Тромбоцит агрегациясын төмендететін дәрілер. 4 page

Химиотерапиялық бактерияларға қарсы дәрілерді қолдану үшін аурудың қоздырғышын, оның емдеу дәрілеріне сезімталдығын біліп алу керек. Қоздырғышы белгісіз болса, кең спектрлі әсер ететін дәрілер қолданылады. Ондай дәрілерді қолданғанда емдік көрсеткішіне қарай мөлшерін, мерзімін анықтау керек.

Химиотерапиялық бактерияларға қарсы дәрілерді келесі топтарға бөледі:

1. антибиотиктер,

2. сульфаниламидтік заттар,

3. жасанды химиялық құрамы әртүрлі заттар,

4. мерезге қарсы дәрілер,

5. туберкулезге қарсы дәрілер.

1. Антибиотиктер.

Антибиотиктер – химиялық қоспалардан тұратын, микроорганизмдерді таңдамалы зақымдайтын және өлтіретін биологиялық заттар. Оларды актиномицеттерден, саңырауқұлақтардан және кейбір бактериялардан алады. Антибиотиктерді бактерияларға, саңырауқұлақтарға және қатерлі ісіктерге қарсы деп бөледі.

Бактерияларға қарсы антибиотиктер келесі топтарға бөлінеді:

1.Құрамында β-лактон сақинасы бар антибиотиктер: пенициллиндер, цефалоспориндер, карбапенемдер, монобактамдар.

2.Құрамында макроциклды лактон сақинасы бар

а/ макролидтер: эритромицин, кларитромицин және

б/ азалидтер: азитромицин.

3.Құрамында төрт алтымүшелік циклден тұратын антибиотиктер: тетрациклиндер.

4.Левомицетиндер.

5.Аминогликозидтер: стрептомицин, неомицин, гентамицин және т.б.

6.Әртүрлі химиялық топты антибиотиктер: полимиксин, клиндамицин, ванкомицин.

Спектрі бойынша грамм “+” микробтарға қарсы әсер ететін (биосинтетикалық пенициллиндер, макролидтер, грам “―” әсер ететін (полимиксиндер), екеуіне де әсер етуші және тағы да басқа қоздырғыштарға (тетрациклиндер, левомицетин және т.б.) әсері бар кең спектрлі антибиотиктер.

Микробтарға әсер ету механизмі бойынша антибиотиктер келесі топтарға бөлінеді:

1.бактериялардың торша қабырғасының балансы бұзылуына әсер ететіндер (пенициллиндер, цефалоспориндер, карбапенемдер, монобактамдар, гликопептидтер және циклосерин).

2.цитоплазмалық мембрана өткізгіштігінің бұзу арқылы әсер ететіндер (полимиксиндер).

3.торша ішілік белок құрылысының рибосомасын бұзу арқылы әсер етушілер (тетрациклиндер, левомицетин, макролидтер, азалидтер, аминогликозидтер, линкозидтер).

4.РНҚ құрылысының бұзу арқылы әсер етушілер (рифампицин).

Антибиотиктердің жанама әсерлері де байқалады: диспепсиялық құбылыстар (бас айналу, құсу, іш өту), флебиттердің пайда болуы, бауыр және бүйрек қызметінің бұзылуы, қан түзілу, есту вестибулярлы аппараттың әртүрлі ауытқулары.

1/. Пеницилллиндер.

Көптеген пенициллиндік антибиотиктер саңырауқұлақтардан алынады, олар биосинтетикалық пенициллиндер деп аталады. Бұлар оң грам бактерияларға әсер етеді, бірақ пенициллиназаға тұрақсыз.

А/ Биосинтетикалық пенициллиндерді әсер ету уақытына байланысты екі топқа бөлуге болады:

1.Әсері қысқа: бензилпенициллиннің натрий тұзы, бензилпенициллиннің калий тұзы.

2.Әсері ұзақ: бензилпенициллин новокаин тұзы, бициллин-1, бициллин-5.

Осы көрсетілген дәрілер тек парентеральді жолмен (егу ретінде) беріледі, өйткені олар асқазанның қышқылды ортасында ыдырап кетеді. Асқазанның қышқылына тұрақты тек қана пенициллин антибиотигі – феноксиметилпенициллин. Тек осы антибиотикті энтеральді жолмен (ішек арқылы) жас балаларға түймедақ ретінде тағайындайды.

Пенициллиндер бактериоцидтік әсер етеді. Олар тек бөлінетін торшаларға әсер ете алады. Механизмі: торша қабырғасының құрамдас бөліктерінің синтезін бұзады да транспептидаза ферментін тежеп, пептидтік байланыстың пайда болуына кедергі келтіреді.

Бензилпенициллиннің натрий және калий тұздары (Benzylpenicillinum natrium; Benzylpenicilliinum kalium) – ұнтақ түрінде флакондарда шығарылады, ерітіп егуге қолданылады. Мөлшері 250000 ӘБ, 500000 ӘБ, 1000000 ӘБ, 5000000 ӘБ және 10000000 ӘБ. Менингитте, эндокардитте және газды гангренада тәулігіне 2000000- 12000000 ӘБ күніне 4-6 реттен көк тамыр арқылы егу үшін; өкпе ауруларында (созылмалы бронхит, пневмония, өкпе гангренасы) аэрозоль түрінде 100000-300000 ӘБ күніне 1-2 реттен; көз және құлақ тамшылары 20000-100000 ӘБ; 1 жасқа дейінгі балаларға 50000-100000 ӘБ/кг, ал 1 жастан кейінгі балаларға 100000 ӘБ/кг, өте ауыр індеттерде 200000-300000 ӘБ/кг 4-6 реттен тәулігіне беріледі.

Қолданылуы: инфекциялық аурулар, пневмония, іріңді инфекциялар, ангина, дифтерия, мерез, соз, эндокардит және т.б. аурулар.

Жанама әсерлері: бас ауыру, қызба, бөртпе, ісік, анафилактикалық шок.

Қарсы көрсеткіштері: асқазан-ішек жолдарында сіңірілу қызметі бұзылғанда.

Rp.: Benzylpenicillini-natrii 1000000

D.t.d. № 20

S. Бұлшық етке егуге, күніне 6 рет.

Б/ Жартылай синтетикалық пенициллиндер.

1. Әсер ету спектрі бойынша бензилпенициллинге ұқсас, бірақ пенициллиназаға тұрақты келеді: оксациллин натрий тұзы.

2. Әсер ету спектрі өте кең, бірақ пенициллиназаға тұрақсыз: ампициллин, амоксициллин, карбенициллин, азлоциллин.

3.Пенициллиназаға кедергі келтіретін дәрілер, яғни β-лактамазаларды тежейтін: клавулан қышқылы, сульбактам.

Оксациллин натрий тұзы ( простафлин және т.б.)(Oxacillinum natrium) микробтарға қарсы спектрі бензилпенициллинге жақын келеді. Ал оксациллиннің айырмашылығы стафилококктарға әсері басым келеді және қышқылдық ортада ыдырамайды. Сондықтан бұны тек егу ретінде емес және түймедақ түрінде де пайдаланады. Пенициллиназаның әсерінен бензилпенициллиннің күші стафилококкты инфекцияға төмендеген кезде оксициллинді қолдануға болады.

Оксациллин түймедақ түрінде 0,25 және 0,5 г; қаптамасы 0,25 г; ұнтағы 0,25 және 0,5 г флаконда шығарылып, ерітіндісін егуге қолданады. Ересектерге және 6 жастан жоғары балаларға 2-4 г-нан тәулігіне 4 реттен. Жаңа туған балаларға 90-150 мг/кг; 3 айға дейін 200 мг/кг; 3 айдан 2 жасқа дейін 1 г-нан; 2 жастан 6-ға дейін тәулігіне 2 г-нан 4-6 рет беру керек.

Бұны пайдаланғанда аллергиялық және асқазан қызметінің бұзылысы байқалады, сондықтан мұндай өзгерістер байқалғанда қолданбайды.

Rp.: Oxacillini-natrii 0,5

D.t.d. № 20 in tab.

S. 1 түймедақтан күніне 4-6 рет тамаққа дейін.

Ампициллин (ампирекс, амплитал, декапен және т.б.) (Ampicillinum) және бұған ұқсас амоксициллин - әсер ету спектрі өте кең, әсері оң және теріс грам микробтарға: сальмонеллаларға, шигеллалларға, кейбір протейлік штамдарға, ішек таяқшасына және т.б. әсер етеді. Бұны ішкі мүше аурулары кезінде: зәр, өт, тыныс жолдары, асқазан аурулары және іріңді хирургиялық жараларға қолданады.

Ампициллиннің түймедақтары 0,125 және 0,25 г; қаптамасы 0,25 және 0,5 г; суспензиясы 2,5% және 5% ішуге; 5% сироп 60 мл флаконда; 10% ерітіндісі тамшы ретінде балаларға ішуге қолданылады. Бір мезгілдік мөлшері 0,5 г, тәулігіне 2-3 г-нан. Балаларға тәулігіне 100 мг/кг 4-6 реттен беріледі. Кейде аллергиялық өзгерістер байқалады. Демікпеде, пішен қызбасында және т.б. аллергиялық жағдайлар кезінде қолданбайды.

Rp.: Ampicillini 0,25

D.t.d. № 20 in tab.

S. 1-2 мл 4-6 сағат сайын.

Карбенициллин динатрий тұзы (Carbenicillinum dinatrium) әсер ету спектрі ампициллинге ұқсас. Одан айырмашылығы барлық протей штамдарына және көкшіл іріңді таяқшаларға әсер етеді. Асқазанның қышқыл ортасында ыдырайды, сондықтан тек егу ретінде пайданылады. Бұларды бүйрек, өкпе, қан, ішек аурулары кезінде қолданады.

Карбенициллин қаптама түрінде мөлшері 0,25 г шығарылады. Тәуліктік мөлшері 1,5 г, өте ауыр инфекцияларда 3 г-нан 3 рет беріледі.

Rp.: Carbenicillini-dinatrii 1,0

D.t.d. № 40

S. 2 мл (1гр) 4-6 рет бұлшық етке.

Азлоциллиннің әсері, карбенициллинмен салыстырғанда, көкшіл іріңді таяқшаға басым келеді.

Барлық жартылай синтетикалық пенициллиндердің спектрі өте кең, бірақ бұлардың басым бөлігі пенициллиназаның әсерінен жылдам бұзылады. Сондықтан соңғы кездері оларды қолданғанда қосымша β-лактамаза тежегіштерімен (клавулан қышқылы, сульбактам) бірге алмастырып қолдану керек.

2/. Цефалоспориндер.

Құрылысына қарай олар пенициллиндерге ұқсас, β-лактондық сақинасы бар, пенициллиназаға ұстамды, бірақ көбі грамм теріс бактериялардың цефалоспориназасына тұрақсыз келеді. Цефалоспориндердің спектрлік әсері кең келеді. Олар торша қабықшасының түзілуін төмендетеді, бактериоцидтік әсер етеді, яғни транспептидаза ферменттерінің белсенділігін жояды. Бұларды шартпен төрт буынға бөлуге болады:

1- буын а/егуге - цефалотин, цефазолин және т.б.

б/ ішуге - цефалексин және т.б.

2 - буын а/ егуге - цефуроксим, цефамандол және т.б.

б/ ішуге - цефаклор және т.б.

3 - буын а/ егуге - цефотаксим, цефтазидим және т.б.

б/ ішуге – цефиксим және т.б.

4 - буын а/ егуге – цефепим және т.б.

Цефалотин (Cefalotin) және цефалексин (кефексин, кефлекс және т.б.) (Cefalexinum) грам “―” микробтарға сезімтал, грам “+” бактерияларға сезімталдығы төмен. Екеуі де қышқылға тұрақты, әсері 30 минуттан кейін басталады. Олар негізінен зәр шығару жолының ауруларында, пневмонияда қолданылады. Жанама әсерлері: бүйрек ауруы, эритема. Жоғары сезімталдық, жүктілік кезінде қолдануға болмайды.

Цефалотин ұнтақ ретінде 0,5; 1 және 2 г флаконда ерітіндісін егуге қолданылады. Тәулігіне 2-6 г-ға дейін, балаларға 50-100 мг/кг күніне 3-4 рет егіледі. Жанама әсерлері аллергиялық және диспепсиялық өзгерістер, дисбактериоз, кандидоз, бүйрекке зақым келтіруі мүмкін. Қолдануға болмайтын жағдайлар: бала емізетін және жүкті әйелдер.

Rp.: Cefalotini 0,5

D.t.d. № 15 in amp.

S. 2 мл (0,5 гр) 2-3 рет бұлшық етке егу үшін.

Цефалексиннің қаптамасы мен түймедағы 0,25; 0,5 және 1 г-нан; суспензиясы 2,5% - 60 мл және5% - 100 мл ішуге т.б. Бір бергенде 0,25-0,5 г-нан, тәулігіне 1-2 г, балаларға 25-50 мг/кг тәулігіне тағайындалады.

Rp.: Cefalexini 0,25

D.t.d. № 30 in caps.

S. 1 апта бойы күніне 4 рет 1 қаптамадан.

Құрамында β-лактам сақинасы бар басқа антибиотиктер.

Карбапенемдер.

Бұған жататын антибиотик имипенем (Imipenem) өте белсенді, спектрлік әсері кең. Аэробтық және анаэробтық бактерияларға әсер етеді. Β-лактамазаға төзімді, бірақ бүйрек өзегіндегі дегидропептидаза-I әсерінен ыдырап кетеді. Сондықтан қазіргі кезде имипенемді осы ферментті тежейтін зат – циластатинмен бірге қосып береді. Осындай қосымша жасалған дәрі – примаксин.

Меропенем (Meropenem) дәрісі дегидропептидазаға төзімді, сондықтан бұны циластатинмен қосып берудің қажеті жоқ.

Монобактамдар.

Бұл топқа жататын антибиотик азтреонам (Aztreonam) грам теріс бактериялық флораға әсер етеді, егу ретінде зәр мен тыныс жолдарындағы инфекцияға және тері ауруларға қарсы қолданылады.

3/. Макролидтер және азалиттер.

Макроциклды сақинасы бар антибиотиктер. Макролидтерге жататын антибиотиктер: эритромицин, олеандомицин, кларитромицин және т.б. Азалидтерге – азитромицин жатады.

Эритромицин (грюнамицин, эридерм және т.б.) (Erytromycinum) грам “―” және “+” кокктарға, дифтерия таяқшасына, анаэробтарға, риккетсияларға, трахомаға, хламидияларға және т.б. әсер етеді. Спектрі өте кең болғандықтан, көптеген індетті аурулар, іріңді және қабыну аурулары кезінде, зақымдық өзгерістердің алдын алу үшін, жазылмай жүрген созылмалы аурулар кезінде қолданылады. Механизмі: бактерия рибосомасында белоктардың синтезінің нашарлауы.

Эритромициннің түймедақтары 0,1 г-нан, 0,33 және 0,5 г-ға дейін; 2,5% және 5% суспензиясы ішуге; 0,05 және 0,1 г суппозиториі; 2% және 4% ерітіндісі 30 және 100 мл флакондағы; 3 г-нан - 30, 40 және 50 г-ға дейін майы сықпа ыдыста (10000 ӘБ/г). Ішуге 0,25 – 0,5 г күніне 4 реттен. Кейде аздап болса да жанама әсерлері байқалады – іш өту, лоқсу, құсу және аллергиялық өзгерістер. Кері көрсеткіштері: бауырдың қызметінің төмендеуі, бала емізетін және жүкті әйелдер.

Rp.: Erythromycini 0,25

D.t.d. № 30 in obd.

S.1 қаптамадан күніне 4-6 рет.

Қазіргі кезде жартылай синтезделген макролидтер – тәжірибелік медицинада кларитромицин (Clarithromycin) және т.б. дәрілер енгілізіп отыр. Олар эритромицинге ұқсас келеді, бірақ әсері ұзақ уақытқа созылады және асқазанда жақсы сіңіріледі.

Химиялық құрылысы бойынша макролидтерге ұқсас тағы бір топ антибиотиктер – азалидтер болып табылады. Бұған жататын дәрі азитромицин (Azithromycin). Бұл грам “―” кокктарға және т.б. бактерияларға әсері эритромицинмен салыстырғанда жоғары, ал стафилококктар мен стрептококктарға 3-4 рет төмен келеді.

4/. Тетрациклиндер.

Биосинтетикалық жолмен келесі дәрілер алынады: окситетрациклин дигидраты (Oxytetracyclini dihydras), тетрациклин (Tetracyclinum). Жартылай синтетикалық жолмен: метациклин гидрохлориді (Metacyclini hydrochlorium), доксициклин гидрохлориді (Doxycycline hydrochloridum).

Тетрациклиндер грам “―” және “+” кокктарға белсенділігі жоғары, дизентерия бацилласына, сүзек қоздырғыштарына, патогенді спирохеталарға және т.б. аса қауіпті инфекциялар қоздырғыштарына да әсер етеді. Әсер ету механизмі - бактерия рибосомаларындағы торша ішілік белок синтезін жояды. Сонымен қатар, олар магний, кальций металлдарын байланыстырып, олармен бірге хелаттық қоспалар түзеді және метациклин ұзақ әсер ететін антибиотиктерге жатады.

Тетрациклиндер көбінесе кокк инфекциялары, амеба дизентериясы, тырысқақ, бруцеллез, туляремия, сүзек және т.б. індетті инфекцияларда және пневмония, бронхит, плеврит т.б. ауруларда қолданылады. Сезімталдық жоғары болғанда, бауыр, бүйрек ауруларында, лейкопения, жүктілікте қолдануға болмайды.

Тетрациклиннің түймедақтары 0,05, 0,1 және 0,25 г; қаптамасы 0,1, 0,2 және 0,25 г; 5 г-нан - 30 және 50 г-ға дейін 3% май түрінде; 1% көз майы (10000 ӘБ/г) сықпа ыдыста 3, 7 және 10 г, ішуге тәулігіне 1-2 г-нан 4 реттен. 8 жастан жоғары балаларға тәулігіне 20-25 мг/кг. Жанама әсерлері: көбінесе асқазанды зақымдануы және аллергиялық өзгерістер. Оны кандидозда, бауыр және бүйрек ауруларында, лейкопенияда, жүйелі қызыл жегіде, бала емізетін және жүкті әйелдерге, 8 жасқа дейінгі балаларға беруге болмайды.

Rp.: Tetracyclini 0,25

D.t.d. № 20 in obductas

S.1 түймедақтан күніне 3 рет тамақтан кейін.

5/ Левомицетин тобы.

Левомицетин (хлорамфеникол және т.б.) (laevomycetinum) - әсері кең спектрлі антибиотик, яғни грам «–» бактерияларға, оның ішінде ішек бактериялары, инфлюэнция таяқшалары, риккетсия, трахома, бруцеллез, туляремия қоздырғыштарына қарсы әсер етеді. Әсер ету механизмі: рибосомаға әсерін тигізіп, белок синтезін төмендету. Негізінен оны сүзек, сальмонеллез, риккетсиоз кезінде қолданады. Ол қанның түзілуіне жанама кері әсерін тигізіп, ретикулоцитопения, гранулоцитопения және басқа да анемияларды тудыруы мүмкін.

Левомицетин түймедақтары 0,25 және 0,5 г; қаптамасы 0,1, 0,25 және 0,5 г; спиртті ерітіндісі 0,25%, 1%, 3% және 5% 25 және 40 мл флаконда; 0,25% көз тамшысы -5 және 10 мл; 1%, 2,5% және 5% линименті сықпа ыдыста 25 және 30 г шығарылады. Бір бергенде 0,25-0,5 г-нан, тәулігіне 2 г тағайындалады. 3 жасқа дейінгі балаларға 10-15 мг/кг, 3 жастан 8-ге дейін 0,15-0,2 г, 8 жастан жоғары 0,2-0,3 г тәулігіне 3-4 реттен беріледі. Левомицетин көптеген майдың құрамына кіреді – «левомеколь», «левосан» және т.б.

Rp.: Laevomycetini 0,25

D.t.d. № 10 in tab.

S. 2 түймедақтан күніне 3-4 рет.

6/. Аминогликозидтер тобы.

Бұл топқа стрептомицин (туберкулезге қарсы қолданылатын дәрілерді қараңыз), неомицин сульфаты ( Neomycin sylfate), гентамицин сульфаты(Gentamycini sulfas), канамицин ( Kanamycinum) және т.б. антибиотиктер жатады. Әсер ету мехеанизмі: рибосомаға тікелей әсер етіп, белок құрылымын бұзады.

Неомицин сульфаты (колимицин және т.б.) – анаэробтарға, спирохеталарға, саңырауқұлақты патогенді қоздырғыштарға әсер етеді. Перитонит, энтерит кезінде, жараларды жуу үшін қолданады. Бүйрек және есту жүйелерінің ауруларында қолдануға болмайды. Диспепсия және аллергиялық өзгерістер пайда болуы мүмкін.

Бұл дәрінің түймедағы 0,1 және 0,25 г; 0,5% және 2% майы сықпа ыдыста 15 және 30 г-нан. Бір рет бергенде 0,1-0,2 г, тәулігіне 0,4 г тағайындалады. Балаларға 4 мг/кг есептеу арқылы қолданылады. Жанама әсерлері: лоқсу, іш өту, аллергиялық өзгерістер, кандидоз және т.б. Бүйрек және құлақ жүйке ауруларында қолдануға болмайды.

Rp.: Neomycini sulfatis 0,1

D.t.d. № 3

S. Жараны жуу үшін 100 мл изотоникалық

ерітіндісімен араластыру керек.

Гентамицин сульфаты (гарамицин, гентацикол және т.б.) – протейге, ішек таяқшасына, стафилакокқа қарсы әсер етеді. Зәр шығару жолдары инфекцияларында (цистит және т.б.), сепсис кезінде қолданылады. Бұл құлаққа улы әсерін тигізеді. Ұнтағы 0,08 г флаконда ерітіндісін дайындап егуге арналған; ампуласы 4% - 1 мл егуге; 1%, 2%, 4%, 6% және 8% - 10000, 20000, 40000, 60000 және 80000 ХБ (халықаралық бірлік) – 2 мл; 0,1% майы сықпа ыдыста 15, 25, 30, 40 және 80 г; 0,3% ерітіндісі көз тамшысы 5 және 10 мл; 0,3% баллондағы аэрозолі 60 мл.

Зәр жолдарының инфекцияларында бір реттік мөлшері ересектер мен 14 жастан асқан балаларға 0,4 м/кг, тәулігіне 0,8-1,2 мг/кг беріледі. Ауыр инфекцияларда тәулігіне 2,4-3,2 мг/кг дейін қолданылады. Бұл дәрінің де улы әсері және нефроулығы бірінші орында тұр, содан соң анемия, лейкопения, тромбоцитопения және т.б. байқалуы мүмкін. Құлақ жүйкесінің қабынуы, миастения кезінде және жүкті әйелдерге қолданылмайды.

Rp.: Sol. Gentamicini sulfatis 4%-1 ml

D.t.d. № 20 in amp.

S. 1 мл-ден күніне 2 рет бұлшық етке егу үшін.

7/ Полимиксиндер (циклді полипептидтер).

Полимиксин М сульфаты грам «-» бактерияларға әсер етеді. Микробқа қарсы әсер ету механизмі цитоплазма мембранасының құрылысын зақымдаумен байланысты. Полимиксин М торша сыртындағы микробторға ғана әсер етеді. Бүйрек ауруларында қолдануға болмайды. Диспепсия және суперинфекция байқалуы мүмкін. Түймедағы 500000 ӘБ; майы 20000 ӘБ/г – 5, 10, 15, 25, 30 және 50 г сықпа немесе шыны ыдыста; линименті 10000 ӘБ/мл – 30 г шығарылады. Жергілікті май ретінде қолданғанда қатерлі әсерлері көп білінбейді. Бірақ бауыр және бүйрек қызметі бұзылғанда қолданылмайды.

Rp.: Polimyхini M sulfatis 500000 ED

D.t.d. № 30 in tab.

S. 1 түймедақтан күніне 4-6 рет.

12 тарау. Гормондық дәрілер.

12.1. Гормондар («қоздырамын») – биологиялық белсенді заттар. Олар дененің әртүрлі қан арқылы реттеу қызметтерін жақсы атқарады. Ішкі бездер сөлінің жетіспеушілігі кезінде гормондық дәрілерді қолданады. Бұл кезде қосымша ем талап етеді. Сонымен бірге гормондық дәрілерді әртүрлі сырқаттарда (ішкі бездер сөлінің жетіспеушілігінен басқа) қолданады. Мысалы: глюкокортикоидтарды қабынуға және аллергиялық үрдістерге қарсы дәрі ретінде пайданады. Гормондық дәрілерді жасанды жолмен мүшелерден және жануарлар зәрінен алады.

Химиялық құрамына қарай келесі топтарға бөледі:

1.Белок пен пептидтерден тұратын заттарға – гипоталамус, гипофиз, қалқанша безі, ұйқы бездерінің гормондық дәрілері және кальцитонин жатады.

2.Амин қышқылдарының туындылары – қалқанша безінің гормондық дәрілері.

3.Стероидтық қосылыстар – бүйрек үсті және жыныс бездерінің гормондық дәрілері.

Гормондардың цитоплазмалық мембранасында немесе торша ішінде әсер етеді. Олар торша мембранасының рецепторларын, көбіне аденилатциклазаға әсер етіп, цАМФ-тың деңгейін көбейтеді. Әрі қарай цАМФ протеинкиназаның белсенділігін арттырады. Бұл жолмен кортикотропин, тиротропин, гонадотроптық гормондар, меланоцитке әсерін тигізуші гормон, паратгормон, кальцитонин, глюкагон әсер етеді. Ал кейбір гормондар калций иондарының қайта ұсталуына, бөлінуі мен торша ішіндегі орналасуына әсер етеді.

Мына гормондар: стероидтық, қалқанша безінің гормондары торша мембранасы арқылы кіріп, торша ішілік әсер етеді. Олар цитоплазма рецепторларымен байланысып, торшаның ядросына тасымалданады. Сөйтіп, олар ДНҚ мен РНҚ-ын белсендіреді, белок түзілуін төмендетеді.

12.1.1. Гипофиз бен гипоталамустың гормондық дәрілері.

Гипофиз үш бөліктен тұрады: алдыңғы мен ортаңғы – аденогипофиз және артқы – нейрогипофиз. Аденогипофизден: АКТГ – адренокортикотроптық гормон, СТГ – соматроптық гормон, ТТГ – тиреотроптық гормон, ФБГ – фоликулбелсендіруші гормон, ЛТГ – лютеинотроптық гормон және т.б. Бұлар қайтымды байланыс реті бойынша жұмыс істейді. Яғни, гипоталамус пен гипофиз орталығының белсенділігі ондағы гормондар жиынтығына тәуелді болады.

Нейрогипофизден окситоцин және вазопрессин бөлінеді. Нейросекреторлы торшалардың аксондары гипофиздің аяғы арқылы бөлікке келеді де, нейрогипофиз капиллярымен тығыз байланыс жасау нәтижесінде окситоцин мен вазопрессин шығарылады.

Аденогипофиздегі базофилді торшада түзілетін АКТГ (адренокортикотроптық гормон) торша мембранасындағы рецепторлармен аденилатциклаза арқылы әсер етеді. Бұл АКТГ-ның гормондық дәрісі – кортикотропин.

Кортикотропин - бұны глюкокортикоидтарды ұзақ қабылдағаннан кейін кортикостероидтардың қызметін қалпына келтіру үшін, қабынуға қарсы және иммунодепрессант ретінде қолдануға болады. Кері көрсеткіштері: гипертониялық ауру, қант диабеті, жарақатты аурулар, эндокардит.

Соматотропин – өсу гормоны, амин қышқылдарының торшаға тасымалдануын арттырады. РНҚ синтезін күшейтеді. Оны медицинада тазаланған түрде қолданады. Көрсеткіші аз болғандықтан көп қолданбайды.

Тиреотропты гормон қалқанша бездің йодты сіңіруіне әсер етеді. Тиреотропин дәрісі қалқанша бездің жетіспеушілігі кезінде микседема кезінде дифференциалды диагностика жасау үшін қолданылады.

Хорионды гонадотропин -Gonadotropinum chorionicum (гонакор, прегнил, хорагон және т.б.) әйелдерде етеккір циклінің бұзылуы, овуляцияның болмауында және сары дененің жетіспеушілігінде пайда болатын бедеулік, ер адамдарда – гипогенитализм мен евнухоидизмге алып келетін генетикалық бұзылулар, крипторхизм, аталық без гипоплазиясы, адипозагенитальді синдром, жыныс безінің қатерлі ісігі, жыныс мүшелерінің қабынуы, жыныс бездерінің болмауы кезінде қолданылады. Көбірек қолданғанда аллергиялық өзгерістер, шат өзегінде тұқымының көбейіп кетуі мүмкін. Жыныс мүшелерінің қатерлік ісіктерінде және қабыну ауруларында қолданбайды. 50 және 1000 ӘБ флакондағы ұнтақ егуге арналған. Бұлшық етке мөлшері 500 ӘБ бастап 3000 ӘБ тәулігіне 1 реттен егуге болады.