Еріктік мәселесі

И.Канттың ойынша, адам ерікті түрде категорикалык императивтің талаптарын мүмкіндігінше толык орындауы керек. Зорлыктың негізінде атқарылатын моральдық императивтер жоқ. Бірақ бұл теорияда ғана. Ал нактылы өмірде, құбылыстар әлемінде, адам көбінесе гипотетикалык императивтермен кездеседі. Бұл жағдай оның жан дүниесінде үлкен кайшылыктар тудырады.

Бұл қайшылықты шешу жолында И.Кант категорикалық императив шынайы өмірде толығынан емес, тек соның талабына шексіз жақындау арқылы шешіледі деген пікір айтады. «Ал мұндай жағдайда адам бақытқа жете ала ма?» - деген сұраққа ол былайша жауап береді: «Мораль біздің өзімізді қалайша бақытты қылуымыз керек жөніндегі ілім емес. Ол біз қалайша бақытка сай болуымыз керектігін көрсетеді».

- Бақытты адам деп біз өмірден ләззат алғанды, иә болмаса барлық нәрсе соның еркі мен тілегі арқылы орындалғанды емес, тек қана өзінің өмірдегі парызын орындап, іс-қимылына қанағат еткенді айтамыз, - деп қорытады ұлы ойшыл.

И.Канттың ойынша, ешкім және ешқашан тек қана парыз идеясының негізінде өмір сүре алмайды. Жоғарыдағы айтқандай, тек қана трансценденттік шексіздіктің аясында ғана категорикалық императивтің толық орындалуына үміт артуға болады. Сондықтан адамның жан дүниесінің өлместігі болуы қажет. Міне, бұл практикалық зерденің екінші тұжырымы.

И.Канттың ойынша, тарихи ғасырлар өткен сайын адамзат моральдық идеалға жақындай түсуде, әсіресе болашак «этикалык мемлекет» орнаған кезде бұл процесс тездеуі мүмкін. Ал, бірақ трансценденттік жағдайда идеалға жақындап жету басқаша болмак, өйткені адам өлместік сатысына көшеді.

Жігердің еріктігі мен жан-дүниенің өлместігі үшін қажетгі түрде белгілі бір онтологиялық (болмыстық) негіз керек. Ең болмағанда логикалық түрде адам Дүниеде құдіретті күштің бар екенін мойындауы керек. Олай болса, мұндай негіз деп тек Құдайды атауға болады. Құдай, сондықтан бар және болуы қажет.

И.Канттың ойынша, Құдайға сенбеушілік адамдардың моральдық деңгейлерін күрт төмендетер еді, олар табиғаттан әлсіз және жетілмеген болып жаратылғаннан кейін, күнәға батып адамдық касиеттерінен жұрдай болуы мүмкін. Сонымен И.Кант «Мен не нәрсеге үміттене аламын?» деген сұраққа: «Діни сенімге», - деп жауап кайтарады.

Date: 2016-05-18; view: 750; Нарушение авторских прав