Негізгі мұнай, газ және көмір алаптары, олардың ерекшеліктері

1.Қазақстандағы көлік жолдары
Автомобиль көлігі
- Қазақстан автомобиль жолының ұзындығы 95 мың км;
- Республикалық деңгейдегі жалпы ұзындығы 22, 2% құрады;
- Жергілікті деңгейдегі жалпы ұзындығы 77, 8% құрайды;
- Халықаралық маңызы бар жолдардың ұзындығы 12, 4 мың км;
- Анағұрлым ыңғайлы;
- Басқа көлік түрлеріне қарағанда жүк пен жолаушы тасымалдауда жетекші орын алады;
- Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығын байланыстырады;
- Ауыл мен қаланы байланыстырады;
- Қазақстанда ірілі - ұсақты жолдардың шаруашылық үшін маңызы зор.
2. Мұнай өнеркәсібі. Осы заманғы шаруашылықты мұнайсыз елестету қиын. Мұнай шикі күйінде пайдаланылмайды. Оны өңдеген кезде түрлі отын, яғни бензин, дизель майы, керосин және химиялық өнімдер алынады. Мұнайды өңдеу барысында түзілетін мазут электр стансыларында, металлургия пештерінде отын ретінде қолданылса, оның соңғы қалдығы гудрон жол құрылысында пайдаланылады. Ал мұнайды өңдеу барысында пайда болған газ қалдықтары – химиялық шикізат болып табылады. Оны өңдеу арқылы синтетикалық талшық, каучук, спирт, пластмасса, т.б. өнімдер алынады.Елімізде мұнайдың 14-ке жуық болашағы зор бассейіндері белгілі, олар Атырау-Ембі және Маңғыстау аумақтарында,Оңтүстік Торғай мен Каспий қайраңдарында шоғырланған.1911 жжылдан Доссор,1915 жылдан бастап мақат кен орындары мұнайды тұрақты өндіруде.1979 жылы Атырау обылысында ашылған Теңіз әлемдегі ірі мұнай кен орындарының бірі.

Соңғы жылдары Бозашы түбегіндегі Қаламқас және Қаражамбас жаңа мұнай кен орындары игерілуде.Қызылорда обылысының Байқоңыр маңында Құмкөл мұнай кені ашылды.Оны Канаданың Харрикейн компаниясы игеруде.

Газ өнеркәсібі. Газ өнеркәсібі Қазақстан отын-энергетика кешенінің ең жас саласы. Газ – толық жанатын, ауаны ластамайтын, құбыр жолымен тасмалданатын отын түрі.

Қазақстанда газ мұнаймен бірге және табиғи жеке түрде де кездеседі. Мұнайдың қосалқы газы Атырау-Ембі алабында кездеседі. Маңғыстау түбегіндегі Теңге, Үстірт кен орындарында табиғи газ мол. Жалпы, газдың ірі кен орындарына Қарашығанақ, Ишам, Жаңажол, Батыс Прорва, Тасболат, Шынар, Өзен, Үстірт, т.б. жатады.

1980 жылдардан бастап,Батыс Қазақстан обылысының солтүстігінде Қарашығанақ газ-конденсаты игерілуде.Ол Қазақстан газ қорының 70%-ын құрайды.Қазіргі Қарашығанақ газы Ресейдің Орынбор газ өңдеу зауытында өңделеді.Соңғы кезде Жамбыл обылысының Сарысу ауданында газ табылып,өндіріле бастады.

Көмір өнеркәсібі. Көмір – еліміздегі отынның негізгі түрі. Қазақстан аумағында әлемдік көмір қорының 3,3%-ы, ТМД елдері қорының 15%-ы шоғырланған. Еліміз көмір өндіруден дүние жүзінде сегізінші, ал таяу шет елдер бойынша Ресей мен Украинадан кейінгі үшінші орынды алады. Көмірдің республика аумағындағы жалпы қоры 176,6млрд т, оның 100-ден астам кен орындары ашылып, соның 40-тан астамы жан-жақты барланған. Көмірдің негізгі қоры Қазақстанның солтүстік, орталық бөлігінде шоғырланған. Елімізде кездесетін тас көмір мен қоңыр көмір қоры жөнінен өзара шамалас.

Сапасы жоғары көмір түрлері кокс алуда пайдаланады.Кокстелген көмір металлургия өнеркәсібінде металл балқытуда қолданылады.