ТАБИҒАТ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАЙЛЫҒЫ

Табиғат – біртұтас, бір-бірімен тығыз байланысты күрделі құбылыстардың жиынтығы. Олардың біреуінде болған жағымде не жағымсыз өзгерістер басқаларына әсер етпей қоймайды. Егер өте ыстық жаз күндерінде бір экологиялық жүйеге күн көзінің радиациясы зиянды әсер етсе, бұл құбылыс басқа экологиялық жүйеде де ізсіз қалмайды. Осының салдарынан әртүрлі табиғат ресурстарында өзгеріс болады. Ауаның атмосферасы жоғарылайды, топырақ сыртқы бетінің температурасы көтеріліп, тезірек кебеді, өзендер, көлдер құрғап, өсімдіктердің көпшілігі солып кетеді, жайылымдардың өнімділігі кенет төмендейді. Ал келесі жылдарда шөппен қоректенетін жануарлардың мүлдем азайып кетуіне байланысты, жыртқыштар аштықтан өле бастайды. Сөйтіп табиғаттағы экологиялық тепе-теңдік бұзылады. Ортаға бейімделуде жануарлар мен өсімдіктердің генетикалық қасиеттерін сақтаудың зор маңызы бар. Әдетте жергілікті табиғат жағдайына бейімделген жануарлар мен өсімдіктердің өнімділігі жоғары, олар жұқпалы ауруларға беріле қоймайды, қатал табиғат жағдайларына тез көндігеді. Сол сияқты көлдер, тоғандар да өздеріне тән жануарлар мен өсімдіктер өмірі бар экологиялық жүйенің бір түріне жатады. Олардағы тіршіліктің өзіндік ерекшеліктері бар. Мысалы, көлдерде балықтардың түр-түрінің шамадан тыс көп болуы, яғни көлдегі қоректік жемдер қорына сәйкес келмеуі, олардың өнімділігін төмендетеді. Ал шөппен қоректенетін ақ ашур, дөң маңдай балықтары үшін суларда шөптің аз болуы олардың өсіп өнуіне нұқсан келтіреді. Су жануарлары үшін олар өсетін ортада оттегінің болуы басты шарт. Саялы қалың ормансыз, айдынды шалқар көлсіз, құнарлы егістіксіз, шұрайлы жерсіз, түрлі жабайы жануарларсыз, тағы да басқа табиғаттың асыл қазыналары болмайынша қоғамдық өрлеу шын мәнісінде ілгері шарықтай алмайды. Міне, сондықтан да біздің заманымызда, әсіресе, табиғатты қорғау, оның байлығын, асыл қазынасын сарқып алмай өте ұқыптылықпен, жан- ашырлықпен орынды пайдалану керек екені маңызды мәселеге айналып отыр. Адамның өмір сүруі үшін табиғат байлықтары керек. Бірақ олар адам еңбегінің күшімен жасалмаған және адамға тәуелсіз өмір сүреді. Адам баласы табиғат байлығының көмегімен материалдық байлық жасайды. Республикамыздың табиғатының бай да, көрікті жерінің байтақ болуы онда малдың, аңдар мен құстардың мейлінше көбейе беруіне өте қолайлы жағдай туғызады. Табиғаттың көзге көрініп жатқан байлықтарына топырақ, су, өсімдік, орман, құс, аң, жануарлар жатады.

Қазақстан басты байлығының бірі – жануарлар. Жайылымы мол, жері кең, өзен-көлі көп өлкеде үйір-үйірімен құлан, марал, киік, елік, бұғы сияқты ірі сүт қоректі аңдар, жолбарыс, аю, қасқыр сияқты жыртқыштар, сусар, жанат, түлкі, қарсақ сияқты терісі құнды аңдар, аққу, қаз, үйрек сияқты су құстары кездеседі. Республика жеріндегі тау-тас, орман-тоғай, шөп пен су сияқты аңдар мен құстар да адамзаттың қажетін өтеп, сән-салтанатын жарастырып отырады. Мұндай табиғат ресурстарына Қазақстан жері ежелден бай. Жалпы табиғат ресурстарының қоры сарқылмайтын және сарқылатын болады. Сарқылатын ресурстар қатарына адам еңбегінің белгілі бір даму кезеңінде өз қорын түгелдей жаятын қорларды жатқызамыз. Оған жануарлар түрлері, балықтар, т.с.с жатады. Бірақ оларды қалпына келтіруге болады. Сарқылмайтын табиғат ресурстарына космостық ресурстар-күн көзінің радиациясы, космостық радиотолқындар, теңіз ағыстары; климаттық ресурстар- ауа, жел энергиясы, су энергиясы, т.б жатады. Халықтың шаруашылық қажетіне байланысты жұмыстары табиғат ресурстарын пайдаланумен қатар, оны мол мөлшерде ластау, табиғат ресурсының қандай түріне болса да зиянды әсер етеді. Планетамызда адам санының өсуіне байланысты табиғат ресурстарын молынан пайдалану-олардың қоры сарқылмайды деген ұғымның ескіріп бара жатқанын, сондықтан қандай жағдайда болса да, оған өте ұқыпты, үнемшілдік көзқараспен қарау керек екендігін мойындатып отыр.