Лемдік мұхитың түбінің бедері

Басты Әлемдік мұхитың түбінің бедерің құрайтың элементтер:

· Шельф

· Континталдық беткей

· Мұхиттық түбі (океаническое ложе)

· Жерорта жоталар

· Аралдық доғалар

· Терең суларындағы науалар (глубоководные желоба)

· Жалғыз таулар

Жоғарғы таяу саяз сулы (0-200м) аймақтар шельфті аймақ деп аталады. Олар континентальды

су астындағы жалғасы болып табылады. Шельф бедері көбінесе тегіс болмайды, ойпаттар мен

көтерілістер анықталады. Шельфтың бір талай бөлігі қалың теңіздік шөгінділерімен жабылған,

олардың тек кейбір жерлерінде түпкі жыныстардың шығуы анықталады. Шельфтың орташа

еңістеленуі 0007 |.

Континенталдық беткей шельфтен бөлетін кемерден (уступ) басталады және орташа алғанда

3500 метрге дейінгі аралықты қамтиды. Еңістеленуі 150 және оданда жоғары.

Континенталдық беткейді мұхит түбі жалғастырады, оның өткелі (переход) дұрыс

анықталынбайды, 2-5 мың.м тереңдікте қарастыруға болады. Ең терең жерлері 6000 метрге дейін

жетеді де суасты котловиналарды, ойпат пен көтерілістерді құрастырады.

Мұхит түбінің ең терең жерлері аралдық жоталарға жанасады (примыкают). Оларды терең сулы

науалар деп аталады. Мұхит түбінің ең биік жерлері гайо т және жерорта жоталары деп

аталады.

Аралдық доғалар бірбірімен қалыптасқан аралдардан пайда болады; жаға сызығынан алыстау

жерлерде орналасып, олардың бойымен бағытталған. Аралдар су беткейіне шығып тұратын

жанартау тауларынан пайда болады. Мысалы Курил аралдардың биіктігі 4500 метрге дейін

жетеді. Аралдық доғалар ең көп таралған жерлері Тыңық мұхиттың батыс жағаларында дамыған

және Атланд пен Үнді мұхиттарында анықталады.

Терең сулы наулар аралдық доғалар бойымен бірнеше километрге дейін тар еңсіз терең

ойпаттарымен сипатталады. Науалардың еңі бірнеше километр, ал тереңдігі 6000 метрден жоғары

болады. Ең терең науалар:

Мариандық ойпат - терендігі 11022 м

Тонга – терендігі 10882 м

Курил – Камчаткалық – терендігі 10542 м

Филипиндық – терендігі 10497 м

Кемадек – терендігі 10047 м.

Мұхит түбінде әрбір жерлерде орналасқан жанартау таулары – гайоттар деп аталады. Таулардың

биіктігі мың километрден астам, пішіні конус тәріздес, беткейдің еңістелуі 12-200.

Мұхит түбінде көтерілістер кездеседі, олар түпкі шөгінді ағыстары арқылы пайда болады.

Мысалы: Шығыс тыңық мұхиттық экваторлық вал және Солтүстік Американың Атлан

жағалауындағы Ньюфаундленд жотасы). Мұхиттың тропикалық зоналарында көтерілістер

маржандардың (кораллы) қалыптасуымен сипатталынады. Олар жаға рифтарымен немесе

маржанды аралдарымен анықталады, маржанды аралдарды атоллдар деп атайды.