U ЕГІЗДЕР МЕН ОҒАН ҰҚСАС ЖҰЛДЫЗДАР

Айнымалы жұлдыз U Егіздер Мәскеу обсерваториясында Цераскиймен ашылды. Қазіргі уақытта 250 –ден астам ұқсас жұлдыздар белгілі. Бұл жұлдыздар өзінің минимал жарықтылығын, энергиясын жинақтай келе келесі тез арада болатын бірнеше тәулікке дейін созылатын жарқылға дейін сақтайды.

Келесі суретте U Егіздер –дің жарқырау қисығы келтірілген. Жарқылдар периодты түрде емес, циклдық түрде жүреді, сондықтан келесі жарқыл қай уақытта болатыны белгісіз. Циклдер әркелкі. Мысалы YZ Шаян орташа 11,3 тәулікте жарқ етеді, сол мезетте EX Гидра орташа цикл 558 тәулік жүреді. Жарқыл амплитудасы циклдың ұзақтығымен байланысты, амплитуда үлкен болғанда, соғұрлым цикл ұзақ болып келеді.

Бұл типтегі барлық жұлдыздардың тығыз екеу екендігі күмән жоқ. U Егіздер типіндегі SS Аққу жұлдызының спектральдық екі жақты жұлдыз екендігі американдық астроном А. Джой ашты. Жұлдыздың орбиталық периоды 6^c,38^м тең екендігі анықталды. U Егіздер жұлдызы егжей-тегжейлі қарастырылды. Польша астрономы В. Кшеминский Бұл жұлдыз айналу периоды 4^c,14^м тең тұтылмалы-екі жұлдыз екендігін анықтады.

Жарқырау қисығының өзгерісі түрі өзгеше. 0^P,0 уақытқа жақын арада жіңішке минимум бақыланады – бұл негізгі жұлдызбен жұлдыз серіктің тұтылуының нәтижесі. Тұтылу ұзақ уақытқа созылмайды. Жұлдыз-серіктің диаметрі жауып қалатын жұлдыздың диаметрінен 25 есе кіші. Жарқырау қисығының ерекшелігі минимум алдында маңызды жарқырауының күшейтілуі байқаланады – жоғарғы дөңгелектелген максимум. В. Кшеминский жарқырау қисығын талдап екілі жүйенің өлшемін бағалады. Алынған сандық мәліметтерін келтіреміз: салыстырмалы орбитаның радиусы 1 240 000 км, негізгі, сары жұлдыздың радиусы 418 000 км=0,69 Күн радиусымен, көгілдір жұлдыз-серіктің радиусы 18 000 км=0,026 Күн радиусымен. Сары жұлдыздың массасы 1,3 Күн массасына тең, көгілдір жұлдыздың массасы 1,2 Күн массасына тең. Бұдан жұлдыздағы орташа зат тығыздығының: сары жұлдыздың 3,6 г/см³, ал көгілдір жұлдыз-серіктің – 96 000 г/см³, яғни жұлдыз-серік ақ ергежейлі. Бұл екілі жүйенің салыстырмалы өлшемдерін сақтап суретте келтірілген. Бірақ проф. В.Г. Горбацкий көрсеткендей шын бейнесі едәуір күрделі. Көгілдір жұлдыз-серіктің сәулеленуі бізге жетпеуі ықтимал, себебі ол қабықшамен жабылған. Бұл жағдайда серік диаметрі өте кіші, ал тығыздығы бірталай жоғары.