Азақтың музыкалық аспаптары

Қазақтың музыкалық аспаптары халық арасына ертеден кең тараған. Олар - ғасырлар бойы ұрпақтан ұрпаққа мирас болып келе жатқан мәдени мұра. Қазақтың музыкалық аспаптарының өзіне тән үні (әуендігі мен саздылығы), орындаушылық дәстүрі бар.

Батыс Қазақстан өңірінің күйлері орындаушылық стиліне қарай "төкпе күйлер" деп аталса, ал Орталық, Шығыс Қазақстан өңіріндегі күйлер "шертпе күйлер" деп аталады. Күй жанрында халықтың өткендегі өмірі, тұрмыс тіршілігі, әдет-ғұрпы, салт-санасы, дүниетанудағы көзқарасы, арман-тілегі, туған жерге деген махаббаты, т.б. толғанады. Музыкалық сауаты (нота жазу) болмағандықтан, қазақтың көптеген ән-күйлері жоғалып кеткен. Тек авторлары ұмыт болып, халық жадында сақталып, біздің дәуірімізге там-тұмдап жеткен халық күйлері "Бозінген", "Ақсақ құлан", "Аққу", "Бозайғыр", "Бел асар", "Аңшының зары", т.б.

Қазақтың музыкалы аспаптары үрмелі (саз, қос, қамыс және мүйіз, сырнайлар, сыбызғы, адырна, ұран, керней), ішекті (жетіген, шертер, екі және үш ішіекті домбыралар, қобыз), шалып ойнайтын (шаңқобыз), соқпалы (даңғыра, дауылпаз, шыңдауыл, дабыл, асатаяқтың бірнеше түрлері) болып бірнеше түрге бөлінеді.

Қазақтың музыкалы аспаптарының басты түрлері

Шертер - екі немесе үш ішекті, саусақпен шертіп ойнайтын аспап.

Қылқобыз - ысқышпен ойнайтын, қос ішекті ескі музыкалы аспап.

Домбыра - қазақ халқының арасына өте кең тараған қос ішекті, шертіп ойнайтын аспап.

Сыбызғы - үрлеп ойнайтын ескі музыкалы аспап. Бармақ басатын үш тесігі бар.

Даңғара - ұрып ойнайтын музыкалы аспап.

Асатаяқ - ұрып ойнайтын музыкалы аспаптың жетілдірілген түрі.

Қамыс сырнай - қамыстан жасалған, үрлеп ойнайтын аспап.

Ұран - үрлеп ойнайтын аспаптың ескі түрі.

Саз сырнай - алты тесікті, үрлеп ойнайтын аспап.

Көркемдікке, өнерге тәрбиелеу рәсімдері

"Өнер өрге бастырады" деп халық көркем өнерді жоғары бағалайды да, "Ақын елдің еркесі", "Шебердің қолы ортақ", "Күйші - қиялды, биші - зиялы" деп, өнер адамдарын ардақтайды.

Қазақ биінің тарихы ертеден басталады, "Жез киік", "Көк серке", "Келінше" билерінің ұлттық мәнерлері және халықтың сәндік өрнектері - ұлттық әсемдікті бейнелейді.

Халық педагогикасының тәрбиелік қуатты құралы-жыр. Жырдың (өлең, тақпақ, айтыс, дастан, арнау, т.б.) түрлері халық тұрмысына сай шығарылған.