняе ўзяло, весела гергечуць, але таго не ведаюць, што за кулямётам я.

— Тра-та-та-та. А, што? Не падабаецца, гады паўзучыя?

I вось я імчуся на добрым, баявым кані. Адкуль узяўся конь, пакуль што невядома. Ды гэта не так ужо і важна. Гараць хаты паліцэйскіх, а ўсе астатнія полы­мя не кранае. Людзі радасна сустракаюць вызваліцеляў.

— Глядзі ты?— здзіўляюцца яны.- Ды гэта ж Сырцоў Іван.

— Які?

— Ды Кірылаў большы хлопец!

— Вось і вазьмі яго за руб дваццаць. Яшчэ ўчора карову пасвіў, а сёння на табе, камандзір. Ці не галоўны ён у іх?

— Гэта ён за Саньку так помсціць.

I раптам варожая куля прабівае наскрозь мае мужнае сэрца. Нада мной схіліліся партызаны і аднавяскоўцы. Я нежывы, але добра чую, што яны гавораць:

— Геройскі быў чалавек, даваў немцам прыкурыць...

Праўда, я паміраю не зусім і хутка ачуняю.

Пад такія прыемныя думкі легка ідзецца. Далека за спіной засталася родная веска. Яна схавалася ў кучаравых шатах вербаў, і толькі школа стаіць на гары, як па далоні, глядзіць мне ўслед пустымі вокнамі.

Да лесу засталося трэць дарогі. Здалёк ён здаваўся сінім, шчарбатым парканам, цяпер можна разгледзець медныя, магутныя ствалы соснаў. Асабліва тых, што стаяць на самым пясчаным беразе.

Там, за ракой, ужо другая зямля, там, у густым ба­ры, жывуць мае надзеі. Мне хочацца ўбачыць людзей, якім я нясу свае крыўды, але колькі ні ўглядаюся, па­куль што нічога не відаць. Не ходзяць між соснаў пар­тызаны, не глядзіць іх разведчык на мяне ў бінокль.

На беразе старога рэчышча, уздоўж якога ідзе ўжо зарослая травой лугавая дарога на Старую Рудню, я падкасаў штаны і пайшоў шукаць броду. Вада ўжо халодная, пад нагамі распаўзаецца ліпкі глей. Ступіш убок і зусім загразнеш па пояс. Але пераправа прайшла удала. Намокла толькі адна калашына. Я выйшаў на супрацьлеглы бераг здаволены сам сабой. Адным водным рубяжом менш. Застаўся яшчэ адзін, але самы галоўны.

— Хальт! — аперазаў мяне бізуном па спіне нямецкі вокліч.

Іх было двое. Яны стаялі на той самай дарозе, дзе я толькі што падкасваў штаны. На грудзях аўтаматы, рукамі трымаюць веласіпеды. Дагнаць яны мяне не дагоняць, пакуль перабяруцца цераз раку, мой і след прастыне. Але дагоніць куля, тым больш, што мне трэба будзе яшчэ ўзбегчы на круты бераг. Для кулі рэчка не перашкода.

I я думаю: «Ну, што яны зробяць малому? Скажу, што прыйшоў лазы нарэзаць. Кошык трэба сплесці».

 

 

УЦЁКІ УНАЧЫ

 

Немцы не сталі дапытвацца, чаго я бадзяюся па лу­зе. Яны загадалі мне ісці па дарозе, а самі селі на веласіпеды і, ледзь перабіраючы нагамі, паехалі следам. Мне давялося бегчы трушком. Адзін з іх увесь час наязджае на мяне колам, цаляе трапіць у босыя пяткі і камандуе:

— Шнэль, шнэль!

Якое там шнэль, калі і так дыхаць займае. Збягаючы з узгорка, я няёмка ступіў у глыбокую, зарослую тра­вой каляіну і распластаўся на дарозе. Гэта рассмяшыла фашыстаў.

Кіламетры за два ад Старой Рудні, каля крутой пясчанай гары мяне спынілі. Хацелася зваліцца на зямлю і хоць крыху аддыхацца, але мне загадалі падымацца на гару. Следам карабкаюцца немцы, валакуць свае веласіпеды.

На схіле гары процьма народу капае акопы. Тут распараджаецца пажылы, у нейкім рудым абмундзіраванні салдат. Вінтоўка за плячыма, а ў руках бліскучы жалезны метр. Ён крытычна аглядае маю хліпкую постаць і падводзіць да кучы рыдлёвак.

— Лапата. Лапата. Арбайтэн. Фарштэен зі? — тлумачыць ён і вядзе да вялізнай ямы. А тыя двое расселіся на траве і не звяртаюць больш на мяне ўвагі.

— Варона ты, варона, а не партызан, — лаю я сам сябе. — Гэта ж трэба так уліпнуць!

Нас у яме чацвёра. На дне сівенькі сухарлявы дзядок і тоўстая рыжая дзяўчына. Яны бяруць гліну шуфлямі і кідаюць яе на выступ, падобны на прыпечак, па якім залазяць на чарэнь.

3 прыпечка яе шуфлем выкідвае наверх хлопец гады на тры старэйшы за мяне. Мы адразу пазнаёміліся: яго завуць Максімам.

— Цябе гэты татальнік схапіў? — ківае ён на нем­ца ў рудым мундзіры, які ўвесь час вісіць над нашымі галовамі і лаецца на дзяўчыну, бо тая не гладка аскрабае сценку.

— А што гэта за татальнікі такія? — цікаўлюся я.

— Цю-у! Не ведае! — здзівіўся Максім.

Тут у размову ўмешваецца дзядок. Ён выцер далонню пот, абапёрся на рыдлёўку і растлумачыў:

— Вось не хапае, скажам, у чалавека бульбы. А голад — не цётка. I вось пачынае ён, скажам, есці тую, што пакідаў на насенне. Так і тут: падмятаюць пад венік сваю Германію.

— Ды пры чым тут бульба? — нездаволены дзедавым тлумачэннем, адгукваецца Максім. — Грабуць ста­рых і малых, бо не хапае ўжо ў іх салдат.

— Арбайтэн, арбайтэн! — перапыніў немец гэтую дыскусію і сам рассеўся на свежым пяску над нашымі галовамі.

— А нам, скажам, не на пажар, — з насмешкай адказаў татальніку дзядок, але заварушыўся.

Вечарам нас прыгналі ў Старую Рудню. Насустрач па дарозе праехалі два грузавікі, гружаныя бярвеннем. Бярвенне не новае, пачарнелае ад дажджоў і вятроў, на ім папрыліпаў спрасаваны мох.

Дзядок дыбае побач са мной і ўздыхае:

— Вось разбураюць хаты, закапваюць у зямлю. Відаць, зімаваць збіраюцца.

На ўскраіне сяла, каля гумна, нас спынілі. Мясцовым загадалі выйсці заўтра на работу і адпусцілі па ха­тах. А такіх, як я, злоўленых на розных дарогах, загналі ў гумно. Мае спробы даказаць, што я таксама стараруднянскі, скончыліся дрэнна: зарабіў ад аднаго з веласіпедыстаў выспятка. Навучыліся, чэрці, як коні брыкаюцца.

Нас у гумне чалавек дваццаць: бабы, дзяўчаты, гаваркі дзядок і некалькі хлопцаў. Людзі, стомленыя за дзень цяжкай працай, моўчкі пападалі, хто дзе стаяў. Толькі дзядок, падсцілаючы пад бок салому, уздыхнуў:

— Во, кажу, трапіў у нерат — ні ўзад ні ўперад. Трэці дзень ужо раблю чорту лысаму.

Але ніхто размовы не падтрымаў, і дзядок пакрыўджана змоўк. Кожны думае пра сваё. Пра сваё думаю і я. Затрымлівацца на гэтых акопах мне няма разліку. Трэба неяк уцякаць, а як ты ўцячэш, калі вароты закручаны дротам і адзін з тых веласіпедыстаў непадалёку рыпае на губным гармоніку.

— Эх,варона ты, варона!

Мармыча нешта скрозь сон рыжая дзяўчына, пасвіствае побач са мной носам, падклаўшы пад галаву кулёк саломы, Максім, толькі мне не спіцца і не ляжыцца. Акраец хлеба, што захапіў з дому, я з'еў яшчэ на лузе, на баланду, якую даюць немцы на акопах, спазніўся, пазнавата мяне прыгналі, і цяпер страшэнна хочацца есці.

Густыя прыцемкі ахуталі зямлю. У гумне і зусім нічога не відаць. Асцярожна, каб не наступіць на каго-небудзь, я прабіраюся ў дальні куток, стараюся ў шчыліны паміж бярвеннямі разгледзець, што робіцца на вуліцы. Нічога не відаць.

Нечакана наткнуўся на штосьці вострае. Абмацаў рукамі — жалезны зубец, пад нагамі валяецца драўляная барана. Пачаў абыходзіць — спатыкнуўся і паляцеў на голы гліняны ток.

— Ціха ты, абармот! — злосна зашыпеў над самым маім вухам хтосьці з цемры, а потым паклікаў да сябе:

— Ідзі сюды. Толькі глядзі, тут нейкае ламачча...

Аказваецца, і Максім не спіць, шныпарыць па гумну.

— Можна падкоп зрабіць, ды доўгая песня,— шэпча ён. — Давай лепш страху драць. Мінулай ноччу я спрабаваў — аднаму нязручна. I галоўнае — ціха. Баба тут адна ёсць. Дужа баіцца смерці. Пачуе — лямант узніме.

Максім выгнуў дугой спіну, упёрся рукамі ў сцяну і скамандаваў:

— Лезь...

Стаяць на Максімавых плячах вельмі нязручна. Яны хістаюцца ўвесь час, нібы купіна пад нагамі на зыбкім балоце. Таму скубці салому даводзіцца адной рукой, а другой — трымацца за пераплёціну. Страха зроблена па-гаспадарску, пакрыта, як кажуць, пад грабёнку, трывала ўвязана. Пацягнуў раз, пацягнуў другі — пасыпалася пацяруха, запарушыла вочы. А тут яшчэ Максім пахіснуўся, знікла пад нагамі апора, хруснула пад рукой спарахнелая жардзіна, і я загрымеў на ток. У цемры трэснуўся аб нешта цвёрдае патыліцай, аж войкнуў.

— А божачка ж ты мой! — залямантавала баба. — Ды нас жа пазабіваюць і спаляць праз гэтых хлопцаў...

Заварушылася на саломе яшчэ некалькі чалавек.

— Вось саплякі! — прасіпеў нехта з мужчын прастуджаным голасам.

— Русь! Русь! — пагрозліва абазваўся за варотамі немец.

Апоўначы, калі ўсе, здаецца, заснулі, мы зноў узяліся за страху. На гэты раз прыцягнулі барану і асця­рожна, каб не стукнуць, прысланілі яе зубцамі да сцяны. Зноу пасыпалася на галаву пацяруха.

— Ты перавясла шукай! — падае парады Максім, прытрымліваючы мяне знізу. Цяпер я дзейнічаю дзвюма рукамі, і справа падаецца лепш. Як толькі выцягнулася першая жменька саломы, другая пайшла лягчэй. Шмаргану адзін раз і замру. Слухаем, ці далека немец. Далека — яшчэ раз. Блізка — чакаем, пакуль зойдзе за вугал.

Так-сяк удалося прадраць невялікую дзірку. Дачакаўшыся, калі вартавы адышоў ад варот, я ўчапіўся за жардзіну і падцягнуўся колькі мог на руках, боўтаю ў паветры нагамі, хачу дастаць сцяну, каб адпіхнуцца. Добра, што знізу падсадзіў Максім.

Ноч дыхнула мне ў твар першым марозцам. Страха ўзялася інеем. Думаць няма калі. Знізу падштурхоўвае Максім:

— Давай...

I я, затаіўшы дыхание, сігануў у невядомую і страш­ную цемру. Або пан, або прапаў.

Падхапіўшыся на ногі, я пабег уздоўж агародаў, по­тым пералез цераз адзін штыкетнік, цераз другі, абадраў рукі аб калючы дрот. Сабакі ўзнялі страшэнны гармідар. Спачатку гаўкнуў у бліжэйшым двары, яму адазваўся на суседняй вуліцы, і пачалася пераклічка на розныя галасы. Ногі самі вынеслі мяне за вёску. Я мяшком скаціўся з гары і пашыбаваў, не выбіраючы дарогі, у хмызнякі, па балоту, па купінах, па калючай асацэ.

Дзесьці за спіной грымнуў стрэл, затым другі. У начной цішыні яны гулка пракаціліся па лузе да самага лесу і адтуль рэхам вярнуліся назад.

— Па Максіму, — здагадаўся я і яшчэ больш паддаў ходу. Чаўкае пад нагамі вада, усё глыбей і глыбей топяцца купіны, а далей і зусім не прайсці. Давялося бегчы ў абход.

 

 

Date: 2016-05-16; view: 521; Нарушение авторских прав; Помощь в написании работы --> СЮДА...



mydocx.ru - 2015-2024 year. (0.007 sec.) Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав - Пожаловаться на публикацию