А маёй маці ужо не холадна

У хаце ў нас пахне лякарствамі. Матчына сястра, цётка Марына, цяпер прыходзіць да нас кожны вечар. Сядзе яна на ўслончыку супраць ложка і ціха плача:

— А мая ж ты дзеўка, а мая ж ты сястрыца...

Нас з Глыжкам быццам і няма ў хаце: ходзім на дыбачках, не смяёмся, не гуляем — сланяемся з кутка ў куток, прытулку не знойдзем.

У той вечар маці наклікала нас да сябе.

— Нахіліся,— папрасіла яна мяне і, пагладзіўшы маю галаву гарачай рукой, зашаптала: — Горкія вы мае...

Буйная слязіна скацілася па апухлай шчацэ і павісла на мочцы вуха, як пацерка.

— Будзьце харошыя... Прыйдзе бацька... Шкадуй браціка...

Глыжка стаіць побач, насуніўся. Ён не зусім добра разумея, што адбываецца, і таму нясмела пытае:

— Мам, а ты куды?..

Мы спалі на печы, і ноччу мне здалося, што за каўпер зваліўся вялікі прусак. Я адчуў, як ён бегае па плячах, і са страху падхапіўся, заграбаў за каўняром ру­камі, стараючыся скінуць гэтую дрэнь.

Потым прыгледзеўся і зразумеў, што здарылася. Цётка галосіць над пасцеллю, а ў матчыных руках свечкса. Бабуля разгублена бегае па хаце, і па сценах спалохана мітусяцца яе цені: адзін ад свечкі, а другі ад ка­ганца.

Я саскочыў з печы, падбег да ложка. Маці ляжыць строгая, на яе васковым твары застыў урачысты спакой. Мне не верыцца, не хочацца верыць. Можа, ёй проста стала лягчэй і яна заснула. Але свечка... I гэты цётчын голас. Ад яго мароз па спіне...

Раніцой я хаджу, як у цяжкім, страшным сне. Маці ляжыць на лаве, прыбраная ў новую кофту і спадніцу. На лбе, як павязка, нейкая жоўтая паперка. На ёй штосьці намалявана, штосьці напісана. А ў руках, складзеных пад грудзьмі, усё тая свечка. Свечкамі прапахла уся хата, я чую іх мядовы, прытарны пах нават на двары.

На куце, уткнуўшы нос у тоўстую кнігу, гугнявіць нейкія незразумелыя словы Чмыхава Маўра, пажылая жанчына з сытым тварам, як намазаным здорам. Яе ўсе завуць у нас манашкай. Папа ў нашай вёсцы даўно няма, вось Маўра і зарабляе сабе хлеб на нябожчыках.

На кончыку яе мясістага носа старыя, трэснутыя акуляры. Здаецца, яны вось-вось зваляцца на падлогу і разаб'юцца зусім. І тады ўсё скончыцца. Скончыцца гэтае гугнявае спяванне, гэтае бясконцае «госпадзі, памілуй; госпадзі, памілуй; госпадзі, памі-і-і-луй»...

Маўрын голас, як чад. Ад яго ў мяне баліць галава, ад яго няма ратунку ні на печы, ні ў парозе, ні за дзвярыма.

3 самай раніцы ў нас поўная хата жанчын. Яны заходзяць ціха, у парозе неяк баязліва, паспешліва хрысцяцца і выцягваюць шыі, заглядваюць цераз галовы пярэдніх, а потым шэптам робяць свае заўвагі:

— Адмучылася, бедная...

— Вось сірат толькі пакінула...

— Глядзі ты, як жывая...

— Дык маладая ж яшчэ зусім. I сарака няма...

— Эх, такі бабскі век...

— А большы, глядзі-тка, не плача...

— У бацьку пайшоў, цвердакаменны...

— А меншаму гэта ж колькі? Ай-я-яй, мабыць, і помніць маці не будзе...

— Будзе. Я сваю помню, хоць і малая засталася...

— Ну, цяпер цёці-Моці дастанецца...

А я і сапраўды не плачу. I хацеў бы, ды няма чым. Чамусьці мне ўспомнілася, як даўно, калі я не хадзіў і ў школу, да нас прыехала хуткая дапамога. Хата гарэла ясным полымем. Нада мной схіліўся нейкі дзя­дзька ў белым і штосьці такое сказаў. Тады я пачуў, як загаласіла маці. Яна галасіла, нібы па нябожчыку, ірвала валасы на галаве, падала на канапу і білася галавой аб сцяну. Белы дзядзька не ведаў, каго ратаваць — мяне ці яе.

А потым шыбы ў бальнічным акне. Кожны дзень раніцой я хукаў на іх, каб сышла намаразь, і ў маленькую, як гузік, адтуліну выглядваў на вуліцу. Пад акном ста­яла яна, мая маці, і радасна ўсміхалася.

Суседская дзяўчынка Валька, якую не аддалі ў бальніцу, памерла, яе задушыла шкарлятына, а мяне баць­ка прывёз дамоў на санях жывога.

Зараз маці ляжыць на лаве.

Мне здаецца, што я — гэта зусім і не я, а хтосьці іншы, пабочны. У печы ярка гараць дровы, аж агонь скача ў комін. Кіпяць чыгуны. Вялікія чыгуны. Свіныя. А ў іх вараць сёння боршч і кашу. Каля печы круцяцца чужыя цёткі. I чаго яны тут круцяцца?

Па двары ходзяць чужыя дзядзькі. Вось Скок выцягнуў з дрывотні дошку, паклаў яе на ўтаптаны снег і прайшоўся рубанкам. Ружовыя, кучаравыя стружкі ўюцца клубкамі, падаюць на снег. Скрыгае аб сухі сма­льты сучок лязо. Не хоча стругацца сучок.

Нейкія мужчыны топчуцца з ламамі і рыдлёўкамі, смаляць цыгаркі.

— Не ў час памерла,— уздыхаюць,— зямля будзе, як камень.

Дзед Мікалай туляецца па двары, зазірае ў хлеў, пад павець. Вось ён цягне абярэмак сена. Куды гэта сена? Карове? А навошта карове сена?

У руках у Скока любімая бацькава сякера. З-пад яе адлятаюць буйныя трэскі. Іх збірае Скачыха ў прыпол: у печы пампушкі не запякаюцца.

— Мабыць, велікаватая? — пытаецца хтосьці з муж­чин пра дамавіну.

— 3 вялікага не вываліцца...

Хто не вываліцца? Ага, мая маці не вываліцца.

Яе ўкрылі толькі адной марляй. Марля наскрозь свіціцца. А на вуліцы мароз. Мароз і мяцеліца. Чаму яны не ўкрыюць яе коўдрай? Навошта яны абулі яе ў чуні з палатна? А самі ж у бурках, у світках, у кажухах...

Падаюць белыя сняжынкі, кружацца, прыліпаюць да маіх шчок і скочваюцца расой. А на матчыным твары не растаюць, не растаюць на губах. Паляжаць, паляжаць, пакуль не здзьме іх вецер, і падаюць новыя.

Глыжка цягнецца побач са мной. Ён не скардзіцца на глыбокі снег. Ён нічога ў мяне не пытае, а проста са здзіўленнем глядзіць на ўсё, што робіцца навокал, і маўчыць. Спачатку Глыжка не хацеў ісці, а хацеў ехаць разам з маткай на санях. Дзед не дазволіў — замерзне, прастудзіцца.

...Усе моўчкі сядзяць за сталом. Скачыха і баба Гапа носяць міскі з гарачым баршчом. А на куце спалохана мігае лампадка, іскрыцца пазалота багамацеры, вастраносай, худой, з вялікімі сумнымі вачыма.

Глуха стукнуў кавалак хлеба аб стол, як мёрзлы камяк зямлі аб века дамавіны. Гэта дзед Мікалай, наразаючы лусты, незнарок упусціў акраец. I вось заскрабалі па місках лыжкі...

— Паспытайце, дзеткі, канону. Паспытайце,— просіць нас Чмышыха. А сама ўжо пхае за абедзве шчакі. Канон — гэта хлеб, накрышаны ў ваду, падсалоджаную мёдам. Канон пахне свечкай, якую маці трымала ў ру­ках, і ён мне не лезе ў горла. Але для прыліку трэба ж хоць лыжку памачыць.

А Глыжку канон снадабаўся: салодкі. Калі ўсе сваякі і суседзі яго паспрабавалі, Глыжка падцягнуў да сябе міску і пачаў скрабаць па дну.

— Дзіцё. Што яму? — уздыхнула баба Гана і ражком хусткі выцерла вочы.

— Бог даў, бог і ўзяў,— адгукнулася на гэта Маўра, са смакам абгрызаючы костку.

— Выпіце яшчэ па адной! — просіць Скачыха, наліваючы з запацелай бутэлькі мутную самагонку,— няхай ёй зямля пухам будзе.

Ад выпітай гарэлкі, ад гарачага баршчу ўсе разамлелі, у многіх пачалі заплятацца языкі. Расчырванеліся жанчыны. Ім стала вельмі шкада нас з Глыжкам.

— Ёй цяпер што? — чуецца з аднаго боку.— Вось гэтым дастанецца...

— Пакуль баба жывая, не памруць,— абнадзейвае хтось з другога боку.

— А колькі той бабы засталося?

— Слухайце, дзеткі, бабу. Слухайце,— са слязьмі ў голасе просіць цётка Марына. За апошнія дні яна асунулася, схуднела, вочы чырвоныя, наплаканыя, і яе цудоўны, звонкі голас стаў хрыплы: сарвала галасіўшы.

— Э-э, каб бацька быў,— уздыхае нехта.

— Калі бацька памрэ, дзеці пры матцы, а калі маці памрэ — дзеці сіраты! — адрэзала манашка, жуючы пампушку.

— Што праўда, то праўда,— згадзілася Скачыха.— Прыйдзе, мачыху возьме, бабу выганіць...

Тут дзед Мікалай не вытрымаў, памацаў свае вусы і буркнуў:

— Добра з хрэнам, добра і так. Пра дзікае вы журыцеся, а яно абрасце — і ў вырай. Няхай спачатку прыйдзе...

Я быў удзячны дзеду. Чаго яны прычапіліся? Лепш бы грызлі свае косткі ды сёрбалі боршч.

Спалохана мігае перад багародзіцай лампада. За вокнамі цёмна і страшна. Усе даўно разышліся, толькі суседка і цётка Марына дапамагаюць бабулі прыбраць са стала. Яны грукаюць лыжкамі, міскамі, чыгункамі, і я чую, як Скачыха дае парады:

— Ты памыі злівай у ражку — кабанчык паесць...

— А няхай ён выпрастаецца,— кляне яго ў адчаі бабуля.

Мы з Глыжкам ляжым на печы. Брат спалохана прыціснуўся да мяне, збіраецца плакаць. «Шкадуй браціка»,— сказала маці. I я заплакаў першы. Няхай толькі хто яго пальцам кране — у зубы дам.

Ласкава прыгравае спадыспаду чарэнь, шамаціць па сценах калючы снег, ды завывае ў коміне вецер. Холадна на вуліцы, холадна на могілках, холадна, відаць, і там, дзе зараз мой бацька. Возьме ён мачыху ці не возьме, а хутчэй бы прыйшоў.

Date: 2016-05-16; view: 561; Нарушение авторских прав