ISBN 966-538-174-1 3 page

Òàêîãî ðîäó ë³òåðàòóðà â äóõîâíî-åñòåòè÷íèõ âèì³ðàõ ïðîòèñòîÿëà ë³òåðà-

òóð³, äå â åï³öåíòð³ õóäîæíüî¿ óâàãè ïîñòóëþâàëîñÿ ðîçãóáëåíå „ß“, 6

â³ä³ðâàíà â³ä òðàäèö³¿, õðèñòèÿíñòâà ³ âèñîêî¿ êóëüòóðè, çàãóáëåíà â íå-

òðÿõ öèâ³ë³çàö³¿, ðîçäâîºíà, ïðèçåìëåíà ëþäèíà-ãåðîé àâàí´àðäó, ìîæå, íàéÿñêðàâ³ø³ ïðèêëàäè ÿêî¿ äàâ âåëèêèé Ôðàíö Êàôêà. Öå òîé ïóíêò, â ÿêîìó ðîç³éøëèñÿ äâ³ ìà´³ñòðàëüí³ äîðîãè ìîäåðí³çìó, óìîâíî ïîçíà÷åí³

çíàêàìè-ñèìâîëàìè „ïàì’ÿò³“ ³ „áåçð³äíîñòè“.  àñïåêò³ õóäîæíîñòè – öå

ðîçõîäæåííÿ ì³æ ïëàñòè÷íèì ìîäåëþâàííÿì ôîðì âèðàçó ³ áåçíàñòàííèì ñïåêóëÿòèâíèì åêñïåðèìåíòóâàííÿì ç³ ñòèëåì. Öå â³ääàëåííÿ ë³òåðàòóðè ãàðÿ÷îãî ñåðöÿ â³ä ë³òåðàòóðè õîëîäíîãî ðîçóìó. Ðîçâèòîê ë³òåðàòóðè åêçèñòåíö³ÿë³çìó ñåðåäèíè ÕÕ ñò. ç ¿¿ ãåðîÿìè ç ïîðîæíå÷³, çíåâ³ðåíèìè ³ ðîçùåïëåíèìè, çáóäîâàíèìè ³ç å´î¿çìó òà öèí³çìó, ëèøå ïîòâåðäèâ öþ òåíäåíö³þ.

Áóâ ùå îäèí ñòèìóë òâîð÷îñòè ²ðèíè ³ëüäå: ¿é õîò³ëîñÿ ðîçãàäàòè çà-

ãàäêó ñòàíîâëåííÿ, „âðîñòàííÿ“ ó æèòòÿ þíî¿ ëþäèíè. ² òóò äæåðåëà ¿¿

íàòõíåííÿ ìîæíà øóêàòè â òàêèõ òâîðàõ, ÿê òðèëîã³ÿ „Äèòèíñòâî“, „Îò-

ðîöòâî“, „Þí³ñòü“ Ëåâà Òîëñòîãî. Ó íèõ ðîçêðèâàëàñÿ òàºìíèöÿ, ÿê íà-

ðîäæóºòüñÿ Îñîáèñò³ñòü. À îñîáèñò³ñòü – öå çàâæäè „òî÷êîâà îïîðà“

íàö³¿, äóõîâíîãî ïðîñòîðó, êóëüòóðè. Òîìó ³ íîâåëè, ³ ðàíí³ ïîâ³ñò³ ³ëüäå

òàê îðãàí³÷íî „âïèñàëèñÿ“ ó íàñòðî¿ òà ³íòåëåêòóàëüí³ ïîøóêè ïîêîë³ííÿ, ÿêå ñòàâèëî ñîá³ çà çàâäàííÿ çì³íèòè ²ñòîð³þ.

Ó ì³æâîºííó äîáó Óêðà¿íà ïðîùàëàñÿ ³ùå ç îäíèì âåëèêèì êîíöåïòîì íàö³î- ³ êóëüòóðîòâîðåííÿ – ç ñåëåëÿíñüêî-åòíîãðàô³÷íîþ âåðñ³ºþ ³äåî-

ëî㳿 óêðà¿íñòâà. ϳçí³øå, âæå ó ïîâîºíí³ ðîêè, Þð³é Øåðåõ-Øåâåëüîâ íàçâàâ öåé êîíöåïò ïàòð³îòèçìó àíòå¿çìîì (â³ä ³ìåí³ ì³ôîëîã³÷íîãî Àíòåÿ, ùî áðàâ ñèëó â³ä ð³äíî¿ çåìë³). Ïðèâ’ÿçàí³ñòü äî ð³äíîãî ëàíä-

øàôòó („âèøíåâ³ ñàäî÷êè“), äî ð³äíîãî ôîëüêëîðó („ñîëîâ’¿í³ ï³ñí³“), äî ïðîñòîäóøíî¿ ïðàö³ õë³áîðîáà („áëàãîñëîâåííà ð³ëëÿ“) – ö³ àðõåòèïè íàðîäíî¿ ñêîíñîë³äîâàíîñòè é ³íòèìíîñòè ðîçáèâàëèñÿ ïîòóæíèìè õâèëÿ-

ìè ³ñòîðè÷íèõ çì³í ³ âèïðîáóâàíü, ³íîä³ âîíè íàáèðàëè îçíàê íà¿âíîñòè ³ áóòàôîðíîñòè ïåðåä íàñòóïîì äîáè, „æîðñòîêî¿, ÿê âîâ÷èöÿ“ (Î. Îëü-

æè÷). Ïðî÷óâàþ÷è âíóòð³øí³ ðèòìè ÷àñó, ²ðèíà ³ëüäå âèòâîðþº ÿê³ñíî ³íø³ ìîäåë³ íàö³îíàëüíîãî çðîñòàííÿ ÷åðåç ñëîâî òà ³äåþ: âîíà äຠõó-

äîæí³é êîíöåïò êóëüòóðíîãî çóñèëëÿ, êîíöåïò åíåð´åòèêè ì³ñòà.

Á³ëüø³ñòü ¿¿ ãåðî¿â – öå ëþäè ìèñòåöüêîãî íàñòðîþ, ëþäè ïîøóêîâîãî íåñïîêîþ, öå ãåðî¿ åïîõè ìåòóøëèâî-ïðàêòè÷íîãî óðáàí³çìó. Òîìó òðè-

ëîã³ÿ „Ìåòåëèêè íà øïèëüêàõ“ âèðàæàëà ùå é ìåíòàëüíèé íàñòð³é óñò-

ðåìë³ííÿ äî ì³ñòà, äî òâîðåííÿ íîâîãî ñòèëþ æèòòÿ.

Ó òîé ñàìèé ÷àñ â ³íø³é ÷àñòèí³ Óêðà¿íè, íà Íàääí³ïðÿíùèí³, ³íøèé çíàêîâèé ïèñüìåííèê äîáè, Âàëåð’ÿí ϳäìîãèëüíèé, òàê ñàìî ïðîãðàìó-

âàâ „çàâîþâàííÿ óêðà¿íöÿìè ì³ñòà“ ÿê ïîêëèê åïîõè. ʳëüêà ðîê³â ïåðåä ²ðèíîþ ³ëüäå, ó 1928 ð., â ðîìàí³ „̳ñòî“ â³í íàìàëþâàâ øèðîêó ïàíî-

ðàìó íàðîäæåííÿ íîâî¿ ì³ñüêî¿ ïñèõîëî㳿 óêðà¿íñòâà: ç âèõîðó ³ ñîö³ÿëü-

íèõ ðîçëàì³â Ðåâîëþö³¿, ³ç ñò³éêîãî áàæàííÿ çäîáóòè ùîñü âèùå, ³ç ñó-

âîðèõ âèïðîáóâàíü öèí³÷íî¿ ä³éñíîñòè, áðóòàëüíîñòè ìàñ, íàä ÷èì âñå-

òàêè ï³äíîñèëîñÿ ³íòåëåêòóàëüíå çìàãàííÿ ÿñêðàâèõ îñîáèñòîñòåé òèïó Ñòåïàíà Ðàä÷åíêà – ãîëîâíîãî ãåðîÿ òâîðó. Ñàìå â ì³ñò³ âèð³øóâàëàñÿ

äîëÿ Óêðà¿íè ÕÕ ñò. Òóò ñêóï÷óâàëàñÿ åíåð´åòèêà çäîáóâàííÿ, ï³äïðè-

ºìíèöòâà, ïîøóê³â ³ æåðòîâíîñòåé. Òóò ôîðìóâàëàñÿ ìîäåðíà êóëüòóðà íàö³¿: ñïîâíåíà ëåãêîãî ëåòó íàä áóäåíí³ñòþ, ðîçêâ³ò÷àíà áàðâàìè íîâî-

â³äðîæåíîãî áàðîêî, ãîðäà ç³ ñâîãî ³äåéíîãî çóñèëëÿ. Ñàìå â òàêîìó ñåíñ³

ïðî÷èòóºòüñÿ íàìè ìåòàîáðàç „ìåòåëèê³â íà øïèëüêàõ“ ó ãàëèöüêî¿ ïèñü-

ìåííèö³. Öå íå ñò³ëüêè ñèìâîë íåçð³ëî¿ ùå ìîëîä³, íåâèäèìèìè íèòêàìè ïðèâ’ÿçàíî¿ äî ñ³ðî¿ ðåàëüíîñòè, ÿê óçâè÷àºíî òðàêòóºòüñÿ â ë³òåðàòóðî-

çíàâñòâ³, ñê³ëüêè ñèìâîë íàñòðîþ åïîõè, ö³ëîãî ïîêîë³ííÿ, ÿêå äóõîâíî âèçð³âàëî äî çëåòó. Òîìó â íàñòóïí³é ïîâ³ñò³ – „Á’º âîñüìà“ – ³ëüäå

çðîáèëà îñíîâíîþ òåìîþ ìîðàëüíå ïðîòèñòîÿííÿ, ³äåéíå ³ íàö³î-

íàëüíå ãàðòóâàííÿ ñâî¿õ ãîëîâíèõ ãåðî¿â. Ó òðåò³é ïîâ³ñò³ – „Ïîâíîë³òí³

ä³òè“ – âîíè âæå âèñòóïàþòü çð³ëèìè ³ âïåâíåíèìè ó ñâî¿õ ïåðøèõ êðî-

êàõ ó æèòò³.

Ó Â³ëüäå âåëèêå ì³ñòî (×åðí³âö³) ùå â³ä÷óòíî ÷óæå, âîíî äèõຠ÷ó-

æèìè í³ìåöüêîþ ³ ðóìóíñüêîþ êóëüòóðàìè ³, âîäíî÷àñ, ìàã³÷íî-ìàíëèâå: öå ì³ñòî, äå ñõîäÿòüñÿ Ñõ³ä ³ Çàõ³ä, äå ïîºäíàëèñÿ „Ñòàìáóë ³ Ïàðèæ“, ÿêàñü äèâîâèæíà ñóõîä³ëüíà „Êàñàáëàíêà“ (ÿêå áàãàòîçíà÷íå ïîð³âíÿí-

íÿ!). ² öå ì³ñòî óêðà¿íöÿì ùå ò³ëüêè òðåáà çäîáóòè, îïàíóâàòè, ÿê êàçêó-

ìð³þ íîâîãî æèòòÿ. Òðèëîã³ÿ º âèíÿòêîâèì ÿâèùåì â óêðà¿íñüê³é ë³òåðà-

òóð³: ñàìå ó ³ëüäå ñèòóàö³ÿ ì³æíàö³îíàëüíîãî ïðîòèñòîÿííÿ íà ïîáóòîâî-

ïîâñÿêäåííîìó ð³âí³ îïèñàíà íàéâèðàçí³øå ³ íàéäîñòåìåíí³øå ÿê çíàêîâà òåìà ì³æâîºííî¿ äîáè. Âæå â ñàì³é íàçâ³ ïîâ³ñò³ „Á'º âîñüìà“ çâó÷èòü òðèâîãà, íàãàäóâàííÿ, çàêëèê – ïðîáóäèòèñÿ ³ âñòèãíóòè äî íàö³îíàëüíî¿ ä³¿.

Ðåïóáë³êàö³ÿ öèêëó ïîâ³ñòåé „Ìåòåëèêè íà øïèëüêàõ“ ðîçâ³þº îäèí ì³ô óêðà¿íñüêîãî ë³òåðàòóðîçíàâñòâà, ÿêèé ç äèâîâèæíèì óñï³õîì íàáóâ ïîøèðåííÿ ³ çàãàëüíîãî ñõâàëåííÿ – â³ä êîìóí³ñò³â äî ñó÷àñíèõ àäåïò³â òåî𳿠„íåçàëåæíîñòè ìèñòåöòâà“. ¥ðóíòóºòüñÿ â³í íà â³äîìèõ ôàêòàõ ³ íà íåçàâåðøåíèõ ³íòåðïðåòàö³ÿõ. ϳñëÿ íàãîðîäæåííÿ ²ðèíè ³ëüäå ë³òåðà-