Юлай Аҙналин аҫаба ерҙәрен ҡурсалай

Урал заводтарындағы ҙур боланан башларға кәрәк, буғай, уны 1764 йылда Бибиков-кенәз ғәскәре ҡан ҡойоп баҫтырған…

Ошо бола Аҙналы байҙың һәм уның улы Юлайҙың (Салауаттың атаһының) Мейәскә ҡойған Бишкил (урыҫса яҙылышы Бешкил) йылғаһы буйындағы аҫаба ерҙәрендә заводтар төҙөүгә ҡаршы 1760 йылда уҡ башланып китә, 1764 йылда уға завод эшселәренең бунты ялғана. Был хәрәкәттә старшина Юлай Аҙналиндың хәҙерге Иглин районындағы Тәкәй ауылынан килгән бер килке туғандары, ырыу-сиреүҙәре лә ҡатнашҡан, булһа кәрәк. Дөрөҫ, старшина Юлай Аҙналин һәм сотник Баҙарғол Юнаев (һуңғараҡ Е.И. Пугачевтың фельдмаршалы) бунттан ситтә торғандар, әммә башҡорт боласыларын көрәшкә рухландырыусы Таймаҫ тархан Шайымовҡа (һуңғараҡ Е.И. Пугачев хәрәкәтен баҫтырыуҙа батша хөкүмәте яҡлы) аҫтыртын теләктәшлек белдереүҙәре билдәле (Материалы по истории башкирской АССР, том IV, часть вторая, М., 1956; 159-160-ынсы биттәр).

Боланы баҫтырыу барышында уның Тәкәй ауылынан сыҡҡан (“биш тәкәй”) бер килке ҡатнашсылары батша ҡырғынсыларынан Урал көнбайышына (Өфө провинцияһына) ҡасып, Муса ауылы башҡорттарынан ер алып, рәсми ҡағыҙҙарҙа башҡорт типтәрҙәренә (ә аҙаҡ мишәрҙәргә) әүерелә. 1764 йылдың 17 мартында 7 татарға ер һатыу тураһындағы доҡументта «Биштәкә ауылдарына элегерәк 8 обывател»дең типтәрлеккә керетелеүе әйтелә (баяғы IV том, беренсе киҫәк, 289-ынсы бит). «Деревень Биштеков» тип күплек һанда яҙылыуы — баяғы һигеҙ уҙамандың шул төбәктәге бер-нисә урында нигеҙләнеүенә ишара, буғай. Элегерәк былар барыһы, моғайын, өҫтәрәк иҫкәртеүебеҙсә, Эҫемгә ҡойған Баш йылғаһы тамағындағы (хәҙерге Иглин районы) баяғы Тәкәй ауылынан (Өфө провинцияһында бүтән Тәкәй ауылы булмаған), Юлай Аҙналин һымаҡ уҡ, Урал артына күсеп барып, Миәс йылғаһына ҡойған исемһеҙ һыу буйына биш өй һалып ултырған биш уҙаман -- “биш тәкәй”ҙәр булған, шуға күрә йылғаның исемен -- Бишкил (бишәү күсеп килгән), ә һуңғараҡ юҡҡа сыҡҡан ауылды Биштәкәй атағандарҙыр, тип тоҫмаллана. Баяғы бунт арҡаһында, моғайын, ул ауыл яндырылып, биш уҙаман (“биш тәкәй”) көнбайышҡараҡ ҡасып киткән дә хәҙерге Ҡырмыҫҡалы районындағы баяғы Муса ауылы еренә төпләнгән, бындағы исемһеҙ йылғаны ла улар -- Бишкил (Бшкил) тип, яңы ауылды ла Биштәкәй (йәғни Тәкәй ауылынан сыҡҡан бишәү) тип исемләгән; был исемдәр, тора-бара саҡ ҡына үҙгәреп, әйтелештә береһенең -- тәүге, икенсеһенең һуңғы өндәре юйылып, ошо көндәрҙәге Шкил йылғаһы һәм Биштәкә ауылы булып әүерелгәндер...

Баяғы тарихи документтағы һигеҙ уҙамандың Биштәкәй ауылынан ситкәрәк (шул уҡ төбәктә) төпләнгән өсөһөн боронғо перепись «ревизские скаски»ҙарҙан асыҡларға мөмкин булды: хәҙерге Ҡырмыҫҡалы районындағы Ҡамышлы (Камышинка) ауылында — Әбдесәләм Аҙналин (1730 йылда тыуған, 1795 йылда уға 65 йәш булған) һәм Балта Аҙналин (1743 йылда тыуған, 1795 йылда уға 52 йәш булған) – Салауат Юлаевтың ике тыуған ағалары булмыштар. Өсөнсөһө — Илмырҙа ауылындағы (ул ауыл хәҙер юҡ) Күҫәк Йосопов (1736 - 1793). Тәүге икеһе, күрәһегеҙ, Салауаттың атаһы Юлай Аҙналин менән бер туғандар. Әйткәндәй, дуҫым Рәми Ғарипов үҙенең әсәһе яғынан бабаларының береһе Балта — «Салауат тоҡомонан», ти торғайны, һәм ул ошо Балта Аҙналин булыуы бик ихтимал.

Date: 2015-07-23; view: 591; Нарушение авторских прав