Мөңкин көвүн Чилдң баатр

Кезәнә бәәҗ. Мөңкин көвүн Чилдң баатр бәәҗ. Мөңкин көвүн Чилдң баатр залу баһ наста болад, бийнь дүүврәд, ю кехв гиҗ санна, чимк ноосн уга, чилм хар[20] мөрән тохҗ унад, эҗго эрм цаһан көдәд аң-шову харвад[21] йовна. Хойр долан хонгт йовад, хәрҗ ирәд, амрад унтхлань, һал үдин алднд нарн суух барун үзгәснь юмн ширҗңнүләд оркна.

Мөңкин көвүн Чилдң баатр өсрәд, юн дәәсн йовна, юн дән йовна гиһәд һарад ирхлә, чимк ноосн уга, чилм хар мөрнь шөргәсн[22] бәәнә.

- Кишго му йорта мөрн, гер юңгад шөргәвч? - гиһәд, уурлад цокн гихлә, мөрнь келнә:

- Ах нойн баав, нарн суух үзгәс оһтр шар цоохран унсн теңгрин Шар Гүргү отг-нутгичн орулҗ эврәһән кеһәд, әмд бийичн кел бәрхәр йовна,- гинә.

Мөңкин көвүн Чилдң баатр эвинь олҗ хувцлад, эрвлзсн харан унад һарна. Нарн орх үзг темцәд, гүүлгәд йовна. Долан-долан дөчн йисн хонгт гүүлгәд орксн цагтнь, өмн таласнь нарн орх үзгәснь нәрхн улан тоосн оһтрһуд хадгдснь үзгднә. Чилдң баатр санҗ йовна:

- Не, эн Шар Гүргү мөн кевтә, чамаг, чилм хариннь унһн дел деер эс авхинь, Айс тамин йоралд хатсув,- гиҗ андһарлад, эрвлзсн харан эвтә шулуһар күрг гиһәд заңһдад йовна. Эн келсн үгинь соңсад, эрвлзсн харнь у һолыг хойр алхад, уутьхн һолыг нег алхад, доладгч хонгтан Шар Гүргүлә харһулад ирнә.

Мөңкин көвүн Чилдң баатр әәрстин хар елдңгәр[23] Шар Гүргүг дола- нәәм дарад оркв. Шар Гүргү бас дола-нәәм дарад оркв, хойр күлгин шүрүн хурднд хойр баатр өңгрлцҗ һарад, дәкн эргүләд, далыннь герләр далн таваһад дарлдад, - чи кембч? – гиҗ сурснднь. – Чилдң баатр гиҗ нама нерәддг, - гинә.

– Чи кембч? – гиҗ Шар Гүргүһәс сурна.

- Орх нарни сүүр дор орчлңгин нарн болсн, нарн суух үзгиг цуг эзлдг оһтр шар цоохрта теңгрин көвүн Шар Гүргү гиҗ намаг нерәддг, - гинә.

Дәкәд цааранднь келнә:

- Дөш болсн таңһчичн, дөрвн зүсн малычн дөрәтә көл талан дегҗүлс гиҗ йовлав. Мөңкин көвүн Чилдң баатр, чамаг әмдәр кел бәрс гиҗ йовлав, - гиҗ келәд, далыннь герләр дәврүләд дарад оркна. Өмнәснь Мөңкин көвүн баатр келнә:

- Чамла әдл чидлтә баатрв, чамас дор болхнь эн насндан эрвлзгсн хариннь дөрәд чиргдҗ үксүв, хөөт насндан эрвлзгсн хариннь дөрәд чиргдҗ Айс тамин йоралд унсув, - гиҗ келәд, бас даларнь далн тав дарад оркна. Хәрү эргүләд элкндән халхсн илв болдан суһ татлдад, бас долан-нәәм сииллдәд[24] авна. Болв нег-негән авлцҗ чадхш. Дәкн шүүрлдәд, татлдад, хойр күлгин нәәмн турун сольвлдтл татлдна, нег- негән авлцхш. Тер кевтән генткн хойр баатр эрвлзгсн хойр күлгәсн бууһад, ээҗ- аавин һарһсн эмнг цаһан бийәр[25] медий гинә. Хоюрн бууһад, хувцан тәәләд, бухин арсн шалвран бульчң талан эвкәд, тәкин арсн шалвран тәкм талан эвкәд, бүүрә һазрас бүкшлдәд, дууна һазрас дуһрлдҗ ирәд, таш-баш бәрлдәд, таш-паш цоклдад, нег-негән авлцҗ ядлдна. Элвг долан хонгт ноолдад, авлцҗ ядлцна, дәкн долан хонгт ноолдад, Мөңкин көвүн Чилдң баатр арһ эн билтәл гиһәд, ар авад ачад, таша деерән дола - нәәм сегсрҗәһәд, авад цокна. Дор орсн догшн Шар Гүргү арслңгин сәәхн мекәр алдрад һархар седв чигн, дөләһәр дарсн Чилдң баатр дөрвн мөчинь селн дарна, долан хонгт дарад, нәәмдгч хонгтан Шар Гүргү тавн ухаһинь тараһад, таңсл билгинь балвлад авад цокна. Йисдгч өрүнднь Шар Гүргүг махинь цәкүр-цәкүрәр утлад, цандг болһнд хаяд, ташр цуглулҗ авад, модна ац болһнд өлгәд, оһтр шар-цоохринь көтлҗ авад һарна. Тиигҗ йовтлнь, генткн хаалһ деернь нег келкәтә хүрсн[26] кевтнә. «Эн манд теҗәл эс болвчн, хол хаалһд йовх күүнд ундн болх», - гиҗ санад, Чилдң баатр авад һарна. Дәкн цааранднь йовҗ йовтл, нег мөрн харһна. «Не, эн нанд уна эс болвчн, малд ундг мөрн болх», - гиһәд, бас көтләд һарна. Генткн йовҗ йовтл, көтлҗ йовсн мөрнь гедг гинә, келкәтә хүрсн тасрҗ одна. Тер кевтән Чилдң баатр:

- Негнтн идҗ ундн болшго, негнтн унҗ көлгн болш уга хойр кишго юмн бәәҗт, - гиһәд, көтлҗ йовсн мөрән тәвчкәд, һарад йовна. Тиигҗ йовтл ардаснь генткн күн дуудна. Чилдң баатр эргәд хәләхлә, девлтә шулм нүцкн шулм хойр:

- Чамд өгв, нанд өгв, - гилдәд керлдлдәд бәәнә.

Тиигҗәһәд девлтә шулмнь:

- Нанд өглч, аль нүцкнд өглч?- гинә.

- Девлтә чамд болл уга, девл уга нүцкн шулмд өгх билүв?- гиҗ Чилдң баатр келнә. Нүцкн шулмнь уга болҗ одна, девлтә шулм күцәд күрч ирәд келнә:

- Не, чамаг хортн хувцндчн орҗ алхар йовна, - гинә.

- Терүнәс яһҗ һархув? – гиҗ Чилдң баатр сурна. Одак девлтә шулм келнә:

- Чамаг гертән күрхләчн, гергнчн холас ирсн гиһәд, кир уга хувц өгх, тер хувцан өмсл уга һалд түлчк, тиигәд һархч, - гинә.

Чилдң баатр хәрҗ ирәд цевр хувц өмстхә гиһәд өгхләнь, һалд түлчкнә. Тиигҗ бәәтл, генткн девлтә шулм ирәд иигҗ келнә:

- Не, ода чамаг уусн хотдчн орҗ алхар бәәнә, - гинә.

- Терүнәс ода яһҗ һархув? Тиигхләнь келнә:

- Түрүн келгҗ авсн ааһта хотан нохад өг, тиигәд һархч, - гинә.

Тер келсәрнь түрүн келгҗ авсн хотан нохадан асхад өгнә, тиигҗ бәәтл саак девлтә шулм гүүһәд күрәд ирнә. Одакчн келҗ ирв:

- Күмн өөрдҗ болшго күн бәәҗ, тендәһә гихлә, бийим һал шамд шатаһад алн гилә, ода һалзу чонын амнд дүрәд алн гив, әрә гиҗ һарув гиҗ ирв гинә, ода чамаг оһтрһу гидг юмар алулн гиҗәнә, - гинә.

– Не, энүнәснь яһҗ һархмб?- гиҗ Чилдң баатр сурна.

– Мел һардг арһ уга, бийчн эврәннь эв-арһарн һарч үз,- гичкәд, гүүһәд йовҗ одна.

Чилдң баатр санна: «Залу күүнә үкл эҗго эрм цаһан көдә гидг биший», - гиһәд эрвлзсн харан унад, эҗго эрм цаһан көдә темцәд, дуулад довтлад һарна. Тиигҗ йовтлнь нег өвгн харһна:

- Көвүн, хамаһас хамаран оч йовнач? - гинә.

– Би Мөңкин көвүн Чилдң баатр гидг күмб, намаг оһтрһу гидг юмн алхар бәәнә, тегәд үкхиннь өмн уудьвран һарһҗ йовнав,- гинә.

Өвгн келнә:

- Бичә му санад йов, оһтрһуһас һарх өөрхн, - гинә.

– Не, көгшн аав, нанд һардг хаалһинь зааҗ өгтн, - гиҗ мөргнә.

Тиигхләнь өвгн келнә:

- Не, чи нарн һархин ар бийүр йов, өмнчн цувлдсн хойр уул бәәх, тер хойр уулын ардк уул деер һарад зогсчахлачн, нарн орх үзгәсчн дүңгә хумхл цаһан үүлн һарх. Девәд делтрин[27] чиңгә хар болх, түүнәсн туурһин[28] чиңгә болх, деерчн ирәд, дееврин чинән болад ирхләнь, авһан сәкүсн хәәрлтн гиҗ келәд, мөрән һәрәдүләд, өмнк уул деернь тусхларн, тиигәд менд һархч, - гинә.

Мөңкин көвүн Чилдң өвгнә заасар һарч йовад, уул деер ирәд, зогсад бәәнә. Зогсч бәәтл, нарн орх үзгәснь хурвчин дүңгә цаһан үүлн өсрәд һарад ирнә, девәд делтрин чиңгә хар үүлн болад, түүнәсн туурһин чиңгә болад ирнә, деернь ирәд дееврин чинән болад ирхлә, авһ өвгнә сәкүсн әәлдтн гиҗ келәд, мөрән Чилдң баатр һәрәдүлнә, мөрн өсрәд тусхла, арднь оһтрһун дун таш гинә.

Ардан эргәд хәләхлә, үрвлзсн өрүлг нооста ботхн уулын ора деер уульн кевтсиг Чилдң үзәд, хәрү одад ботхиг гүвднә. Ботхн келнә:

- Ах нойн баав, әм авртн, Айс тамин аман өгнәв, ташр үкл уга мөңк болһнав, - гиҗ андһаран өгнә.

Тер кевтән Мөңкин көвүн Чилдң баатр Айс тамин ам орад һарна. Айс тамин амнд ирхлә, эрлг номин хан алтн цалман Чилдңд өгүлнә. Мөңкин көвүн Чилдң баатр алтн цалмар Айс тамин йоралас әмт һарһна, кесг таньдгчн әмт һарһна, таньдго чигн әмт һарһна.

Айс тамин йоралас әмтиг цугтнь һарһад, орчлң өнр ик байр кенә. Эн орчлңгин әмтн тиигәд элдү сәәхн җирһләр дүркләд, үрглҗдән хөрн тавн насар бәәдг болна.