Лекцыя 11

А. 1. Успомнiце лекцыю аб асаблiвасьцях прадметаў.

2. Якiя словы азначаюць асаблiвасьцi прадметаў, калi скажам так:

чорная хмара - хмара чарнее, чарнела, будзе чарнець

жоўтае збожжа - збожжа жаўцее, жаўцела, будзе жаўцець

сiвы волас - волас сiвее, сiвеў, будзе сiвець

стары чалавек - чалавек старэе, старэў, будзе старэць

брахлiввы сабака - сабака брэша, брахаў, будзе брахаць

курная хата - хата курыць, курэла, будзе курэць

3. Якая розьнiца памiж асаблiвасьцямi: чорны i чарнее; жоўты i жаўцее; сiвы i сiвее; стары i старэе i г.д.?

§ 13. Адныя асаблiвасьцi паказваюць нейкую прымету прадмета, неза-лежную ад часу: жоўты, чорны, сiвы, стары, брахлiвы, курны i г.д.

Другiя асаблiвасьцi паказваюць, што прадмет нешта дзеець, або што з iм дзееца: брэша, курыць, жаўцее i г.д. Такiя асаблiвасьцi зьвязаны з часам: сабака брэша (цяперашнi час); сабака брахаў (прошлы час); сабака будзе брахаць (бу-дучы час).

Слова, што азначае не зьвязаную з часам асаблiвасьць - прымету, называецца прыметнiкам, або iменем прыметным, напр.: жоўты, чорны, брахлiвы, добры, цяжкi i г.д.

Другiя асаблiвасьцi паказваюць, што прадмет нешта дзеець, або што з iм нешта дзеецца: брэша, курыць, жаўцее i г.д. Такiя асаблiвасьцi зьвязаны з часам: сабака брэша (цяперашнi час); сабака брахаў (прошлы час); сабака будзе брахаць (будучы час).

Слова, што азначае асаблiвасьць - дзеяньне, зьвязаную з часам, называецца дзеясловам, напр.: жаўцее, чарнее, крычыць, сядзiць, сядзеў, будзе сядзець, сядзе, сядзь!, сеў-бы i г.д.

Б. Сьпiсаўшы, падчыркнi прыметнiкi простай рыскай, а дзеяслоў пакручастай.

ЗIМА.

Прышла зiма халодная, нягодная зiма. Цярпi, зямелька родная: няма даб-ра, няма! Прыцьмiлась сонца яснае, прыцiх шум баравы. На полi пустка страш-ная - нi збожжа, нi травы. Сьнег белы мёртва сьцелецца пасьцеляй грабавой. Сапе, шумiць мяцелiца, мяце сьнег, як мятлой. Мароз, як кат бязжаласны, ў лёд рэчку закаваў, стральбой сваёй праклятаю ў лёт слабых птушак б'е, пры хаце i за хатаю спакою не дае.

Я. К у п а л а.