Лекцыя 7

А. 1. Калi скажам, што слова брат адказвае на пытанне хто?, то на якое

пытаньне адказвае слова стол, кнiжка, пяро?

2. Успомнiць лекцыю аб прадметах ажыўленых i неажыўленых. Як мы кажам - хто? цi што? - на чалавека, вала, каня, птушку, камара, чарвяка?... А на дрэвы, краскi, травы? (напр. дуб, жыта, званец, баравiк - хто? цi што?)

§ 10. Аб ажыўленых прадметах гаворым хто, аб неажыўленых што. Але ў мове (i ў граматыцы) расьцiны залiчаюцца да неажыўленых, i аб iх гаворыцца што. Хто гаворыцца толькi аб тых прадметах, што самыя “па сваёй волi” могуць зьмяняць сваё месца: чалавек i жывёлiна.

3. На якiя пытаньнi адказваюць прадметнiкi, калi кажам так:

кнiжка ад брата кнiжкi ад братоў

кнiжку даў брату кнiжкi даў братом

люблю брата люблю братоў?

узяў пяро з кнiжкай узяў пёры з кнiжкамi

казаў аб кнiжцы казаў аб кнiжках

4. Параўняй словы: брат, брата, брату, братам, браце; браты, братоў, братом, братамi, братох - i скажы, чым яны розьняцца.

§ 11. Прадметнiкi зьмяняюць канчатак слоў у адзiночным i множным лiку ў залежнасьцi ад розных пытаньняў такiм спосабам:

пытаньне адзiночны лiк множны лiк

1. хто, што (ёсьць?) работнiк, молат работнiкi, молаты

2. каго, чаго (няма?) работнiка, молата работнiкаў, малатаў

3. каму, чаму (даю?) работнiку, молату работнiкам, малатом

4. каго, што (вiню?) работнiка, молата работнiкаў, малаты

5. кiм, чым (твару?) работнiкам, молатам работнiкамi, малатамi

6. пры кiм, пры чым? работнiку, молаце работнiках, малатох

7. клiкучы, кажам: работнiча! молаце! работнiкi! молаты!

Б. Сьпiсаўшы, падчыркнi прадметнiкi i над кожным напiшы пытаньне, на якое адказвае дадзены прадметнiк:

Жыве ў лесе заяц. Нiхто не баiцца зайца. Кепка жыць зайцу. Зайца ўсе крыўдзяць. Нават малых дзяцей не палохаюць зайцам. Затое шмат цiкавых казак ёсьць пра зайца.

Зайцы зiмою бялеюць. Тады не адрозьнiш зайца ад сьнегу. Галодна бывае зайцам узiмку. Паляўнiчыя страляюць зайцаў. Ваўкi жывяцца зайцамi. Нiхто не бядуе аб зайцах. Зайча, зайча! бедная доля твая!