В.Ф.Шаталовтың тірек сигналдар технологиясы

«Қазіргі заманғы жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай, мүдделі жаңа білім беру өте қажет», - деп Елбасы атап көрсеткендей, қазіргі заманғы педагогикалык технологиялық әдіс-тәсілдерді мектеп оміріне енгізу, оны әр пән мұғалімінің тиімді пайдалана білуі бүгінгі таңда білім сапасын арітырудың бірден-бір жолы.

Осындай технологиялардын бірі - Шаталовтың тірек сигналдар технологиялары.

«Тірек сигналдары арқьшы оқыту» технологиясының негізгі мақсаты:

- оқушыларда мүғалімнің қажепі нұсқаулары бойынша

білім, білік, дағды калыптастыру;

- жеке мәліметгеріне қарамастан, барлық баланы оқыту; жеделдете оқыту.

«Тірек сигналдары арқылы оқыту» технологиясынын приициптері:

- үздіксіз кайғалау, міндетті кезеңдік бақылау, ірі блоктар бойынша оқыту, тірек сигналдарын пайдалану;

- жекелей әрекет жасау;

- ізгіліктік (барлық балалар дарынды);

- мәжбүрсіз оқыту;

- түзетуге, өсуге, жетістікке жетелеу, жетістігін жариялау, шиелініссіз оқыту;

- тәрбие мен оқытуды байланыстыру.

«Тірек сигналдары арқылыоқыту» технологиясының мазмұндықерекшелігі:

- оқу материалы ірілендіріп беріледі;

- блоктық түрде беріледі;

- оқу материалы тірек үлгі-конспекті түрінде беріледі.

Тірек сигналы –мән-мағынаны (белгі, сөз, үлгі, сурет және т.б.), білдіретін құрамды бейне.

Тірек конспекті - кысқа конспект түрінде берілетін тірек сигнал жүйесі (оқу материалы сигнал, көрнекі сұлба ретінде беріледі).

Жаңашыл ұстазәдістемесінің негізгі әлементтерінің бірі - тірек сигналдары. Бүл - игерілуге тиіс білімнін мазмүны кодталған көрнекі схема. Көрнекілікке негізделген тірек сигналының жаңа сабақты тусінуді және оны есте сақтауды жеңілдететіні белгілі болды.

Әдетте сурет, сызба, схемалар мектепте игерілетін білім сипатына сәйкес әпизодты колданылады.

Шаталовтың көрнекі схемаларды колданудағы жаңалығы - оларға оқу үдерісінде берілетін ерекше рөлінде.

Көрнекілік құралдарды колданудың әр түрлілігі, тірек сигнал- дары мазмұнының абетрактылы және нактылы компоненттерінің үштасуы, онйің маңыздылығы бойынша классификациялануы - ІІІаталов үсынған көрнекі схсмаларының сң маңызды ерскшелігі.

В. Ф. Шаталов (1929 жылы туған) - украин педагогы. В.Ф.Шаталов тәжірибесінің бірінші ерекшелігі - оқу үдерісіндегі оқушылардың іс-әрекетін, танымдық жұмыстарын кезеңдерге бөліп, мұғалімнің қатаң түрде басқаруы. В. Ф. Шаталов мынадай кезеңдерге бөліп көрсетгі.

1-кезеңде тақырыпты жан-жақты түсіндірігі,

2-кезеңде тірек плақаттарын колданып, қысқаша түсіндіріп,

3-кезеңде оқушыларға тірек сигналдары (тірек плақаттарының кішірейтілген түрі) беріліп, оларды балалар өз альбомдарына желімдеп,

4-кезеңде оқушылар оқулықпсн және тірек сигналдарымен үйде жұмыс істейді,

5-кезеңде сабақүстінде тірек сигналдарын естеріне түсіріп, дәптертеріне жазып алады.

6-кезеңде оқушылар мүғалімге тақырып бойынша ауызша жауаптар береді.

Сонымен теориялык материалмен жұмыс 6 кезеңнен тұрды. Шаталов тәжірибесінің екінші ерекшелігі - бағдарлама нык бір- бірімен байланысты немесе қарама-қарсы тақырыптарын біріктіріп оқыту.

Тірек белгілері арқылыоқыту технологиясының калған ерекшеліктері:

- үнемі қайталау, міндетті кезеңдік бакылау, жоғары деңгейдегі киыншылык, блокпен оқыту, тіректі қолдану;

- жеке багдарлы қарым-қатынас, ыкпал;

ізгілендіру, ерікті оқыту;

- әроқушының жобасының жариялылығы, түзетуге, өсуге, табысқа жетуге жагдай жасау;

- оқыту мен тәрбиенің бірлігі.

Қазіргі заман талабына сай. қазірп заманғы педагогикалық технологияларды пайдалану оқушылардың өз бетімен жұмыс істеуін ұйымдастыруда тигізер пайдасы зор. Оқушылардың өзіндік жұмысы - мұғалімнің кажетті нұсқаулары бойынша оқушылардың оқу жұмысының жеке дара және ұжымдықтүрі. Өзіндік тапсырмаларды орындау барысында оқушылардан белсенді ойлау, әр түрлі танымдық тапсырмаларды орындау талап етіледі. Осының нәтнжесінде оқушылар өздігінінен бақылауды үйренеді, оларда тапсырылған істі орындаудагы жауапкершілік сезім, еңбексүйгіштік, табандылық, үйымшылдық, бір-біріне деген жолдастық көмек қалыптасады.

Дидактикалық мақсатына қарай өз бетінше жұмыстарды жаңа материалдарды оқып үйренуге дайындық, жаңа материалды оқып үйрену, бекіту, қадаталап пысықтау және бакылау деп бөлуге болады.

Материалды көрнекі беру негізгі үғымдарды дифференциялап топтауды, оларды талдаудың жалпы тәсілін бөлуді, олармен жұмыс жасауды жеңілдетеді.

В. Ф. Шаталоигың оқытуәдістемесі, негізінен, жеті психологиялық-педагогикалык принциптерден тұрады. Олардың әрқайсысының мазмұның ашайық.

/. Теориялық білімді алдын ала ірілендірілген мөлшерде беру, алға жылдач жылжу припципі.

Оқытудың дәстүрлі жүйееінде сабақта оқушылар жаңа материалдың микромөлшерін ғанаоқып, одан соң оны пысықтау және есеп шығару жүргізіледі.

Теорияның өзекті мәселелерінен басқаұсақ сұрактарқарастырылмайды, олар кейінірек не жеке қарастътралады, не кейінгі сабақтарда материалды «жетілдіру» кезеңінде өтіледі.

Бул жаңа материалды жылдам өтуді, басты мәселеге көңілді көбірек аударуды, себеп-салдар байланысын түсінуді, ягни жаңа материалдың кұрыльгмын тұтастай қабылдауды қамтамасыз етеді.

Блокты немесе бірнеше блоктарды оқытудан соң өзара тексеру сабагы жүргізіледі, мүнда жүмыс қорытындыланады, оқушылар сұрактарға жауап береді және олардың әрқайсысына үлгірім әкранында көрытынды баға койылады. «2» койылмайды.

Бос тор калдырылады және оқушыға өтілген теориялық материалды қайта тапсыруға мүмкіндік беріледі. Одан әрі оқушылар жалпылай есеп шығаруға кіріседі. Жол жөнекей анықғалмаған кейбір ұсақ сұрактар талқыланады.

Тақырып бойынша «түзету-жөндеу жұмыстары» жүргізіледі. Теорияны оқытудан үнемделгенуақытоқулықтағы есептсрмен қатар конкурстық есептер шығаруға арналады.

II. Жаңа сабақты түсіндіруде екі рет қайталау және бірнеше рет түрлендіре қайталау негізінде білімді меңгерту принципі.

В. Ф. Шаталов тұжырымы: «Оқыту үдерісінде оқушылардың творчествосы тек терең және тиянакты білім негізінде ғана ашыла- ды. Білім, тек білім ғана бірінші орында, ал творчество екінші».

Жаңа сабақды түсіндіру ең кемінде екі рет жүргізіледі. Біріншісі дәстүрлі әңгіме, дәріс, көрнекі кұралдар пайдаланылған әвристикалық әңгімелесу түрінде етеді.

Оның мақсаты - барлығын талдау - түсіну (ұғымдарды, кұру логикасын жәнет.б.), яғни кабылдауды және ойлауды қамтамасыз ету. Екінші түсіндіру кыскалау және жылдамырақ тірек плақат (сигнал) бойынша жүргізледі. Плақатсыз да кодоскоп немесе диаироектор арқылы проекциялап жүргізуге болады.

Сабақка дейін тақғаның арткы бетінде әр түспен кескінделген тірек сигналдары жазылып, кайталап түсіндіру кезеңінде ғана ашып керсстіледі.

Екініпі рет кайталап түсіндіруде шектен тыс ұсақталу, ауытқу болмайды. Қайталау, мұғалімнің айқын мазмұндауы - бұл жүйеде пысықғау кезеңінің орнына жүреді және дәстүрлі оқытудағы жаңа сабақгы меңгеріп үлгермеген оқушының шала түсіндіруінен гөрі әлдеқайда пайдалы болады.

Жаңа теориялык білім бірінші және екінші кайталауда қаншама

ұғымды түсіндірілгенмен, барлық оқушылар оны толық игереді және мазмұндаудың негізгі тұстарын есте қалдыру мүмкіндігі толық іске асырылды деуте болмайды. Онсыз бұл білімді еркіи пайдалану, тәжірибеде кең колдану мүмкін емес.

Оқулық материалындағы білімнің іріленген бөлшектерін игеру, өзара байланысын және жүйесін анықтап бөлу, жазбаша жоне ауызша еске түсіру оқушылардың оқулықпен жұмыс істеу белсенділігін арттырады.

Шаталовтың әдістемесі жаңа материал мазмүнын түрлендіре, қайталау жолымен есте сақтауды камтамасыз етеді. Бүл үйде тірек сигналды оқулықгың сәйкес бөлімімен байланыстырып оқу, келесі сабақға тірек сигналдарды жазбаша кайталап еске түсіру, оқулык материалын жәнебасқа да білім көзін пайдаланып тірек сигналдарға жан беру, магнитофон арқылы (ақырын) сұрау, мұғалімге жауап беру, өзара тексеру беттері бойынша жауап және т.б. кайталау түрлері және көптеген есеп шығару.