Мемлекеттің сыртқы сауда саясаты екі типте жүргізіледі

1. Протекционизм - жергілікті тауар өндірушілерді шетелдік бәсекелестерден қорғау саясаты. Импортты шектеу негізінде үш негізгі шаралар қолданылады:

- Кеден, баж салығы немесе тарифтік кедергілер жүргізу. Шетел тауарларына салық арқылы олардың бағасын көтеріп, сұранысты азайту.

- Тарифтік емес кедергілер (импортқа тыйым салу немесе шектеу қою: квота, лицензия және т.б. шаралар арқылы).

- Экспортты қолдау. Артықшылықтары: Төлем балансын теңдес-тіреді, демпингтен қор-ғайды. Жаңа салаларды қорғайды, өндіріс көле-мінің өсуін ынталан-дырады.

2. Фритредерство немесе еркін сауда саясаты, яғни ішкі нарықта шетел капиталы мен қызметтерді енгізуді қолдау. Артықшылықтары: Бәсекені ынталандырады, монополияны шектейді, өндіріс тиімділігі өседі, бағалар төмендейді. Тауарларды таңдау мүмкіндігі еді, мемлекет арасында жақындасу, бірігу процесі өседі.

Мемлекеттің сыртқы экономикалық байланыстарын сипаттауға төлем балансықолданылады. Төлем балансы дегеніміз белгілі бір кезендік статистикалық есеп беру және келесі құбылыстарды көрсетеді:

- белгілі бір елдің басқа елдер арасындағы тауарлық, қызметтік, табыстық операциялар;

- меншіктегі өзгерістер және сол елдің қаржылық талаптар мен міндеттемелеріндегі өзгерістер;

- бір жақты аудармалар.

Төлем балансына сыртқы саудадан, тасымал құралдары төлемінен, шетелге капитал шығарудан, шетел туризмінен және валюталық несиелік операциялардан және т.б. түскен табыстар кіргізіледі. Дәл осындай баптар төлем балансының шығын бөлімінде көрсетіледі. Төлем балансының көрсеткіштері сол елдің белгілі бір кездегі экономикалық жағдайы туралы мәлімет береді. Егер төлем балансында теріс сальдо болса, онда сол ел дүниежүзілік нарықта сенімсіздікке ұшырайды, мұның өзі ұлттық валютаның басқа елдердің ұлттық валютасымен салыстырғанда, төмендеуіне әкеліп соғады.

2. Экономикалық теория және Экономикалық саясат

Экономикалық теория - бұл адамдардың шексіз қажеттілігін қанағаттандыру үшін қоғамдағы шектеулі немесе сирек кездесетін ресурстарды пайдалану арқылы игіліктерді өндіруді зерттейтін ғылым.

Экономикалық ойлау адамзат қағамының құрдасы болып табылады. Оның алғашқы қайнар көзі ежелгі Египеттен басталады.

Ең алғаш рет б.э.д. III-ғасырда грек ойшылдары Аристотель мен Ксенофонт еңбектерінде экономикалық болмыс түсініктерінің бірнеше нұсқаулары дүниеге келді. Философ, әрі экономист Аристотель айырбас, ақшаның пайда болуы мен атқаратын қызметін зерттейді. Бірақ бұл ғалымдар экономикалық ілімді дербес бір тұтас жүйеге айналдыра алмады. Экономика деген гректің сөзі, сөзбе сөз аударғанда «үй шаруашылығын жүргізудің өнері» деген мағынаны білдіреді.

Қазір оның мазмұны айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Шаруашылық тек отбасы төңірегінде емес, сондай ақ аймақ, ел, әлемдік шеңберде жүргізіліп, басқарылатын болды және тек теориялық белгілеріне ғана емес, сондай ақ өндірістік белгілеріне байланысты (фирма, кәсіпорын, сала) ұйымдастырылатын болды.

Экономикалық теория дербес ғылым болып XVI­-XVII ғасырларда тауар – ақша қатынастары кеңейген капитализм кезеңінде түбегейлі қалыптаса бастады.

“Мемлекеттің экономикалық саясаты экономикалық үрдістерді реттеуге, оларға ықпал жасауға немесе олардың ағымын тікелей алдын-ала анықтауға бағытталған тұтас шараларды көрсетеді. Экономикалық саясат екі түрлі міндетті орындауға бағытталған: 1. рыноктың дұрыс дамуы үшін инфрақұрылымды құру және оны тиісті деңгейде ұстап тұру; 2. нарықтық тепе-теңдіктің «сыпайы» түзетілуі өзін өзі реттейтін нарықтық құрылым «жаңылыстық» берген кезде болады.

Инфрақұрылым − нарықтық экономикаға жұмыс істейтін қызметтер саласының жүйесі. Инфрақұрылымның құрамдас элементтері болып мыналар саналады:

1.Экономикалық объектілер: а) елдің валюталық жүйесі; б) мемлекеттің ақша-қаржылық жүйесі. 2. Материалдық объектілер: а) энергиямен қамтамасыз ету жүйесі; б) ұлттық экономиканың аумақтық-экономикалық құрылымы, в) жолдар, құбырлар, порттар, аэродромдар жүйесі. 3. Әлеуметтік объектілер: а) білім беру жүйесі; б) денсаулық сақтау жүйесі; в) ұлттың қолы жеткен білім беру, ғылым және мәдениет деңгейі.

Қазақстанның экономикалық саясатының басымды мақсаттары “Стратегия–2030” бағдарламасында анықталған. Экономикалық өсу қарқынын жеделдету үшін ҚР - ның үкіметі жуық жылдарда инфляцияның жылдық орташа деңгейін дәйектілікпен төмендетуді, басқаруға болатын бюджет дефицитін сақтауды және ұлттық валюта бағамының тұрақтылығын қолдауды көздеуде. 2000 жылы, негізінен, экономикадағы құрылымдық реформа аяқталды, ЖІӨ-ге жекеменшік секторының үлестік өсуі жалғасты және экономика жоғары деңгеймен өсе бастады. Инфляцияның төменгі деңгейіне жету және соны ұстап тұру мақсатында ақшалай-несиелік және қаржылық реттеуді, еліміздің банк жүйесін нығайтуды және қаржылық секторды дамытуды жетілдіре түсу жөніндегі жұмыстарды жалғастырумен бірге ақша-несие және бюджет саясатын қатайту көзделуде.

Қолда бар өнеркәсіптік кәсіпорындардың және ғылыми-техникалық әлуеттің негізінде қорғаныс-өнеркәсіп кешенін құрылымдандыру және дамыту жөнінде шаралар қабылдау ойластырылуда. Бұл жағдайда жекеленген ғылыми-өндірістік бірлестіктердің бағыттары бойынша “талдау-жобалау-әзірлеу” деген тұйық циклды жасау мақсат етіп қойылуда, бұл республикамызды отандық өнімдермен қамтамасыз ету деңгейін көтеруге мүмкіндік береді. Экономикалық саясатқа қол жеткізудің құралдары мына төмендегілер бола алады: 1. Әкімшілік; 2. Институционалдық; 3. Экономикалық: а) қаржы жүйесі; б) ақша-несие жүйесі.

Осынау құралдар жиынтығы экономикада тұрақтылыққа, макроэкономикалық тепе-теңдікке жету үшін қолданылады. Бұл ретте экономикалық саясатты жүзеге асырудың әр түрлі нұсқалары бар: кейнсиандық, монетарлық. Өндірістің құлдырауы жағдайында кейнсшілер мыналарды ұсынады: а) жетімсіз сұранымның орнын толтыру үшін; бұл жағдайда бюджет тапшылығы мен инфляциядан қорықпай, тауарлармен қызметтерді сатып алуға мемлекет шығындарын көбейту керек; б) мемлекет қосымша жұмыс орындарын ашуы керек; в) арзандау несие беру және инвестицияны кеңейту мақсатында банк пайызының нормасына ықпал ету керек.

Экономиканың өрлеуі жағдайында кейнсшілер мыналарды жөн деп санайды:

а) тауарлар мен қызметтерге тұтас сұранымды азайту үшін мемлекеттік сатып алуды қысқарту және инвестиция көлемін төмендету керек; б) тұтынушылық және инвестициялық шығындарды қысқарту үшін салықтық ставканы көбейту керек; в) несиені қымбаттатуға шаралар қабылдау керек

Дискрециялық емес фискальдық (қазналық) саясат жанама тұрақтандырғыштар арқылы жүзеге асырылады. Оған салықтық жүйе, ең алдымен прогресивті салықтар жатады. Жанама тұрақтандырғыштар – бұл автоматты түрде іске қосылатын нормалар, ол үкімет тарапынан қандайда бір арнайы қадамдар жасаудың қажетінсіз-ақ күшіне енеді. Жалпы ұлттық өнімнің өсуіне орай өркендеу кезеңінде салықтық түсім автоматты түрде молаяды, ол экономикалық өрлеуді тежейді. Керісінше, жалпы ұлттық өнім құлдырау кезінде азайса, салықтық түсім автоматты түрде кемиді және бұл азаю экономикалық құлдырауды тежейді, баяулатады.

Дискрециялық фискальдық саясат. Бұл ұлттық өндірістің және жұмыспен қамтылудың нақтылы көлемін өзгерту, инфляцияны бақылау және экономикалық өсуді тездету мақсатында саналы түрде бюджетпен (салықтармен және үкіметтің шығындарымен) жүргізілетін саясаты. Мұндай шаралардың ішіне салықтық ставкалардың, салық түрлерінің және шығындар көлемінің өзгерістері кіреді. Оның мысалы ретінде қомақты сомаға тауарлар мен қызметтер сатып алу туралы үкімет шешімін немесе жалпы өнімнің көлеміне байланыссыз жаңа салықты ендіру ісін атап өтуге болады.

Кейнсиандық саясат екінші дүниежүзілік соғыстан кейін кеңінен қолданыла бастады. Алайда осы жылдар ішінде мемлекеттік шығындардың өсуі нәтижесінде айтарлықтай бюджет дефициті жинақталды, ал инфляция 20 ғасырдың 60-70-ші жылдарының аяғында жорғалаудан шапқылауға көшті. Осы кезеңде кейнсиандық теория қатты сынға ұшырай бастады. Бұл сынды Чикаго мектебі мен оның жетекшісі М. Фридмен бастады. Оның теориясының басты идеясы: тек ақшаның ғана мәні бар, барлығы елдегі ақша массасының санына байланысты. Ақша, оның ойынша, шаруашылыққа ықпал ететін барлық импульстердің ішінде басты орын алады. Ол сұраныс мен ұсынысты ең қуатты экономикалық тетіктер және әулиеті ең пайдалы деп санайды. М.Фридмен мынандай байламға келеді: мемлекеттің экономика мен әлеуметтік салаға араласуы аз болуға тиіс және ол ақшалай ұсынымды бақылауға әкеп соғады. Егер мемлекет ақша ұсынысын қатаң бақылайтын болса, қолда бар ақша санының және несие ақшаның күрт көтеріліп кетуін болдырмаса, онда соның арқасында экономикалық дамудың тұрақтылығы қамтамасыз етіледі. Инфляциямен күресте монетарлық тұжырымдама айрықша тиімді.

Дамыған елдердегі қалыптасқан экономикалық саясаттың тәжірибиесі мынаны көрсетеді: «мемлекеттік реттеу» терминіне қарағанда «экономикалық саясат» түсінігінің мәні кеңірек. Экономикалық саясатты жүргізе отырып, мемлекет бастаушы, негізгі буын болып көрінеді. Алайда бұл рөлде мемлекеттің кәдімгі үлкен оркестрдің дирижері болып көрінетіндігін дұрыс түсіну керек. Макроэкономикалық реттеу бойынша әрекеттердің табыстылығы – мемлекеттің тоталитарлық үкіметінде емес, оның жүргізілген саясатқа орай барлық қатысушылардың бірлескен әрекеттерін ұтымды ұйымдастыра білу мүмкіндігіне байланысты. Олардың басын біріктірмей, мемлекет оркестрі жоқ дирижер рөлінде көрінетін болады.

Экономикалық саясат әрқашанда белгілі бір мақсаттарды жүзеге асырудың үрдісін байқатады. Өмір қоғамның даму үрдісінде бір мезгілде көптеген мәселелерді шешу қажеттілігін көрсетіп отыр. Әбден сәтті шыққан құрылым келбеті мынадай түрде көрінеді. Барша қоғамның барынша жақсы тұрмыс, молшылыққа жетуін көздеген экономиканың негізгі мақсатын ғаламдық, жоғары деңгейде белгілеу қажет. Алайда практика бұл түсініктің теориялық жағынан соншалықты күрделі екендігін көрсетіп отыр. Мұның мәні, тұрмыс жағдайы туралы айта отырып, осы мақсатты нақтылы, санмен тұжырымдау қиын. Бұл мақсат айтарлықтай дәрежеде салыстырмалы сипатта болады. Экономикалық саясатты іс жүзінде жүзеге асыру барысында тұрмыс-жағдай мәселесі өзінің тікелей статистикалық нұсқасында тіпті аталмайды да. Негізгі мақсаттан басқа екінші деңгейлі тәрізді мақсаттардыңда болуы мүмкін. Экономикалық әдебиеттерде олар кейде мемлекеттік функциялар белгілерін алады.

Нақтылы экономикалық бағыттардың ықпал ету қатарына жатқызылатындары мыналар:

- қаржы (бюджет, қазналық) саясаты;

- ақша-несие (монетарлық) саясаты;

- әлеуметтік-экономикалық бағдарламалары;

- болжамдау.

Мақсаттардың иерархиялық бағыныштылығын «мақсаттар пирамидасы» деген ұғыммен атау қабылданған. Ұсынылып отырған схема сырттай осындай құрылымды көрсетеді: оның негізгі мақсаты молшылықпен байланысты және оны нақты цифрлармен белгілеу мүмкін емес, ол белгілі бір нақтылы тапсырмалар қатарына бөлшектенеді. Алайда, экономикалық саясатты жүзеге асыру барысында осынау нақты тәсілдердің жиынтығынан үйлесімді жүйе тудыру өте қиын. Бұл екі түрлі жағдайлармен байланысты. Біріншіден, нақты міндеттің тұжырымдалуының өзі белгілі бір қиындықтардың элементтерін көрсетеді. Қоғамның әртүрлі топтарында, көбінесе, мақсаттар туралы әрқилы түсініктер болады. Екіншіден, іс жүзіндегі реттеудің жүзеге асуы мынаны көрсетеді: бір мақсатты орындау екіншісінің орындалуын тежейді немесе тіпті, жалпы оған жету мүмкін де болмайды. Бірқатар нақтылы мақсаттарды жүзеге асыру үшін олардың қисындарын қалыптастыра отырып, экономистер оны «мақсаттардың дуалы қөпбұрышы» деп атаған.

3. Шерман заңы.

Шерман заңы дегеніміз не? Шерман заңы (1890 жыл). Бұл заң сауданы құпия монополияландыруға, бір салада жалғыз үстемдік етуге, баға жөнінде келісімге келуге тыйым салады. Монополияға қарсы заңдарды жүзеге асрушы мемлекеттік қызметтер екі принципті басшылыққа ала алады. Біріншіден, заңды қатал сақтап отыру, екіншіден «парасаттылық принципін» ұстау. Өйткені көп жағдайларды трестерге қарсы заңдардың (мысалы Шерман заңы) ресми жалпы түрде жазылғаны сонша, АҚШ федеральдық соты осы заңның қолдану сферасына іс істемекші болған қандай да болсын келісімге келуші екі жақты жатқыза алады. Сондықтан «Парасаттылық принципі» бойынша тек жөнсіз, ақылға сыймайтын сауданы шектеулер ғана Шерман заңының қолдану сферасына жатады. Мемлекет қиратушы монополизм қаупі мен бәсекені шектеу қаупінің (мемлекеттің қандай да болсын араласуы, тіпті бәсекені қолдау мақсатымен, әрбір бәсекелестік мүмкіндіктерді шектеуге әкеліп соғады) арасындағы жіңішке соқпақ жолда өзін тең ұстауға тиісті. Монополияға қарсы істер өндірушілердің (тұтынушылардың) бір тобына басқа топтардың есебінен барынша жеңілдік жасаудың орнына бәсекені қолдау керек.

№ 13 Емтихан билеті

Кәсіпкерлік түрлері (қаржылық, өндірістік, инновациялық, классикалық, серіктестік, АО, шағын, орта, ірі және т.б.), мәндері

Қазақстан заңында кәсіпкерлік азаматтар мен бірлестіктердің пайда алуға бағытталған және олардың тәуекел етуімен, сондай-ақ мүліктік жауапкершілігі негізінде жүзеге асырылатын қызметі. Тәуекелмен, ынтамен, іскерлікпен, дербестікпен, жауапкершілікпен және белсенді ізденумен байланысты шаруашылық қызметті кәсіпкерлік қызмет деп санауға болады. Олардың бәрі кәсіпкерліктің белгілері болып табылады.

Кәсіпкерліктің субьектілері жеке тұлғалар, әртүрлі ассоциациялар, акционерлік қоғамдар, кооперативтер және мемлекет. Кәсіпкерлік обьектілеріне шаруашылық қызметтің кез-келген түрі, коммерциялық, делдалдық, сату-сатып алу, инновациялық, кеңес беру қызметтері, бағалы қағаздармен жүргізілетін операциялар жатады.

Қызмет мазмұнына қарай кәсіпкерлік мынадай түрлерге бөлінеді:

1. Өндірістік кәсіпкерлік – тауарлар мен қызметтер, ақпараттар, рухани құндылықтар өндіретін кәсіпкерлік. Бұл кәсіпкерліктің негізін өндіріс процесі құрайды.

2. Коммерциялық кәсіпкерлік – тауарлар мен қызметтерді сатып алу – сатумен айналысатын қызмет түрі. Өнім өндірісімен айналыспайды. Кәсіпкер пайдасы тауарды сатып алу бағасынан жоғары бағаға сату арқылы жасалады. Егер бұл операциялар заң шеңберінде болса алыпсатарлыққа жатпайды.

3. Қаржылық кәсіпкерлік – сатып алу- сату обьектісі ақша, бағалы қағаздар, валюта болып табылатын коммерциялық кәсіпкерліктің бір түрі.

4. Делдалдық кәсіпкерлік – бір келісімге өзара мүдделі жақтардың басын қосатын қызмет. Осындай қызмет көрсеткені үшін кәсіпкер табыс алады.

5. Сақтандыру кәсіпкерлігі – сақтандырған оқиға болған кезде ғана қайтарылатын сақтандыру жарнасын алып отыратын ұаржы кәсіпкерлігінің ерекше формасы.

Кәсіпкерліктің барлық түрі табыс алуға бағытталған. Кәсіпкерлік қызмет тек бір ғана меншік формасымен байланысты емес. Оның әртүрлі варианттары мен үйлесімдері болуы мүмкін. Бұл кәсіпкерлікпен шұғылдану үшін қолданылатын капиталдың толық меншікті болуы міндет емес деген сөз. Қарыз капиталын да қолдануға болады. Алайда қарыз капиталы пайданың белгілі бір бөлігімен бірге қайтарылады. Сондықтан оны пайдалану кезінде кәсіпкердің экономикалық тәуекел дәрежесі өседі. Ал тәуекел дегеніміз жоспар немесе болжауды қарастырылған вариантпен салыстырғанда табыс алмаудың немесе зиян шегудің ықтималдығы.

Кәсіпкерлік қызмет әрқашан да жаңалықты іздеу, игерумен тығыз байланыста болуы қажет. Осыған байланысты кәсіпкерліктің екі моделін қарастырады: классикалық және инновациялық. Біріншісінің мәні бизнесмен өз қызметін қарамағындағы бар ресурстардан максимальды қайтарым алу есебімен ұйымдастыруға ұмтылады. Екінші модель өзінде бар ресурстарын ғана емес, сондай-ақ сыртқы ресурстарды тарту және пайдалану мүмкіндігіне бағытталады. Өзінің және сыртқы ресурстарды пайдалана отырып, кәсіпкер өз бизнесі дамуының тиімді варианттарымен шұғылданады.

Кәсіпкерлік әртүрлі формада болады. Оларды топтастыру негізінде екі белгі жатыр: меншік формасы және фирма көлемі. Меншік формасына байланысты кәсіпкерлік мемлекеттік және жеке болып бөлінеді.

Мемлекеттік кәсіпкерлік -әдетте тұрақты және капитал сыйымдылығы жоғары, үкіметтің қаржылық және ұйымдастырушылық жағынан қамқорлығында болатын кәсіпкерліктің түрі. Жеке кәсіпкерлік- бір ғана адам айналысатын бизнес. Жеке сектор мемлекетікке қарағанда бірқатар артықшылықтарға ие:

- қызмет сферасын таңдау еркіндігі;

- бизнес көлемінің шектелмеуі;

- қатаң бағамен шектелмеуі.

Әр меншік иесі өз пайдасына өзі ие, кез-келген өндірісті өзі жасай алады. Ол тек табыс салығын төлейді және корпорация үшін бекітілген салықтан босатылған. Бірақ кемшілігі капиталдың аздығы мен жауапкершіліктің шектелмеуінде жатыр.

Экономиканың жеке меншік секторындағы кәсіпорындар кәсіпорын иелері бір немесе бірнеше адам болып келулеріне, кәсіпорын жұмысы үшін жауапкершіліктеріне, кәсіпорынның жалпы капиталына жеке капиталдарды қосу тәсіліне байланысты бөлінеді.

Серіктестік – екі немесе одан да көп адам бірлесіп айналысатын бизнес. Серіктестіктің бірнеше түрлері бар. Енді олардың әрқайсысына тоқталайық.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестік – кәсіпорынға өз қаражатын қосқан адам кәсіпорынның міндеттемелері бойынша өзі қосқан қаражат мөлшерінде ғана жауапкершілік көтереді.

Жауапкершілігі шектеусіз серіктестік – кәсіпорынға өз қаражатын қосқан адам кәсіпорынның міндеттемелері бойынша өзінің барлық мүліктерімен ортақ жауапкершілікте болады.

Толық серіктестік – мүшелердің үлестік (пай) меншіктігіне негізделген. Серіктестіктің барлық мүшелері шаруашылық қызметтің нәтижесі бойынша өздерінің жеке мүліктерімен толық жауапкершілікті көтереді. Қаржылы жылдың қорытындысы бойынша серіктестік тапқан таза табыс қатысушылар арасында олардың жарғылық капиталға қосқан үлесіне сәйкес бөлінеді.

Артықшылығы: айтарлықтай қаражатты салыстырмалы түрде қысқа мерзім ішінде жинақтауға болады; қаражат салу бағытында жұмыла кірісіп кете алады, экономиканың әртүрлі салаларына қаражат салуда әртүрлілікті қолдана алады.

Кемшілігі: таза табысты бөлу кезінде серіктестікке қатысушылар арасында қиындық туады; салық салуда жеңілдік жоқ.

Командитті серіктестік – үлестік меншікке негізделген. Командитті серіктестік өзінің салымы мөлшерінде жауапкершілік көтеретін, салымшы мүшелерді (коммандистер) және міндеттеме бойынша толық ортақ жауап беретін толық жолдастарды (өзінің мүлкімен жауап беретін жауапты серіктестерді) қамтиды.

Артықшылығы: басқаруға қатысы жоқ, бірақ өз капиталы болғанды қалайтындарды серіктестікке тартуға болады.

Өндірістік кооператив - өндіріс, қайта өңдеу, өткізу, сауда, тұрмыстық қызмет көрсету саласында бірігіп шаруашылық жүргізу үшін азаматтардың ерікті бірлестігі.

Акционерлік қоғамдар – бірге кәсіпкерлік қызмет істеу үшін бірлескен тұлғалар жиынтығы. Корпорация меншігіне құқық акциялар бойынша бөлінген, сондықтан корпорация иелері акция ұстаушылар, ал корпорация акционерлік қоғам деп аталады. Акционерлік қоғамдар ашық және жабық болып бөлінеді.

Ашық акционерлік қоғам – бұл акция шығарып және оны сату арқылы көптеген қатысушылардың қаражаттарын біріктіру жолымен ақшалай қаржысы құралған кәсіпорын.

Жабық акционерлік қоғам – акцияларды тек оның құрылтайшылары арасында немесе алдын-ала белгіленген адамдар арасында ғана бөледі.

Корпорацияның артықшылықтарына мыналар жатады:

-акциялар және облигациялар сату арқасында ақша капиталын тартуда шектелмейтін мүмкіндіктер;

-басқару функцияларын орындау үшін кәсіби мамандарды тарту;

-корпорация қызметінің тұрақтылығы, өйткені акционерлердің біреуінің қоғамнан шығып кетуі фирманың жабылуына ықпал етпейді.

Кемшіліктері: корпорация табысының акция ұстаушыларға дивидент түрінде төленетін бөлігіне екі жақты салық салу: бірінші рет корпорация пайдасының бір бөлігі ретінде, ал екінші рет акция иесінің жеке табысының бөлігі ретінде. Кіші корпорациялардың иелері үшін екі жақты салық салудың ауыртпалығы елеулі. Сондықтан АҚШ-та бұндай фирмаларға S корпорациялары (small business corporation) статусын алуға болады. Бұл кезде корпорация табысы олардың иелерінің табысы болып саналады және тек табыс салығы алынады.

Кәсіпкерлік көлеміне қарай шағын, орта, ірі болып бөлінеді. Шетелдік тәжірибені ескере отырып, Қазақстан жағдайында шағын бизнеске мынадай анықтама беруге болады: шағын бизнес бір немесе бірнеше инвестормен құрылатын географиялық шектеулі аймақта қызмет ететін нарықтың шектеулі үлесіне ие, басқару сипаты икемділікпен ерекшеленетін кәсіпорындар. Шағын бизнестің ерекшеліктеріне оның икемділігін, өндірілетін өнім мен қызмет түрін тез өзгертуге қабілетті, технология және басқа да қызмет сфераларында жаңалықты ендіруге икемділігін жатқызуға болады. Сонымен қатар жұмысшылардың басқару, табысты бөлуге қатысуға тікелей мүмкіндігі бар. Ірі фирмаларда құрылтайшылар кәсіпорынды басқаруға кәсіпқой менеджерлерді тартады, бұл өз кезегінде екі жақ мүдделерінің келіспеушілігін туғызады, нәтижесінде басқару тиімділігі төмендейді. Шағын және орта кәсіпорындарда мұндай келіспеушілік жоқ, өйткені кәсіпорынның негізін қалаушы мен менеджер бір адам болып табылады. Шағын кәсіпорынды құрудың бірнеше формасы бар: жаңа кәсіпорынды бастау, бизнесті сатып алу, франчайзинг және жанұялық бизнес. Батыс елдерінде шағын бизнес шаруашылықтың елеулі бөлігін құрайды. Мұнда бизнестің франчайзингтік және венчурлық формалары кең тараған. Біздің республика үшін шағын бизнес формаларына франчайзинг пен жанұялық бизнесті жатқызуға болады.