Психикалық дамуы тежелген балалардың тілдесу ерекшеліктері

Мектепке дейінгі жастағы ПДТ балалар келісу, келіспеу, білмеу, көрсету, бағыттау жетістіктерін дұрыс қолданады, ал мақұлдау, амандасу, қарсалу жетістіктерін сирек және қате қолданады.

Байқалғаны, ПДТ балалар қандай болмасын мәліметті жеткізуде өздерінің индивидуалды кодтау жүйесін қолданады, олар жалпы қолданған жүйенің ым-ишарасы барлық кезде сәйкес келмейді.

ПДТ балалар, оларды басқалардан жақсы түсінетін, өздерінен кіші жастағы балалармен қарым-қатынасқа түсуге ұмтылады. Олардың кейбіреулері балалар ұжымынан қорқады, олармен қарым-қатынасқа түсуден қашады. ПДТ балаларда қақтығыс жағдайларын шешудің бірнеше амалдары байқалады:

1. Нысанаға бағытталған /жасы кіші балалар, физикалық тұрғыдан әлсіз
балалар, жануарлар немесе заттар болуы мүмкін/ ашушаңдылық.

2. Қашу - бала нәтижелі етіп шеше алдмайтын жағдайдан, мысалы, бала
бақшаға барғысы келмейді, «қашады». Жиі кездесетін «қашудың» ерекше
түрі «ауыру болып көріну» табылады, ол невротикалық соматикалық жауап
қайтаруда көрініс табады, мысалы, азанымен құсу, іш ауыру, бас ауыру және
т.б..

3. Регрессия - жиі кездесетін ПДТ баланың жауап қайтаруы - дамудың төмен
деңгейіне қайта оралу. Ол үлкен және өзіндік қалыптасқан адам болғысы
келмейді, өйткені одан тек жағымсыз әсерге, жағымсыз жағдайға түседі.

4. Қиындықтарды қабылдамау және нақты жағдайды адекватты емес бағалау
- бала өз санасынан зақымдандыру сәтсіздіктеріне соқтырған, құтыла
алмайтын шындықты жоюға тырысады. Бұл балалардың өзара қарым-
қатынастарындағы әлеуметтік жағдай, социометриялық зерттеудің
нәтижелері негізінде, қалыпты дамудағы құрдастары арасындағы
байланыстарға қарағанда, оншалықты қолайлы емес екендігі анықталды.

Қалыпты дамудағы балалар мен ПДТ балалардың қарым-қатынасқа түсетін адамды таңдау критерийлерінің көрсеткіштерін салыстырмалы талдайтын болсақ - ПДТ балалар құрдастарының бойында тек жағымды қасиеттерін анықтайтынын байқаймыз /жақсы, ойыншықтарын береді, төбелеспейді, мейірімді/.

Мектепалды жасындағы ПДТ балаларға құрдасының жалпы жағымды қаситеттері, жекетұлғалық ерекшеліктері маңызды болып табылады.

Ал қалыпты дамудағы балаларға қарым-қатынасқа түскен адамның жағымды жекетұлғалық ерекшеліктерімен қатар маңызды түрткі болып мектеп жасындағы бала іс-әрекетінің негізгі түрі - ойынға қызығушылық, табылады.