Жердің сыртқы қабаттары

Жердің сыртқы қабаттары – атмосфера, гидросфера және биосфера болып саналады.

Атмосфера Жердің ауа қабатың құрайды. Атмосфераны зерттейтін ғылым метеорология деп

аталады. Оның жоғарғы шекарасы аса анық емес. Атмосфераның төменгі шекарасы Жер беті

болып саналады. Атмосфераның жалпы массасы -5,15 * 1015 т.

Атмосфера температуралық ерекшеліктеріне қарай әр түрлі қабаттарға жіктеледі:

тропосфера (полюстер тұсында 8-10 км, экватор тұсында 16-18км), стратосфера (55км деиін),

мезосфера (55км-ден 80км дейін), термосфера (800 км. деиін), экзосфера (800 км-ден жоғары

қарай).

Тропосфера мен стратосфера аралықтағы қабатты тропопауза, ал стартосфра мен мезосфера

аралықтағы қабатты стратопауза деп аталады.

Тропосфера – минималды температура Антарктидада (-88,30С), максималды Ливийялық

пустыня (+57,80С). Биіктегін сайын температура әр километрде 60 С төмендей бастайды.

Тропосфераның жоғары қабаттарында температура (-850C) дейін құлайды. Тропосфера ауасында

газ, су буы және шаң тозандар қоспаларынан құралған.

Құрғақ ауада (су буы және шаң тозандарсыз) азот (78,08%), оттегі (20,95%), аргон (0,93%),

көмірқышқыл газы (0,03%) болып саналады. Оларыдың жалпы мөлшелері 99,99%, ал қосымша

компоненттердің (озон, сутегі, инертті газдар) 0,01% ғана.

Кислород – ең маңызды химиялық элемент болып табылады, ол өсімдіктердің фотосинтез

үрдісінде пайда болады.

CO2 + 2H20 + күн СН2О + H20 + О2

Ауа райы және климат:

Ауа райы атмосфернаның физикалық құбылысы және қысым, ылғалдылық, температура, жел

факторларымен сипатталады. Осы факторларға қарай ауа райы жылы және суық, жамбырлы және

күнлі болады. Ауа райының көпжылдық режимі белгілі бір аймақтың физико-географиялық

жағдайының комплекстігімен анықталса климат деп аталады.

Жер шарында бірнеше климаттық белдеулері бар: полярлық, біртоға (умеренный), тропиктік,

экваториалдық.

Пенк жіктелуі бойынша климат аридты, гумидты, нивальды болады. Аридты (аридус- құрғақ)

климат ыстық және атмосфера тұнбаларының саны аз болуымен сипатталады. Гумидті (гумидус-

ылғалды) климатта температура көбінесе жоғары болады, атмосфера тұнбалары да көп болады.

Нивальды (нивалис- қарлы, суық) климат полярлы және таулы аймақтарына сипатты.

Гидросфера Жердің су қабаты. Ол мұхит, теңіз, көл, өзен суларымен бірге жер асты суларын

және мәңгі кар мен мұздық суларын да түгелдей қамтиды.

Физиқалық қасиеттері мен құрамына қарай олар үшке ажыратылады:

А) мұхит сулар (теңіздер мен сулар),

Б) құрлық сулары мен мұздықтар,

В) жер асты сулары.

Гидросфераның жалпы көлемі – 1,458000 мын. км3. Оның көпшілігі (1370000 мын.км3) –мұхит

сулары, ал жер асты сулардың көлемі- 60 000 мын.км3. Бұл сулардың барлыгы да табиғи

ерітінділер болып саналады. Сондықтан да олардың әрқайсы азды көпті мөлшерде минералданған

сулар түрінде кездесет.

Құрлық сулары көбінесе тұщы, ал мұхит пен теніз сулары тұзды (35г/л немес 3,5%) болып

келеді. Осындай мұхит суларының (тқздығы 35 г/л) тығыздығы температура 00C –інде 1,02813

г/см3 болады, ал 10000 метр тереңдігінде судың тығыздығы 1,07105 г/см3 көтеріледі.

Биосфера Жер бетіндегі тіршілік қабаты болып саналады.

Ол гидросфера қабатын түгелімен, атмосфераның төменгі бөлігін және жер қыртысының

жоғарғы бөліктерін (16км.дейін) қамтиды.

№3 Сабақ