Ресурстар нарыєындаєы баєа ќалыптастыру

Дјріс жоспары:

1. Монополиялыќ бјсекелестік мјні

2. Монополистік бјсекелестік жаєдайында фирманыѕ ґндіріс кґлемі мен баєасы

Тїйінді сґз. Монополиялыќ бјсекелестік, Монополияєа ќарсы заѕ

1. Монополистік бјсекелестік - бўл (тўтынушы кґзќарасы бойынша) ўќсас, біраќ бірдей емес ґнімді ґндірушілердіѕ салыстырмалы їлкен санын айтамыз.

Жетілген бјсекелестіктен монополиялыќ бјсекелестіктіѕ айырмашылыєы мынада: јрбір фирма тауардыѕ ерекше тїрін сатады, ол жоєары сапамен, безендірумен ерекшеленеді жјне осыныѕ есебінен тўтынушыда "баєалыќ емес ќалау" ќалыптасады. Монополистік бјсекелестік кезінде фирмалар бірдей емес "жетілдірілген" ґнімді сатады жјне осылайша ґз тауары маркасыныѕ "монополисі" болады.(Мысалы, "Сникерс" шоколадыныѕ ќара-пайым сїтті шоколадтан дјмдік ќасиеті бґлек, ал "Колгейт" тіс пастасы "Фторденттен" иісі, ќўрамы бойынша ерекшеленеді).Нјтижесінде кейбір тўтынушылар "Сникерс" пен "Колгейтке" басќаларына ќараєанда кґп аќша жўмсайды.

Монополистік бјсеке нарыєында ґнім - сатудан кейінгі ќызмет кґрсету барысында (ўзаќ мерзімде ќызмет кґрсету), жарнаманы интенсивті жїргізе отырып, сатып алушыєа жаќындап жетілдіруі мїмкін. Осылайша фирмалар баєа арќылы єана емес, ґнімніѕ саласын арттыру, жетілдіру арќылы нарыќта бјсекеге тїсуі мїмкін.

Нарыќќа жаѕа бјсекелестердіѕ саныныѕ шексіз енуі монополистік бјсекелестіктіѕ маѕызды сипаты болып еселтеледі. Мўндай нарыќта жўмыс істейтін ґндірушілер ірі кјсіпорындар емес, сондыќтан оларєа керекті алєаш-ќы капитал кґлемі їлкен емес.

Монополистік бјсеке нарыєыныѕ моделі кґптеген наќты ќызмет істеп жатќан нарыќтар арќылы сипатталады. Оныѕ мінездемесіне ќызмет кґрсету саласы сјйкес келеді (ресторандар, техникалыќ ќызмет кґрсету стан-циялары, ґндірістік салалар - киім, алкогольдік емес сусындар жјне т.б жатады). Монополиялыќ бјсеке ондаєан фирмалар шаруашылыєын ќызмет атќаратын жјне олардыѕ арасында ќўпия келісімніѕ болуы мїмкіндігі жоќ жерде пайда болады. Јрбір фирма ґзіне тјуекел ету арќылы ќызмет атќарып, ґзініѕ баєа саясатын аныќтайды. Бјсекелестіѕ басќа ќалєан мїшелерініѕ іс-јрекетін болжап, есепке алу мїмкін емес.

Монополиялыќ бјсеке ґзініѕ ґнімін ґткізу їшін тўтынушылардыѕ талєамын есепке алу ќажет болатын ґнімді саралау керек болєан кезде дамиды. Монополистік бјсекелестік тўтыну тауарларын ґндіретін салада кеѕінен таралады. Жеѕіл жјне тамаќ ґнеркјсібіне, кґптеген мысалдар келтіруге болады: кґйлектер, костюмдер, шоколад, кафе, театр, эстрада жјне т.б. ґнімді саралау тек ќана тауар сапасыныѕ јр тїрлілігіне єана емес, сонымен ќатар оныѕ кґрсетілетін ќызметіне де негізделуі мїмкін. Сатып алушыныѕ таѕдауына јдемі безендірілген ќораптар, дїкендердіѕ ќолайлы орналасуы мен жўмыс уаќыты, тўтынушыєа жаќсы ќызмет кґрсетуі јсер етеді. Бўл тўтасымен кішігірім дїкендерге, шаштараздарєа, жанар-жаєар май ќўю бекеттеріне ќатысты болады.

Экономикалыќ игіліктерді саралау жаєдайында бірдей тауарларды ґндіретін бірдей ќызметті кґрсететін екі бірдей фирманы табу ґте ќиын.

Мўнда баєамен ќатар басќа да факторлар јсері, яєни жарнама, сату жаєдайы, тауарды кейінге ќалдыру арќылы сатып алу мїмкіндіктері кездеседі.

Монополистік бјсекеде салаєа енуде кедергілер кез-деспейді. Кґлем нјтижесі їлкен мјнге ие жјне де істі бастауєа керекті капитал кґлемі кґп болмайды.

2. Монополистік бјсекелестік жаєдайында фирманыѕ ґндіріс кґлемі мен баєасы ќалай аныќталады? Ќысќа мерзімді кезеѕде фирмалар шекті шыєын теѕдігінен шыєатын пайданы кґтеріп, шыєынды азайтатын ґнімніѕ мґл-шеріндегі баєаны таѕдайды.

Монополистік бјсеке жаєдайында фирма ґнімініѕ сўранысы икемді болмайды, сондыќтан шекті кіріс ќисыєы сўраныс ќисыєыныѕ тґменгі жаєынан ґтеді. Монополистік бјсеке нарыєында экономикалыќ пайда мен шыєындар ўзаќќа созылмайды. Ўзаќ мерзімге шыєынєа ўшыраєан фирмалар саладан шыєуєа ынта білдіреді, ал жоєары экономикалыќ пайда оєан жаѕа фирмалардыѕ енуін ынталандырады. Жаќын ґнімді ґндіре отырып на-рыќтаєы ґзініѕ їлесін алады жјне экономикалыќ пайда алып отырєан фирмалардыѕ тауарына деген сўраныс тґмендейді.

Монополияєа ќарсы заѕ

Бјсекелестік - нарыќтыѕ экономиканыѕ маќсаттары мен ќоєамныѕ барлыќ мїшелерініѕ мїдделерін ќорєаудыѕ еѕ тиімді ќўралы болып табылады.

Кјсіпкерлер ґзара нарыќты бґлу немесе баєа деѕгейінде дауысты (дауыссыз) келісім жасаєанда тўтынушылар тауарєа їлкен баєа тґлеуге, тўтынудыѕ кґлемін ќысќартуєа мјжбїр болады. Бўл уаќытта баєалар жасан-ды жоєары болады жјне сатып алушылардыѕ барлыєы сол керекті тауарды керекті мґлшерде ала алмайды. Бјсекелестікті жоюдан тўтынушылар экономикалыќ шыєынєа ўшырайды. Бјсекелестікті ќўрту сўраныс пен ўсыныстыѕ тепе-теѕдігін жояды, ал ол ќоєамныѕ шекті ґндірістік ресурстарын тиімсіз пайдалануєа јкеледі.

Осындай ќолайсыз жаєдайларды болдырмау їшін мемлекет монополияєа ќарсы реттеуді ќолдана отырып нарыќтыѕ їрдістерге араласады. Монополияландырылєан нарыќтарєа јкімшілік баќылау жјне ўйымдастыру механизмі монополияєа ќарсы заѕдылыќ болады.

Негізгі нарыќ сипатын беретін белгілер

Монополия нарыєын јкімшілік тарапынан баќылау монополияландырылєан ґндіріске јсер ету тјсілдерін біріктіреді. Монополияєа ќарсы заѕдылыќты бўзєан кезде ќолданылатын ќаржылыќ санкцияны атап кґрсетуге болады. Таза емес бјсеке тјсілдерін ќолданып јшкереленген, сот процесінде жеѕіліске ўшыраєан фирмалар тікелей ќайта ќўрылады.

Ўйымдастыру механизімініѕ негізгі маќсаты — монополияєа ќарсы алдын алу жўмыстарын нарыќты бірте-бірте еркін тїрге ауыстыру арќылы жїргізу, ґндірістік форма ретінде монополияєа тиіспей, мемлекеттіѕ осындай саясатыныѕ тјсілдері мен јдістері ірі кјсіпкерлікке монополиялыќ іс-јрекетті тиімсіз етуіне баєытталєан. Бўл -кедендік баж салыєын тґмендету, сандыќ квоталарды алып тастау - кіші кјсіпкерлікті ќолдау, лицензиялау процесін жеѕілдету, ґндірісті тиімді ету жјне т.б.

Монополиялыќ їстемдікті мемлекеттіѕ реттеуіндегі еѕ тиімді жјне дамыєан формасы монополияєа ќарсы заѕдылыќ.Оныѕ маќсаты –ірі фирмалардыѕ бірігуіне, бјсекелестікті јлсіретуге, монополияны орнатуєа, яєни олардыѕ бірігуіне рўќсат бермеу арќылы ќўрылымдыќ салаларды реттеу.