Таќырып. Олигополия: їлгілері жјне баєа ќалыптастыру стратегиясы

Дјріс жоспары:

1. Олигополияныѕ мјні,себептері, нысандары

2. Олигополиялыќ нарыќтыѕ мінездемелік сипаты

Тїйінді сґз. Олигополия, Картелъ, Патенттік пўлдар

Олигополия ќазіргі нарыќтыќ ќўрылымныѕ ерекше тїрі. "Олигополия" термині экономикада нарыќќа ќатысушылардыѕ біреуініѕ нарыќтыѕ маѕызды бґлігін баќылайтын жаєдайын сипаттауєа ќолданады.

Олигополияныѕ нарыќта бірнеше ірі фирмалар (3-5) бјсекеге тїседі жјне осы нарыќќа басќа фирмалардыѕ енуі ќиындайды. Фирмалар ґндіретін ґнім бір тїрлі немесе жетілдірілген болуы мїмкін. Бір тїрлілік жартылай дайын ґнім мен шикізат нарыєында руда, мўнай, темір, цемент жетілдірілген, тўтыну тауарлары нарыєында кґлікті жетілдіру жїзеге асырылады.

Олигополияныѕ болуы осы нарыќќа енуді шектеумен байланысты. Оныѕ бірі — олигополистік фирмалардыѕ ірі кґлемдегі ґндірісімен байланысты кјсіпорындарды ќўруєа керекті кїрделі ќаржыландырудыѕ маѕызды кґлемініѕ ќажеттілігі. Ќазіргі кезде кем дегенде жылына 500 мыѕ жеѕіл кґлік шыєаратын ґндіріс тиімді деп есептеледі.

Олигополиялыќ нарыќта фирмалардыѕ кґп болуы фирмаларєа тек ќана баєа емес,баєа бјсекелестігінде,соѕєысы осы жаєдайларда тиімді болєандыќтан ќолданады. Ґндірушілер ґздерініѕ баєасын тґмендеткенде бјсекелестері де тґмендететінін біледі, бўл кірістіѕ кемуіне јкеліп соєады. Сондыќтан жетілген бјсекелестік жаєдайында нјтижелі болатын баєа бјсекелестігініѕ орнына "олигополистер" кїрестіѕ баєалыќ емес тјсілдерін, яєни техникалыќ артыќшылыќты, ґнімніѕ сапасы мен сенімділігін, ґткізу тјсілдерін, кґрсетілетін ќызмет сипаты мен сенімділігін, жарнаманы, экономикалыќ ўрлыќты пайдаланады.

2. Олигополиялыќ нарыќтыѕ мінездемелік сипаты-јрбір фирманыѕ іс-јрекеті бјсекелестерініѕ іс-јрекетіне тјуелді болуында. Фирманыѕ ірі кґлемі мен маѕызды капиталы нарыќта икемді емес, осы жаєдайда кґп пайданы олигополиялыќ фирмалардыѕ баєа мен пайданы кґбейтудегі келісімі сендіреді. Ґндірушілер бірлесіп келіседі жјне нарьќты бґлу келісімін бекітеді "картелъді келісім".

Картелъ - барлыќ ќатысушыларєа ґндірістіѕ кґлемін, тауар баєасын, жўмыс кїшін ќабылдау жаєдайын, патенттермен айырбас, ґткізу нарыєын шектеуді жјне жалпы ґндіріс пен ґткізу кґлеміндегі јрбір ќатысушыныѕ їлесін("квота") бекітетін бірнеше кјсіпорындар арасындаєы келісім.

Бір ќараєанда картель монополияєа їќсас. Біраќ картель монополияєа ќараєанда сирек кездеседі, тўтасымен нарыќќа баќылау жасайды немесе картельденбеген кјсіпорындардыѕ саясатын есепке алуєа тура келеді. Сонымен ќатар картельге ќатысушылар ґздерініѕ серіктестерін баєаны тґмендете отырып алдауы мїмкін. Осыныѕ себебінен кґптеген картельдер нарыќтыѕ уаќытша ќўрылымын кґрсетеді жјне сирек кездеседі. Кґптеген елдерде картель саясаты заѕсыз деп есептеліп, оєан јр тїрлі тјсілдермен кедергі ќояды.Осы уаќытќа дейін ќўралєан жјне ќызмет атќарып келе жатќан картельдіѕ мысалы ретінде мўнайды экспорттау елдерініѕ ўйымын (ОПЕК) келтіруге болады, ол ґзініѕ тарихи кезеѕінде ґнеркјсібі дамыєан елдердіѕ мўнай ґндірісініѕ 25 %-дан 60%-єа дейінгі кґлеміне баќылау жїргізеді.

Олигополистік фирмалардыѕ ґзара байланысына картельді толыєымен жјне тўраќты пайдалану мїмкіндігініѕ болмауы, оларды баєа ґзгерісі саласы мен јсер ету саласын шектеуде ќўпия экономикалыќ саясатты, дауыссыз экономикалыѕ келісімді жїргізуге итермелейді. Осындай келісімдер олигополиялыќ фирмалардыѕ "ќатаѕ баєа" немесе "баєа ќўрылымындаєы баєа жетекшілік" тїріндегі ерекше экономикалыќ саясат жјне "патеннтік пул " (консорциум) тїріндегі ерекше ўйымдастыру арќылы кґрінуі мїмкін.Баєаныѕ ќатаѕдыєы - шыєын мен сўраныс ґзгерсе де, белгілі фирманыѕ баєаны ґзгертуге бейімделмейтін олигополистік іс-јрекеті.Егер де ол баєаны кґтерсе, басќалары да баєаны кґтереді, ал ол нарыќ бґлігінен айырылуды білдіреді. Осылайша фирмалар баєа ґзгерісінен "баєа соєысын" туындату ќорќынышынан бас тартады.

Баєадаєы жетекшілік компания ґзініѕ ґніміне баєаны ќою кезінде ол жетекші бекіткен баєаєа баєытталады,ол кґбінесе осы нарыќтаєы ірі фирманыѕ баєасы. Бўл оныѕ бар болуы дјлелденбесе, ґзінше жабыќ келісімді кґрсетеді.

Патенттік пўлдар - бўл ґндірістіѕ мамандандырылуы мен кооперациясы туралы келісім, ал консорциум -жалпы єылыми зерттеулерді жїргізу, ірі инвестициялыќ объектілерді бірігіп салу маќсатындаєы фирмалардыѕ бірігуі.

Нарыќ ќызметіне мемлекеттіѕ араласу ќажеттілігі

Барлыќ ќызмет істейтін жїйелер "аралас", барлыќ жерде їкімет пен нарыќтыќ жїйе басты бес сўраќќа жауап беру ќызметін бґліседі. Кеѕес Одаєы экономикасы кезінде басты кґѕіл орталыќтандырылєан жоспарлауєа бґлінсе, ќазіргі экономика артыќшылыєы бар нарыќтыќ жїйені кґрсетеді. Осыєан орай їкіметтіѕ ќызметі онда басты рґлді атќарады.

Їкіметтіѕ экономикалыќ рґлін сан жаєынан кґрсету мїмкін емес. Їкіметтіѕ экономикалыќ ќызметі јр тїрлі жјне ґте кґп. Наќтысында їкіметтіѕ экономикалыќ рґлі кеѕ кґлемде ќолданылатын болєандыќтан, оныѕ экономикалыќ ќызметін тїгелдей тізбектеу мїмкін емес. Біз талдау негізі ретінде їкіметтіѕ экономикалыќ ќызметініѕ келесі тїрлерін ќарастырамыз. Біріншіден, їкіметтіѕ кейбір экономикалыѕ тапсырмалары нарыќтыќ жїйеніѕ ќызметін жеѕілдету мен ќалыптастыруєа баєытталєан. Бўл шеѕберде Їкімет ќызметініѕ екі тїрін ќарастырайыќ.

1. Нарыќтыѕ жїйеніѕ тиімді ќызмет істеуіне јсер ететін ќўѕылыќ база мен ќоєамдыќ жаєдайымен ќамтамасыз ету.

2. Бјсекелестікті ќорєау.

Екінші топтыѕ тапсырмасын орындай отырып їкімет нарыќтыќ жїйеніѕ ќызметін кїшейтеді.

Бўл жерде Їкіметтіѕ келесі їш ќызметі маѕызды рґл атќарады:

1. Кіріс пен байлыќты ќайта бґлу.

2. Ўлттыќ ґнім ќўрылымын ґзгерту маќсатында ресурстарды бґлуді тїзету.

3. Экономиканы тўраќтандыру, яєни экономикалыќ конъюнктураныѕ ауытќуы, сонымен ќатар экономикалыќ ґсуді ынталандыруды туєызатын инфляция мен еѕбекпен ќамту деѕгейіне баќылау жасау.

Їкіметтіѕ осы бес ќызметі кґбіне оныѕ экономикалыќ рґлініѕ талдауыныѕ базасы ретінде ќолданылады.

Олигополияныѕ ерекшеліктері:

1.Нарыќта басым фирмалар болады, олардыѕ саны кґп емес.

2.Олигополиялыќ фирмалардыѕ нарыќтыќ їлестері кґп болады, сондыќтан баєаєа монополиялыќ билік жїргізе алады.

3.Осындай јрбір фирманыѕ сўраныс ќисыєы тґмен карай баєытталєан болады.

4.Олигополиялыќ нарыќтыѕ басты сипаты - фирмалар бір-бірімен тыєыз байланысты жјне ґзара тјуелді. Баєа мен ґнім кґлемін аныќтаєанда јрбір фирма ґзініѕ бјсекелестерініѕ ыќтимал реакциясын ескеруге мјжбїр болады.

5.Салаєа жаѕа фирмалардыѕ кіруіне айтарлыќтай кедергілер ќойылады.

Жалпы ґзара байланыстыѕ салдары:

1)сўранысты баєалау ќиындыєы;

2)шекті тїсімді аныќтауєа болмайды;

3)тепе-теѕдік баєа (Р') мен тепе-теѕдік сату кґлемін (Q') аныќтау мїмкіндігі жоќ.

Нарыќ іс-јрекетініѕ осындай белгісіздігінен олигополия їлгісініѕ кґптігі туындайды, олар кооперативтік жјне кооперативтік емес іс-јрекет модельдеріне бґлінеді.

Кооперативтік емес іс-јрекет кезінде јрбір сатушы баєа мен ґнім шыєару кґлемін аныќтау мјселесін ґз бетінше шешеді. Кооперативтік іс-јрекет - фирмалардыѕ осы сўраќтарды бірігіп шешуін білдіреді.

Date: 2015-12-11; view: 918; Нарушение авторских прав