Белгілер мен қысқартулар

Нормативті сілтемелер

Нақты дипломдық жұмыста келесі нормативтік сілтемелер қолданылған:

Мемлекет аралық стандарт МСТ 7.32-2001. Ғылыми–зерттеу жұмысына есеп беру. Құрылымы мен ережелеріді рәсімдеу.

МСТ 7.1-2003. Библиографиялық басылым. Библиографиялық құжаттың сипаттамасы. Жалпы талаптар және құрылым ережелері.

МСТ 23153. Мал азығын өндіру.

МСТ 26637-79, МСТ 23638-79, МСТ 4808-75. Мал азығы өсімдігінің қалыптасуы.

МСТ 8.417. Физикалық көлемнің бірлігі.

МСТ 11219-71. Таразылар.

МСТ 4808-87. Пішенге себілген шөптердің нормасы.

Анықтамалар

Бұл дипломдық жұмыста келесі анықтамалар қолданылған:

Мал азықтық БҒЗИ–В.Р.Вильямс атындағы мал азықтық бүкілресейлік ғылыми-зерттеу институты.

Мал азықтық бірлік–азықтық өлшем орташа (стандартты) сападағы 1 кг құрғақ сұлыға тең.

Протеин–азотты заттектер, ақуыз және амидтерден құралған, негізгі бір мал шаруашылығында малдардың қосылған қорек өнімінің қалыптасуы.

ЭА–энергия алмасу негізінде мал азығымен бірге көмірқышқылдар, майлар, протеиндер түседі, олар мегаджоулмен және гикоджоулмен белгіленеді.

Пайдалы ылғал қоры–ауыл шаруашылық дақылдарының өсімдік массасының құрылуына және өнімнің жүйеленуіне өсімдіктің солмауы үшін ылғал саны жоғары ылғалдылықта тұрақты қолданылуы.

Топырақ құрылымы–әр түрлі мөлшердегі, пішіндегі, қуыстылықтағы, механикалық және суға төзімді агрегаттардың жиынтығы.

Топырақ өңдеу жүйесі–ауыспалы егістегі дақылдар мен сүрі жерге оңтайлы жағдайлар жасау үшін топырақ өңдеудің негізгі мақсаттарынан туындайтын ғылыми тұрғыда дәлелденген және өзара байланысты жүйелікпен жүргізілетін тәсілдері мен әдістерінің жиынтығы.

1000 дәннің массасы–оның ірілігі мен дәннің құрамындағы құрғақ заттардың мөлшерін көрсететін көрсеткіш. 1000 дән массасы сорт, түрі, тұқымдасы, пісіп–жетілу жағдайы мен ауданына байланысты әр түрлі болады.

Өнімділік – алынған өнім аумағының бірлік саны.

Белгілер мен қысқартулар

Бұл дипломдық жұмыста келесі белгілер мен қысқартулар қолданылған:

АБС - Агробиологиялық станция

БҒЗИ– В.Р. Вильямс атындағы Бүкілресейлік ғылыми зерттеу институты

Б.д.д. –Біздің дәуірімізге дейінгі уақыт аралығы

ТМД –Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы

СҚО –Солтүстік Қазақстан облысы

СҚМУ – Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті

N₂О –азот

Р₂О₅ –фосфор

К₂О –калий

(NPK₃₀) –азот, фосфор және калий тыңайтқыштарының қоспасы

СЗС-2,1 –астық себетін сепкіш алу кеңдігі 2,1 м

СЗТ–3,6 –тұқым себетін сепкіш алу кеңдігі 3,6 м

а.ө. –азықтық өлшем

м –метр

млн –миллион

м² –метр квадрат

см –сантиметр

мм –миллиметр

дана/м² –метр квадраттағы өсімдіктердің саны

мың дана/га –гектардағы мың дана тұқымдардың саны

л/га –гектарына алынатын литр

ц/га –гектардан алынған центнер

г –грамм

кг –килограмм

мг– миллиграмм

мг/кг – килограмнан алынған миллиграмм

%– пайыз

^оС –градус Цельсия

жж –жылдар

Тг– теңге

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Өндірісте мал азығының тапшылығына байланысты, Солтүстік Қазақстанда соңғы кезде мал шаруашылығына әсіресе қыстың кезінде өте өзекті мәселелердің бірі болғандықтан аса көңіл бөле бастады.

Қазіргі таңда Солтүстік Қазақстан бойынша бір жылдық шөптердің арасынан ноғатықты алып жатқан аумағы орасан. Ноғатықтың сабаны мен тұқымын, пішендеме, пішен, жасыл массаның жоғары азықтық құндылығы, аумақтық биологиялық икемділігін ауыл шаруашылығында әр түрлі қолдануға болады. Солтүстік Қазақстан жағдайында ноғатықты өсіру толығымен зерттелмеген, сондықтан мал азығын өндіруде алдынғы қатарлы жасыл азықты өсіру ғана емес, сонымен қатар дәнді бұршақ пен дәнді дақылындарының азықтық қоспасын және азықтық қоспасымен тұқымды да өндіруге болады [43].

Ноғатық тез қортылатын және өте құнды азық болғандықтан, оны малдың барлық түрлері жақсы жейді. Ноғатықтың жасыл масса өнімділігі жоғары қалыптасуға бейім, сондықтан ол жасыл конвейер алу үшін алмастырылмайтын қоспа болып табылады.

Солтүстік Қазақстан жағдайында ноғатықтың өсіру технологиясы толығымен зерттелмегендіктен оны аймақтық өсіруге енгізу жеткіліксіз. Сондықтан негізгі бағытта талқылап өсіру өзекті болып табылады.

Ноғатық – пішен дайындау және дән алу мақсатында өсірілетін біржылдық шөптесін өсімдік. Ноғатық – малға жақсы жемшөп, жас төлге құнарлы азық, төл тез семіреді. Ноғатық егістігі қара топырақты аймақта екпе пар, ал ылғалы мол оңтүстік аймақта аңыздық дақыл ретінде пайдаланылады. Мал азығын өндіру саласында, ноғатықтың биологияландырылуы болашақ өндірісте аса үлкен мәселелердің шешімін табады [53].

Қазіргі кезде мал азығы суармалы мал шаруашылығында үлкен ықпал етеді, сонымен қатар барлық елдердегі өсімдік шаруашылығы саласында маңызы зор. Бірақ зерттеулердің төмен өнімділігі мен меншікті салмағына қарай егістік аудандарында жүйелеу, бұршақ дақылының сапалы азығының дайындалуы мүмкіндігі төмен және азықтық ақуыздың проблемасы шешусіз қалады, ал орта жағдайында маңызы бар азықтық дақыл биологиялық потенциалына және белдеулік жүйесінің жер шаруашылығына маңызы жоқ. Негізгі тиімді фактордың бірі азық өңдеуді тұрақты жүргізу үшін азық өңдеу дақылдарын ұлғайту мен алмастыру қажет. Негізгі бағыттардың бірі ақуыз проблемасын шешу (азықтық ақуызды 80-90%-дан асырмау қажет) соңғы уақытта астықты бұршақ дақылдарының ұлғаюы болып табылады. Бүгінгі таңда ауыл шаруашылығында көптеген түрлі тыңайтқыштар өнімнің жақсы шығуына қамтамасыз етеді [54].

Зерттеудің мақсаты: Солтүстік Қазақстан жағдайында ноғатықтың өнімділігіне минералдық тынайтқыштардың әсерін зерттеу.

Зерттеудің міндеті:

- ноғатықтың өсуі мен дамуына минералдық тыңайтқыштардың әсерін зерттеу;

- ноғатықтың өнімі мен өнімділігіне минералдық тыңайтқыштардың әсерін зерттеу;

- минералдық тыңайтқыштарды қолдануда ноғатықтың экономикалық тиімділігінің тәуелділігін анықтау.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Солтүстік Қазақстан жағдайында ең алғаш рет АБС-те ноғатықтың Степная сортын өсіруде минералдық тыңайтқыштарды қолдану зерттелді.

Тәжірибелік маңызы: Солтүстік Қазақстан жағдайында ноғатықтың егістік аумағының құрылымы және оны азық ретінде өсірілуі талданылып, аймақтық топырақ–климаттық потенциалын тиімдірек қолдану мал шаруашылығында сапалы азықпен қамтамасыздандыру мүмкіндігін береді.

Қорғауға шығарылатын негізгі жағдайлар:

- ноғатықтың өсуі мен дамуына минералдық тыңайтқыштардың әсерін зерттеу;

- ноғатықтың өнімі мен өнімділігіне минералдық тыңайтқыштардың әсерін зерттеу;

- минералдық тыңайтқыштарды қолдануда ноғатықтың экономикалық тиімділігінің тәуелділігін анықтау.

Дебиетке шолу