Физиология кафедрасы. №2 сабаққа таратылатын материал

№2 сабаққа таратылатын материал

Сабақ тақырыбы: Бұлшықеттің физиологиялық қасиеттері. Бұлшық еттің жиырылу механизмдері. Шайнау бұлшық еттердің қызметі және күші. Гнатодинамометрия.

№1 –жұмыс.Тікелей және тікелей емес тітіркендіргенде қозу табалдырығын анықтау (Практикум по нормальной физиологии под ред. А.В.Коробкова,1983,150-151 б.;Практикум по нормальной физиологии под ред. Г.И.Косицкого,1988,75-77 б.)

Тәжірибелік жағдайларда бұлшықеттің жиырылуын өзін тікелей тітіркендіргенде (тікелей тітіркендіру) және нақты бұлшықетті жүйкелендіретін қозғалыс жүйкесін тітіркендіргенде(тікелей емес тітіркендіру) тудыруға болады.Жүйкелік, бұлшықеттік және бездік тіндер әр түрлі қоздырғыш қасиеттерге ие. Қозғыштық өлшемі ретінде қозу тудыра алатын қозу күшінің минималды мәні - қозу табалдырығы болып табылады.Бұлшықеттегі қозудың көрінісі оның жиырылуы болып табылады.Егер қозғыштық бұлшықетке әсер етсе (тікелей тітіркендіру), онда оның минималды күші бұлшықет қозуын сипаттайды, ал егер бұлшықеттің тітіркенуі оның қимыл жүйкесінің (тікелей емес тітіркендіру) әсері нәтижесінде болса, онда минималды жиырылуға алып келетін электр тогының мәні жүйкенің қозуын сипаттайды.

Құрал-жабдықтар: кимограф, тік миографты әмбебап штатив, қоздырғыш электродтар, оқу электростимуляторы (УЭС-1 немесе т.б.), қоздырғышты ауыстыратын кілт, сия, қағаз,су, Рингер ерітіндісі.Жұмыс бақаға жасалынады.

Жұмыс барысы: Аспапты жинаңдар.Дайындалған жүйке-бұлшықеттік препаратты табан сіңірі арқылы төмен және тізе буыны арқылы жоғары етіп, тік бағытта орнатыңдар(фиксациялаңдар).Шонданай жүйкесін қоздырғыш электродтармен жанасатын етіп көлденең бағытта орналастырып, оған Рингер ерітіндісіне батырылған дымқыл мақтаны қойыңдар.Стимуляторды қосыңдар.Ток күшін реттеуші тетікті «0» мәніне дейін, ал ауыстыру жиілігін «1» мәніне келтіріңдер. Кілтті «жүйке» қалпына келтіріп, ток күшін реттеуші тетікті ақырын қозғай отырып, бұлшықеттің минималды жиырылуын қамтамасыз ететін минималды күшін(қоздыру табалдырығын) анықтаңдар. Кимограф таспасына сия толтырылған қаламдыжақындатып, бұлшықет жиырылуының тікелей емес тітіркену кезіндегі мәнін жазыңдар.Содан соң кілтті «бұлшықет» қалпына келтіріп және жоғарыдағыдай бұлшықеттің тікелей тітіркену кезіндегі қозу табалдырығын анықтаңдар. Әрбір стимуляциядан соң тетікті қолмен айналдыра отырып жазбаны тоқтатылған кимограф таспасында көрсетіңдер.

Жұмысты бейнелеуге ұсыныстар: Бұлшықетті тікелей және тікелей емес тітіркендіруге арналған жобаны салыңыз. (Практикум по нормальной физиологии под ред. А.В.Коробкова,1983,150-152 б. 79- және 80-суреттер), тәжірибенің нәтижесін жазыңыз.

№2 –жұмыс.Жеке бұлшықеттік жиырылу қисығын тіркеу тәсілі. (Практикум по нормальной физиологии под ред. А.В.Коробкова,1983,152-154 б.)

Жеке бұлшықеттік жиырылу – бұл бұлшықеттің жеке табалдырықтық немесе табалдырықтан жоғарғы әсерге жауап беру реакциясы.Жеке жиырылу кезінде бұлшықетке келесі тітіркендіргіш әсер етсе,онда пайда болған жиырылулар жинақталады.Егер 2-тітіркендіргіш бұлшықеттің босаңсу кезеңінде әсер етсе, онда жинақталу толық емес, ал жиырылу кезеңінде әсер етсе, онда жинақталу толық деп аталады.

Жүйкесіз m.gastrocnemii препаратын дайындалады.Препаратты тізе буынының қапшығы және ахиллов сіңірі арқылы миографқа бектеді. Дайыншынылы раманы оңға жылжытып, ілмекпен бекітеді. Раманың осындай қалпында миограф перосы сол жағынан 0,5см және төменнен 1см қашықтықта закопченный пластинаға жанасу керек.

Ток көзінің кілтін және фаль-аппарат контактын тұйықтайды. Фаль-аппараттың контактын қолмен босатып, бұлшықеттің жиырылу күшінің жеткіліктігін тексереді. Егер жиырылу әлсіз болса, онда катцушкаларды жақындатады.

Қозғалыстағы пластинка жанасуды тоқтатқан және бұлшықетті тітіркендірген кездегі уақытты орнату үшін оны ұстап тұрған ілмекті босатады; рамканы қолмен ұстай отырып, жанасуға босатылған штифтті баяу жақындату қажет және осы қалыпта кілтті босатады: бұлшықет жиырылады. Дайын шыныға жанасу тоқтаған кездегі бұлшықеттің тітіркену уақытының мәнін тік сызықпен бейнелейді.

Миографтың перосын абайлап тартады және раманы алғашқы орнына қойып,ілмекті босатып, кілтті тұйықтап, тек содан кейін ғана пероны жібереді. Ол бұрынғы қалпында: пластинаның сол жағынан 0,5см және төменнен 1см қашықтықта болу керек.

Ілмекті көтеріп, раманы қозғалысқа келтіреді,бұлшықет жиырылады, миограф перосы әйнекте жиырылған жеке бұлшықеттің теріс қаратылған қисығын сызады.

Миографты жылжытып, уақытты белгілейді.Бұл үшін рама мен пластинканы тағы да оңға жылжытып, ілмекті жібереді.Пластинканың сол жағынан 0,5см жоғарыда алынған жазбаға электрокамертонның төменгі аяғына пероны орналастырады. Кілтті тұйықтайды. Камертон теңселе бастайды да, перо таспада тік сызықтар бейнелейді.Раманы қозғалысқа келтіре отырып, ілмекті көтереді.Жеке жиырылудың қисығы негізінде камертон синусоиданы жазады, әрбір тісшесі 1/100 секундқа тең.

Латентті периодта неше тісше, қысқарту периодында қанша тісше және босаңсу периодында қанша тісше бар екенін есептейді.

Жұмысты бейнелеуге ұсыныстар: Сурет дәптеріңізге жеке бұлшықеттік жиырылу, толық және толық емес жинақталу қисығын салыңыз.Жеке бұлшықеттік амплитудасын, толық және толық емес амплитудасымен салыстырыңыз.

№3 –жұмыс.Динамометрия (Практикум по нормальной физиологии под ред. А.В.Коробкова,1983,175 б.)

Динамометрия – максимальді бұлшықеттік жиырылу күшін және қол бұлшықетінің күштік төзімділігін зерттеу тәсілі.

Құрал-жабдықтар: кистевой динамометр,секундомер.Зерттеу адамға жүргізіледі.

Жұмыс барысы: зерттелушіден тұруды өтініңіз,қолын алдыға созып және динамометрді ұстатыңыз, ал екінші қолын босаңсытып және еркін кеуде бойына жіберу керек.

1. Бұлшықет күшін бағалау.

Ең максималды күшпен динамометрді екі рет қысыңыз.Бұлшықет күшін бағалауға болатын ең жоғары нәтижені белгілеңіз.

2. Бұлшықеттің жұмыс істеу қабілетін зерттеу

Зерттелушіні максималды мүмкін күші мен жиілігі 5 с 1 рет болатындай динамометрді 10 рет қысуды өтініңіз. Әр қысқан сайын көрсеткішті жазып отырыңыз.Жұмыс істеу қабілетін мына формуламен анықтаңыз: Р=

Мұндағы Р- жұмыс істеу қабілеті, f₁- f ₂ бұлшықеттің соңғы шартындағы динамометр көрсеткіші, n – динамометрдің қысу саны.

3. Бұлшықеттің қажуын зерттеу.

2 жұмыста алынған нәтижелерді бұлшықеттің жұмыс істеу қабілетін төмендеуін есептеуге қолданылатын формулаға салып есептеңдер:

S=

S- анықталатын көрсеткіш,f₁- бұлшықет күшейтуінің бірінші шамасы, f _min және f_max - максималды және минималды күшейтудің сәйкестігі.

Жұмысты бейнелеуге ұсыныстар:

1. Анықталатын көрсеткіштерді есептеп,протоколға енгізіңдер.

2. График сызыңыз, оның абсцисса осінде жиырылудың бағаналық нөмірін, ал ордината осінде әрбір жиырылудан кейінгі динамометр көрсеткішін көрсетіңіз.

3. Алынған нәтижелерді бағалаңыз. Әр түрлі зерттелінген конституциялық типтердің нәтижелерін салыстырыңдар.

№4 –жұмыс.Электромиография

Электромиография – бұлшықеттің электрлік белсенділігін тіркеу тәсілі.

Жұмыс барысы: Қондырғыны электр тогына қосамыз.Миографпен жұмыс істеу үшін оны 10 минут қыздырамыз.Содан соң сезімталдығын ауыстырып, қосқышын «калибровка» жағдайына келтіреміз.Сүзгіш ұстағышын, күшейткіштің 15 және 0,05 Гц жағдайына келтіреді.

Тіркеу электродының штекерін каналдардың біреуінің кіре берісіне қосамыз.Қоздыру электродының штекерін реттеушінің стимулятор шыға берісіне қосу керек.Реттеу блогының «Селектор» тұтқасын «Ручная» жағдайына келтіреміз.Стимуляцияның шыға беріс деңгейінің ауыстырғышын х10 дқалпына келтіреміз. «Длительность серии» тұтқасын 200 қалпына келтіреміз, ал «Длительность импульса» ауыстырғышын 0,1 немесе 0,2 мсек қалпына келтіреміз.Терідегі электродтар қойылатын нүктелерді спирт немесе эфирмен залалсыздандыру қажет, кейін физиологиялық ерітіндімен ылғалдап алу керек. Содан соң тіркегіш және стимуляциялық электродтарды қоямыз.Олардың арасына жермен тіркелген электрод қойылады.

М-жауапты тіркеу. Шеткі жүйкені электрлік тітіркендіргіш әсер еткенде ортодромдық қозу таралу әсерінен М-жауап туады(дистальді бағытта). Бұл жауапты әдетте жиынтықтық моторлық потенциал деп атайды, себебі осы потенциал қимыл-қозғалыс бірлігінің қосындысын қорытындылайды.

«Ручной пуск» кнопкасын баса отырып, максималды амплитуда стимулын блок стимуляциясына тереді, яғни максималды импульс интенсивтілігінің 30-50% көтереді. Амплитудадағы басым М-жауап туады. М-жауаптың жасырын кезеңін анықтау үшін тітіркендіргіш импульсі 0,1мс ретінде қолданылады. Қалыпты жағдайда екі кезеңдік ауытқуға жақын шамада болатын М-жауаптың амплитудасы мен формасы бағаланады.Тітіркендіргіш табалдырығын анықтау үшін М-жауаптың толық жоғалып кетуіне дейін серпіліс амплитудасын азайтады. Содан соң қайта көбейтеді. Тыныш күйдегі тітіркендіргіштің минимальді күшінде бұлшықет потенциалы пайда болады және ол М-жауаптың табалдырығы болып табылады. Бұлшықет табалдырығының жауабын анықтауда импульс ұзақтығы өте үлкен болуы керек(1-2мс). М-жауап қажетті тітіркендіргіш уақытымен анықталады.Қозғыштығы жоғары қозғалыс бірлігінің потенциалын табу үшін М-жауапты тұрақтандыру кезіндегі сезімталдықты тіркеуде М-жауаптың табалдырығы 20-30 мкВ болу қажет.Тітіркену импульсінің қарқындылығын жоғарылатып максималды М-жауабын аламыз және токтың әрі қарай көбеюі потенциал жиынтығы амплитудасының жоғарылатуына әкеп соқтырмайды.Сосын вольтажды супермаксималдыға (30-50%) дейін көтереміз.

М-жауабының практикада қолданылуы мен диагностикалық маңызы. М-жауапты жүйке бұлшықет аппараты жарақатын (полиневрит, жарақаттық және токсикалық невропатия, миастания) анықтау үшін қолданылады. Бұл жағдайда М-жауаптың амплитудасы мен формасы, сонымен қатар жасырын кезеңі өзгереді.Осы кезде ауруға шалдығу дәрежесі мен деңгейі де анықталуы мүмкін.Бұл мәліметтер операция жасар алдында, сонымен қатар осы мәліметтерге сүйене отырып, оперативтік және консервативтік емдеу тактикасын анықтау үшін керек.

Жұмыс № 5. Схема және кесте салу.

1-кесте. Қанқа, жүрек және бірыңғай салалы бұлшықеттердің салыстырмалы сипаттамасы

Бірыңғай жиырылулар (А),суммация (Б),тетанус (В):

1 – біріншілік тітіркендірудің моменті,2 – екіншілік тітіркендірудің моменті

Бұлшықеттік тінннің құрылымы (1) және миофибриллдер (11):

А-анизотропты дискілер, l – изотропты дискілер, H және Z – пластинкалар.

«Астана медицина университеті» АҚ

Қалыпты физиология кафедрасы

№ 3 ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚҚА

АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК ӨҢДЕУ ҚҰРЫЛЫМЫ

051302 «Стоматология» мамандығы бойынша

Тақырып: Жүйке бойымен қозудың өтілу заңдылықтары.

Синапстардың физиологиялық қасиеттері. Парабиоз.

Сағат саны: 4

Курс: 2

Құрастырушы:

Аға оқытушы Тулеубаева А.А.

Астана 2013ж.

1. Тақырыбы: Жүйке бойымен қозудың өтілу заңдылықтары. Синапстардың физиологиялық қасиеттері. Парабиоз.

2. Мақсаты: Жүйкелік талшықтар, шеткі жүйкелер мен ОЖЖ-өткізгішижолдарны түзе отырып, ағзаның түрлі құрылымдарының жағдайы туралы ақпараттың жылдам тасымалдануын қамтамасыз етеді. Жүйкелік серпіністің өтілу заңдылығын оқып білу?

3. Оқу мақсаты: Медиатор әсерінің принципін, оның түзілуін, бөлінуін, синапстық саңылауға өтуін, постсинапстық мембрана рецептрымен өзара әрекетін ұйымдастыру.

4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Миеленді және миеленсіз жүйке талшығының құрылысы;

2. Жүйке талшығының жіктелуі А,В,С. А,В,С жүйке талшықтары бойымен қозудың таралу жылдамдығы;

3. жүйке талшығының физиологиялық қасиеті;

4. Жүйке талшығы бойымен қозудың таралу механизмі (Миеленді, миеленсіз)

5. Бүтін жүйке бойымен қозудың таралу заңдылықтары.

6. Парабиоз (Е. Н. Введнский) оның сатылары, медицина тәжірибесінде және теориядағы маңызы.Синапс арқылы қозу берілуінің кезеңдері мен механизмдері. Медиатордың синтезделуі. Медиатордың бөлінуі. Постсинапстық мембрана рецепторларымен медиатордың өзара әрекеттесуі.

7. Синапс нейрондар арасындағы, нейрон мен клетка арасындағы эффектор, функционалды құрылымды байланыс ретінде.

8. Синапс арқылы қозу берілуінің кезеңдері және механизмдері. Медиатор синтезі. Медиатор секрециясы. Постсинапстық мембранадағы медиатордың рецепторларымен байлынысы.

9. Қозу берілуінің электрлік теориясы. Синапстың өзіндік қасиеттері.

5. Білім берудің және оқытудың әдістері: Тәжірибелік жұмыс шағын топтарда жүргізіледі, жұмыс барысын мұғалімнен алу міндетті (электронды вариант немесе қағаз түрінде).

1. Жүйке бойымен қозудың екі жақты таралуы.

2. Жүйкенің физиологиялық бүтіндік заңы.

3. Парабиоз.

4. Жүйке-бұлшықет препаратында қажу орны.

5.Кесте және жоба салу.

6. Әдебиет:

1. Адам физиологиясы. Х.К. Сәтбаева, А.А.Өтепбергенов, Ж.Б. Нілдібаева, Алматы, 2005, 663 б.

2. Адам анатомиясы. А.Р. Рахишев, Алматы, 2005, 598 б.

3. Қалыпты физиологиядан тәжірибелік сабақтарға жетекшілік нұсқаулар.

Сайдахметова А.С., Рахыжанова С.О. Семей, 2006 г. - 174 бет.

5. Қанқожа М.Қ. Қозғыш ұлпалар физиологиясы. – Алматы, 2004ж. 78 бет.

Қосымша:

5. Рахишев А.Р. Русско-казахский толковый словарь медицинских терминов. (каз., русс.), А-Ата, 2002, 550 б.

6. Ибраева С.С. Организмнің шартты-рефлекторлық әрекеті және оның

нейрофизиологиялық тегершіктері. Жоғарғы жүйке іс-әрекетінің типтері. Астана, 2006,

52 б.

7. Бақылау: Бірінші деңгейлік тесттік бақылауды жүргізу.

«АСТАНА МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ» АҚ