Арнайы педагогиканың әкономнкалык негіздері

Арнайы білім беру жүйесінің дамуында арнайы оқытуды үйымдастырудың әкономикалык кайнары шіркеулер гарапынан және қайырымдылық көмек көрсету әрекетінен басталған.

Бірінші Петр дәуірінде Батыс Еуропа елдерінде және Ресейде камқорлық және әлеуметтік-педагогикалық көмек керсететін түрлі мскемелер ашыла бастады.

Кейіннен бүл дәстүр арі қарай дамиды. 1864 жылы АҚШ-тың Президенті А.Линкольн естімейтіндерге арналған бүкіл әлемдгі ең алғаш, бірінші жоғары оку орнына (Галлоудет-колледжі) жәрдем акша болу туралы Конгресстің шешімін жариялады. Сол кезден бастап АҚШ-тың Президенті аталмыш оку орнының негізгі қолдаушысы кызметін аткарады.

XIX гасырдың соңы мен XX ғасыр басында Ресейде қамқор көрсету акциялары кең таралуымен сипатталады. Олар концерттер, спектакль көрсету мен кезекшілік қызмет пен қатар әлеуметтік-тұрмыстық комек, жәрдем. Аса тиімді комек ғалым азаматтар көрсете білді, нақты балаларды диагностикалау, ата-аналарына кеңес беру және емдік, педагогикалык, психиятриялык көмек көрсету.

Бүл жерде камқоршы көмек көрсетудің үлгісі ретінде сурет галереясын қалаушы П.М. Третьяковтың Мәскеуде естімейтін балаларға арналган училищесін ашуын айтуға болады. 1875 жылы П.М. Третьяковтың қаражатына мектепте көмекші бөлмелер салынды. 25 жыл бойы училище сол жәрдемшінің қаражатына жүмысын атқарған. Ал, оның қызы Л.П. Гриценко 1900 жылы Ресейдегі және бүкіл Еуропа аймағында түнғыш естімейтін балаларға арналған балабақшаны ашуға каржы бөліп көмектесті.

XIX гасырда әлеуметтік камқор көрсету жүйесі жаңадан калыптасу кезеңінде оның қүрамында дамуында кемістігі бар балаларга арналған алғаш мекемелер ашьша бастаған. Аталмыш мекемелер тек қамкорлық комек көрсету аркасында ғана қызмет еткен.

Ал, міндетті түрде акысыз білім беру заңдардын бекітілуіне байланысты мектепте білім алуға деген мүмкіндіктері шектеулі балалардын саны күрт өсті, бірақ әлеуметтік қамқор көрсету жүйесі аталмыш балалардың барлығын қаржымен қамтамасыз етуге күші келмеді. Сол себептен Батыс Еуропа елдерінде бастауыш білім беру заңдарында мүмкіндіктері шектеулі балаларды міндетті түрде оқыту туралы баптар енгізілген. Бүл жағдай арнайы білім беру жүйені мемлекеттік каржыландыру секторына қосуды коздеді.

Рессйде міндетті түрде ақысыз білім беру заңынын бекітілуіне қарамастан 1918 жылға дейін арнайы білім беру жүйесі мемлекеттік каржыландыру секторына косылмады. ¥лы октябрь төнкерісіне дейін арнайы білім беру жүйесі камқорлық көмек көрсету арқылы қызмет етті. Тонкеріс салдары жекеменшікті жою мен шіркеулерді жабу болғандыктан камқорлық комек керсету жойылды.

30 жылдардан бастап қамқорлық көмекту қудаланыгі, арнайы білім беру жүйесі каржылық қамтамасыз ету қызметін мемлекет оз қүзыреттілігіне алды.

Кеңес дәурінің алғаш уақытында арнайы біліммен әлеуметтік көмек корсету жүйелердің калыптасу жолдарында мемлекет тарапынан көптеген кателіктер кетіп, әкономикалық негіздерін калауға жағымсыз әсерін тигізген. Нақты кеңес мемлекетінің каржылык жетіспеушілігі арнайы білімнің мақсат-міндеттерін камтамасыз етпеді.

Тек өткен ғасырдын 30 жылдарына қарай қаржы жағдайы бір қалыпка келе бастады. Арнайы білім беру жүйесіндегі мекемелердің көбісі интернат ретінде үйымдастырылған, ал оларды каржыландыру өте шығын. Арнайы педагогтың әлеуметтік беделі төмен болғандыктан 30-шы жылдардан бастап жапақысына 25 % қосымша төленетін болды. Бүл қосымша төлем 80-ші жылдарға дейін теленген.

Тек 60-70 жж. арнайы білім беру жүйесі өз каппына келе бастады. Арнайы мектептер мен бапабакшалар белсенді ашылып, дефектолоітарды даярлау жетілеп, жагымды өзгерістер байкалған.

Бірак 70 жылдардың сонында айналымдагы ақшаның шамадан тыс көбейіп кетіп қүнсыздануына байланысты арнайы білім беру жүйесін қаряфілық қамтамасыз ету көрсеткіштері төмендеді. 80 жылдардын екінші жартысында кеңес одағыны әкономикасы күрделі дагдарысқа үшырады.

Сол кездерден үмытылган қамкорлық, рухани қүндылыктарга кайта бас тарту басталды. Арнайы білімге шетелдерден қамқорлық қолдау көрсетілген.

Арнайы білім жүйесінін әкономикалық даму тарихы білім берудің б.үл сферасының неғүрлым қуатты екендігін көрсетеді. Ал, оның әкономикалық тиімділігі қалыпты жүйеге қарағанда біршама томен. Осыған байланысты арнайы білім беру жүйесін қаржыландырудың гылыми негізделгені қажет. Біріншіден болінген каржы шығынсыз тиімді пайдалану үшін екіншіден кемтар түлғаның қажеттілігін қанагатттандыратындай болуы тиіс. Сөйтіп мамандардың есептеуінше, каржыландырудың басымдылығын кемтар балаларга ерте көмек көрсету мен мектепке дейін оқыту жүйесіне кошіру неғүрлым әкономикалық тиімді болмак. Ерте және өз кезегінде көмек көрсету коптеген балалардың жалпы оқыту жүйесіне кошуіне мүмкіндік туғызады. Осыған сай бапалардың аздаған бөліғі арнайы мекемелерді қажетсінетін болды. Мүмкіндіғі шектеулі түлғалардың еңбек нарығына кажеті мамандар жогары сапалы кәсіби білім беру-әкономикалық тиімді болар еді.

Жалпыға мәлім арнайы оқыту жүйесінің материалды деңгейі мемлекеттің жалпы материалдық жағдайымен анықталады.

ҚР "Білім туральГзаңында 8 бапта "Білім беру саласындағы мемлекеттік кепілдіктер" әкономикалық қолдау көрсетудің бағыттары белгіленген.

1. Мемлекет білім алу күқығын білім беру жүйесін дамыту, оның жүмыс істеуінің қүқыктык негізін жетілдіру және Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес білім алу үшін қажетті әлеуметтік-әкономикалық жагдайлар жасау аркылы қамтамасыз етеді.

4. Мемлекет әлеуметтік көмекке мүқтаж Қазақстан Республикасы азаматтарың олардың білім алуы кезенінде каржылау шығыстарын толық немесе ішінара өтеуде.

Әлеуметтік көмек көрсетілетін Қазақстан Республикасы азаматтарының санатына:

- жетім балалар, ата-анасының камқорлығынсыз калған балалар;

- даму мүмкіндіктері шектеулі балалар, мүгедектер және бала кезінен мүгедектер, мүгедек балалар;

- кеп балалы отбасылардың балалары;

- Қазакстан Республикасының заңдарымен айкындалатын азаматтардың өзіне де санаттары жатады.