Дефляция мен корразия үрдістері

Дефляция және корозия. Дефляция (латынша үрлеу үрлену) деп жер бетіне шыққын тау жыныстарын жел әсерінен бұзылу,үгілу артынан үрленіп ұшу үрдістерін айтады.Егер ау ағыны құм немесе шаңға қанық болса оның бұзылу қабілеті де басым болады. Қатты болшектер арқылы қажып бұзуды корразия (латынша қашау, қырлау, жону)дейді.

Дефляция әсіресе қапталды шаттарда, құз тастардың жарықтарында, шаң тозаңды құйындар жиі өтетін шөлдердің ойпатында жақсы көрінеді. Бұзылу тозу арқылы өтетін қопсыған үгіндіні жел көтере түседі.Содан ойпан әрі қарай тереңдей түседі. Осылайша пайда болған Каспий сыртындағы Қарақия шұңқырының тереңдігі 300метрге жетеді де түбі казірдін өзінде де теңіз деңгейінен төмен.Тау жыныстары жұмсақ болса аумақты жердің топырағын, бетін жел қағып кетеді, оны жазықтық дефляция дейді. Жазықтық дефляция әсерінен кейін өзгеше микрорельеф бедерлері пайда болды. Маңғыстау маңында жұмсақ жыныстарды жел үгіп, айдап кетеді де олардың арасындағы қатты, берік шар тәрізді конкрециялар мүжілмей сақталады.Содан жазық бетіне жатқан тас кесектері құммен жел мен қашалып сүйеліп, келе біртіндеп үш жақтысүйір призманың пішінін береді. Оларды эол үшжақтылары, кейде кейде неміс сөзімен дрейкентеры деп атайды.Геологиялық шөгінділер араяындағы өткен дәуірдің шөл жыныстары мен желдің басым бағытттарын анықтау үшінолардың маңызы зор.

Жел қаққан жартастардың пішіндері олардың құрамы мен құрылысына тығыз байланысты.Жел тандап жүріп нығыздығы шамалы жыныстарға үйіріледі де олардавн неше түрлі қуыс,терең айғыз шұқырлар, сақиналы бағаналар қашап шығарылады. Берік жыныстар беті мен бағаналар, отырған қуыс, басынан дулағасын шешпей ұйықтап жатқан батыр сақалы ұйысқан шал, імиген мыстан, шөккен түйе, бақа жүріп келе жатқан танк т.б елестейді.Желдің осылайша қатты жыныстарды бөліп қақпалау жұмысы эолдық қажау (препарировка) деп атайды.Жел мен бірге көтерілген құм қйыршықтар кішкентай ғана жарықшаққа, бұжыр түйіршігі түссе, «бұрғалау» әрекетін келесі «шептің» құм түйіршігі жалғастырады. Ақырында жартас бетінде қабырғалы теп тегіс ұя-шұңқырлар қалады. (5.1-сурет)