ДАРЫНДЫ БАЛА» ҰҒЫМЫ

Елімізде дарынды балаларды ерте тауып, арнайы мектептерде, гимназияларда оқытуға қатысты айтарлықтай іс шаралар атқарылуда. Алайда осы іс-шаралардың түпкі нәтижелерін қарастырсақ, онда ауыз тұшытарлық ешнәрсе таба алмайтынымыз, дарынды деген бала дарынды болмай шығып немесе дарындылығын тез жоғалтып алып, оның өзі де, мұғалім де қиналып жүретіні ащы болса да шындық.

Мұның басты себебі: мектеп өмірінде «дарын» және «дарынды бала» ұғымдарының толық зерттелінбеуінде, ерекшеліктерінің толық айқындалынбауында, оқу үрдісінің осы ерекшеліктерге сай жүргізілмеуінде болса керек.

Сонымен дарын деген не? Дарынды баланың қандай ерекшелігі бар?

Жалпы кез келген адам үш параметр: мүмкіндік, қажеттілік және мүдделілік арқылы сипатталынады. Мүмкіндік - адамның нәтижесі тек өзі үшін ғана қажетті іс-әрекетті дұрыс орындай алу деңгейін көрсетсе, қажеттілік - оның нәтижесі қоғамға немесе әлеуметтік топқа қажетті іс-әрекетті дұрыс орындай алу деңгейін көрсетеді. Ал мүдделілік - адамның жеке тұлға ретіндегі сипаттамасы.

Нәтижесі орындаушы адам үшін ғана керек болатын іс-әрекеттің оқу іс-әрекеті деп аталатыны белгілі. Яғни, мүмкіндік – адамның оқушы ретіндегі сипаттамасы. Ал қажеттілік - адамның белгілі бір әлеуметтік топ мүшесі ретіндегі сипаттама. Мүдделілік - адамды дүниені танып білуші, ғалым ретінде сипаттаушы сипаттама.

Мүмкіндік - орта мектеп қабырғасында, қажеттілік - жоғары мектепте, ал мүдделілік - аспирантура немесе докторантура қабырғасында қалыптасады. Мүмкіндік қалыптасқан адам - оқыған, қажеттілік қалыптасқан адам - білімді, ал мүдделілік қалыптасқаны - ғалым деп аталады. Еліміздің білім жүйесінде қалыптасқан нормативтерге сай оқығандық дәрежеге жету үшін 11-12 жыл, білімділікке жетуге 15-17 жыл, ал ғалым болу үшін 17-20 жыл қажет.[1;6]

Алайда, белгілі бір себептермен білімділік не шығармашылық сипат оқушылық кезеңде көрініс беруі мүмкін. Бірінші жағдайда - ол қабілет, ал екінші жағдайда - дарын деп аталады. Яғни, дарын - іс-әрекеттің шығармашыл сипатының оқушылық кезеңде көрініс табуы. «Дарынды» атауының тек бала, оқушы үшін, ал «қабілетті» атауының оқушы үшін де, қызметкер үшін де айтылатындығы осыған байланысты.

Әрине, білімді адам өзінің қоғамдағы орнын, өзінің неліктен осы орында отырғанын біліп, түсінетін, оны өзі тиімді өмір сүру үшін пайдалана алатын адам. Ал ғалым қоршаған орта, дүниетаным туралы өз көзқарасы қалыптасқан адам. Ол өз көзқарасы ауқымында ғана іс-әрекет жасайды.

Дарынды бала оқушы бойында бұл қасиеттердің бірде бірі, әсіресе, дүниетанымдық көзқарас қалыптасып үлгермейді. Сондықтан оқушының дарындылық қасиеті барынша орнықсыз қасиет. Оның басқа түрге енуі немесе сөніп қалуы көзқарастың өзгеруіне байланысты кез келген сәтте орын алуы мүмкін.

Сонымен бірге уақыт өте келе дарындылық қабілеттілікке, ал қабілеттілік кәдімгі қатардағы қасиетке ауысады. Жоғары сынып оқушылары арасында дарынды балалар болмайтындығы сондықтан. [2;7]

Дұрыс оқытылған жағдайда баладан ғалым, ал қабілетті баладан жақсы қызметкер шығады. Алайда, дарындылықты дамыта отырып, орнықты шығармашыл қызметке айналдыру үшін орта мектепте оқытудың қазіргімен салыстырғанда тіптен өзгеше, жаңашыл түрі керек.

Date: 2015-11-14; view: 1672; Нарушение авторских прав