Көру бұзылыстары бар балалардың сөйлеуі мен қарым-қатынас ерекшеліктері

Кереңдік және күрделі көру бұзылыстары танымдық іс-әрекеттің барлық түрлеріндегі ауытқушылықтардың себебі. Көру бұзылыстарының жағымсыз әсері бала дамуына зақым бермейді деген жерде де көрініс табады.

Материалдың жүйеленуі. Топтастырылуы, оны анық қабылдауға жағдай жасау көру бұзылысы бар жағдайда да есті дамытудың алға шарты болады. Көретіндер мен көру бұзылыстары бар адамдарда сөйлеудің қалыптасуы бірдей болады, бірақ көрмеу немесе оның терең бұзылысы анализаторлардың байланыстарын өзгертеді, сондықтан байланыстар қайта құрылып, көретіндердегі процеске қарағанданда сөйлеудің қалыптасуы басқа байланыстар жүйесіне қосылады.

Соқыр және нашар көретін адам іс-әрекетінің ерекше түрі - тілдесу қарым-қатынасында дамиды. Қалыптасу ерекшеліктері - даму жылдамдығы өзгереді, сөйлеудің сөздік-семантикалық жағы бұзылады, нақты маңызбен байланыспаған сөздер саны көбейеді, «формализм» пайда болады. Заттылықпен біріккен /заттардың, олармен орындалатын әрекеттердің/ сөйлеу әрекеттері, бір жағынан, бала меңгерген сөздерді қоршаған ортаның нақты заттарымен сәйкестендіруіне себеп болады, басқа жағынан - заттармен белсенді әрекет орындау процесі арқылы қоршаған ортаны жақсы танудың шарты болады.

Соқырдың сөйлеуі қоршаған ортаны сезімдік тану, жеке тұлғаның қалыптасуы процестеріне қосыла отырып орнын толықтыру міндетін атқарады. Терең /күрделі/ көру бұзылыстарының сөйлеу арқылы орнын толықтыру сезімдік тануда анық көрініс табады, өйткені ол нақтылайды, түзетеді және сезімдік тану процесінің өтуін бағыттайды, заттық өмірді түсіктер мен елестер арқылы толық және нақты етіп қабылдауға мүмкіндік береді.

Сөйлеу дамуының ерекшелігі қарым-қатынастың тілдік емес тәсілдерінің әлсіз қолданылуында байқалады - ым-ишараларда, өйткені көру бұзылыстары анық қозғалыстарды қабылдауды қиындатады, көретіндер қолданатын анық тәсілдерді, әрекеттерді қайталауды мүмкін емес етеді. Бұл көретіннің сөйлеуін түсінуді қиындатады және соқыр мен нашар көретіннің сөйлеуінің анық емес болуына негіз болады. Мұндай жағдайларда сөйлеуді түзетуге, оның экспрессивті жағын, ым-ишара мен пантомимика және ол іскерліктерді қарым-қатынас процесінде қолдануға бағытталған арнайы жұмыстарды жүргізу қажет.