Істі сот мәжілісінде қараудың іс жүргізу тәртібі

Жеке айыптау ісін сот мәжілісінде қарау, 393-баппен белгіленген алынып тасталатындарды қоспағанда сот талқылауының жалпы ережелері бойынша жүргізіледі.

Сот талқылауы шағымның сотқа түскен сәтінен бастап он бес тәуліктен кешіктірілмей басталуға, алайда айыпталушының оның құқықтары түсіндіріле отырып шағымның көшірмесін алған кезінен бастап үш тәуліктен ерте басталмауға тиіс.

Сот талқылауына жеке айыптаушы мен айыпталушының жеке өздері қатысуға немесе өз өкілдерінің өкілдік етуіне құқылы.

Жеке айыптау ісі бойынша шағымды қарау қарсы шағымды қараумен бір іс жүргізуге біріктірілуі мүмкін. Біріктіруге төрешісінің қаулысы бойынша сот тергеуі басталғанға дейін жол беріледі. Шағымдарды бір іс жүргізуге біріктірген кезде оларды берген адамдар іске бір мезгілде жеке айыптаушы және сотталушы ретінде қатысады. Қарсы шағымның түсуімен және іс жүргізулердің біріктірілуімен байланысты қорғауға дайындалу үшін үстінен қарсы шағым берілген адамның өтініші бойынша іс үш тәуліктен аспайтын мерзімге кейінге қалдырылуы мүмкін. Өздерінің шағымдарында баяндалған мән-жайлар туралы бұл адамдардан жауап алу жәбірленушіден жауап алу ережелері бойынша, ал қарсы шағымдарда баяндалған мән-жайлар туралы сотталушыдан жауап алу ережелері бойынша жүргізіледі. Сот отырысында айыптауды жеке айыптаушы немесе оның өкілі қолдайды.

Сот тергеуі басталудан бұрын төрағалық етуші тараптарды бітімге келтіруге шара қолдануға міндетгі. Тараптардың бітімге келуі соттың кеңесу бөлмесіне кетуіне дейін бола алады.

Сот тергеуі жеке айыптаушынын немесе оның өкілінің шағымын баяндаумен басталады. Жеке айыптау ісі бойынша қарсы шағымды бір мезгілде қарау кезінде, оның дәлелдері негізгі шағымның дәлелдері баяндалғаннан кейін, нақ сол ретпен баяндалады.

Айыптаушының құқықтары:

— дәлелдерін ұсынады;

— оларды зерттеуге қатысады;

— сотқа айыптаудың мәні бойынша сотталушыға қылмыстық занды қолдану және оған жаза тағайындау туралы, сондай-ақ сот талқылауы кезінде туындаған басқа да мәселелер бойынша өзінің пікірін білдіре алады;

— сот мәжілісінде айыптауды өзгерте алады (егер мұнымен сотталушының жағдайы нашарламайтын және оны қорғауға деген құқығы бұзылмайтын болса);

— айыптаудан бас тарта алады.

Жеке айыптау ісі бойынша соттың шешімі (ҚР ҚІЖК 395-бабы). Жеке айыптау жөніндегі істі қарап, төрешісі заң ережелерін басшылыққа ала отырып, мына шешімдердің бірін қабылдайды:

1) айыптау немесе ақтау үкімін шығарады;

2) жеке айыптаушы айыптаудан бас тартқан және тараптар бітімге келген жағдайда істі тоқтатады;

3) іс бойынша анықтау немесе алдын ала тергеу жүргізу туралы мәселені шешу үшін істі прокурорға жібереді. Бұл ретте сот айыпталушыға қатысты бұлтарпау шарасын таңдауға құқылы.

Жеке айыптау ісі бойынша сот шешіміне тараптар Занда көзделген тәртіп пен мерзімде жалпы негіздерде шағым жасай алады.

Жеке айыптау ісін қысқарту (ҚР ҚІЖК 395-бабы). Жеке айыптау кылмыстық ісі қылмыстық іс жүргізу кодексінің 37-бабында көзделген мән-жайлар болған кезде, сондай-ақ жәбірленушінің не айыпталушының жақын туыстары істі қарауды талап еткеннен басқа жағдайларда, жеке айыптаушының қайтыс болуымен байланысты қысқартылуға жатады.

Іс, сондай-ақ сот, прокурор, сондай-ақ прокурордың келісімімен тергеуші немесе анықтау органы тиісті жағдаяттар болған кезде жәбірленушінің күдіктімен немесе айыпталушымен ымыраласуына байланысты Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінде көзделген жағдайларда, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінде көзделген ақтамайтын өзге де жағдаяттар бойынша адамды қылмыстық жауаптылықтан босата отырып, қылмыстық істі қысқартуға құқылы. Мұндай жағдайларда сот қылмыстық жауаптылықтан босата отырып, айыптау үкімін шығаруға да құқылы.

Жеке айыптау қылмыстық ісі бойынша өндірісті тоқтату тәртібі ҚР ҚІЖК-нің 395-бабымен алынып тасталатындарды қоспағанда, Қылмыстық іс жүргізу кодексінің жалпы ережелерімен айқындалады.

2. Қылмыстық іс жүргізу заңдылығымен осы тарауді ережелері қылмыс жасалған сәтте кәмелеттік жасқа, яғни он сегіз жасқа толмаған адамдардың істері бойынша қолданылады.Жалпы жасты анықтау бойынша кәмелеттік жасқа толған деп туған күні келген адамды айтпайды, ол сол күннен бастап яғни сағат 00-бастап кәмелеттік жасқа жеткен болып саналады. Ал медициналық сараптама бойынша ол жаңа жылдан бастап кәмелеттік жастағы болып табылады.

Қылмыстық іс жүргізу зандылығы кәмелетке толмағандардың әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктерін және оларды әлеуметтік жағдайын ескере отырып, арнайы қылмыстық жауапкершілікке тартылады. ҚР ҚІЖК-нің ҮІ тарауында кәмелетке толмағандарға арнайы арналған тарау болып табылады онда кәмелетке толмағандардың жасы оның жағдайын жұмсартады. Кәмелетке толмағандарға қылмыстық жауапкершіліктен босатады және оларға тәрбиелік мәндегі шаралар қодданыла; (ҚР ҚК 82-бап).

ҚР ҚІЖК-нің 480-бабына сәйкес кәмелетке толмағандардың қылмыстары туралы істер бойынша іс жүргізу, ҚРҚІЖК-нің 52-тарауында белгіленген жалпы ережелермен, сондай-ақ осы тараудың баптарымен айқындалады. Осы тарауді ережелері қылмыс жасалған сәтте кәмелеттік жасқа, яғни он сегіз жасқа толмаған адамдардың істері бойынша қолданылады. Кәмелетке толмағандардың қылмыстары туралы істер бойынша іс жүргізу тәртібі:

1)аталған адам жасаған бірнеше қылмыс, олардың бір бөлігін ол он сегіз жасқа толғаннан кейін жасаған қылмыстар туралы істер бір іс жүргізуге біріктірілген;

2)айыпталушы сот ісін жүргізу сәтінде кәмелетке толған жағдайларда қолданылмайды.

Кәмелетке толмағандардың істері бойынша дәлелдеуге жататын мән-жайларды алдын ала тергеу және сот талқылауын жүргізу кезінде:

1) кәмелетке толмағанның жасы (туған күні, айы, жылы);

2) кәмелетке толмағанның тұрмысы мен тәрбие жағдайы;

3)интеллектуалдык, ерік-жігерінің және психикалык даму дәрежесі, мінезі мен тегеурінділік ерекшеліктері, мұқтаждары мен мүдделері;

4)кәмелетке толмағандарға ересек адамдар мен басқа да кәмелетке толмағандардың ықпалы анықталуға тиіс (ҚР ҚІЖК 481-бап).