Дәріс №8. Келісімдік және модификацияланған бағалар

Жоспар:

1. Жұртшылыққа басылынатын және есептелінетін бағалар.

2. Анықтамалы бағалар, биржалық бағалар, орташа экспортты және импортты бағалар туралы түсінік.

3. ФОБ, ФОР, КАФ, СИФ бағаларына сипаттама беру

1. Басылынатын және есептелінетін бағалар.

Контрактты баға – тауарды (контрактты) сату-сатып алу бойынша келісімінде тіркелген баға, оның ішінде сыртқы сауда операцияларында. Келісімдік бағалардың деңгейін анықтаудың бастапқы кезеңінде өнімді таңдағанда және жібергенде бағаның екі түріне негізделеді: басылынатын (хабарланатын)-published price және есептелінетін бағалар – settlement price.

Басылынатын бағалар ақпараттың арнайы немесе фирмалық басылымдарда, басқа ақпарат көдерінде көрсетіледі. Олар, көбінесе берілген өнімнің ең ірі өңдірушілері, жабдықтаушылары орнататын әлемдік баға деңгейін сипаттайды (world market price). Мысалы, бидай және аллюминийге әлемдік баға ретінде Канаданың экспорттық бағалары қолданылады; ағаш материалдарына – Швецияның; каучук – Сингапур биржасы; құнды жүн –теріге – Санкт-Петербург және Лондон аукциондары; шай – Калькутта, Коломбо және Лондон аукциондары.

Жабдықтаушы-елдер әлемдік бағаны негізінен шикізаттық тауарларға қойса, дайын өнімге немесе жабдыққа ең алдыңғы қатарлы фирмалар орнатады.

Басылынатын бағаларға келесі жатады: анықтамалық (advertised price), биржалық котировкалар (exchange quotation), аукцион бағалары (auction price), іс жүзіндегі келісімдер бағалары (price of the actual quotation), ірі фирмалардың ұсынылыған бағалары (price of an offer).

2. Анықтамалық бағалар – ішкі көтерме немесе сыртқы саудада қолданылатын бағалар және олар әртүрлі баспасөз құралдарында, экономикалық газеттер мен журналда, арнайы бюллетеньде, фирма каталогтарында және прейскуранттарында жазылады. Бұл бағалар номинальды (яғни нақты коммерциялық операциялармен байланыссыз) және өткен операциялардың барысын көрсететін (өткен мерзім ішінде) боп бөлінеді.

Бірқатар тауар бойынша бұл бағалар соңғы бағаны келісу үшін бастапқы түпнұсқа ретінде болады. Кейде анықтамалық бағалар кейін жылжымалы немесе ауыспалы боп тіркелетін бағаның деңгейін анықтайды. Көбінесе, бұл бағалар базисті болады, яғни белгілі бір сапалық, сандық, өлшемдік сипаттамалары, химиялық құрамы, шығару немесе сату жері белгіленген тауардың бағасы.

Биржалық баға немесе биржалық котировка – биржа саудасының объектісі ретінде болатын тауардың бағасы. Бұл бағалар негізінен іс жүзіндегі келісімдерді сипаттайды. Ресми котировка (formal quotation) - әр позиция үшін (жіберу айы) және әр күнге белгіленген біріңғай баға. Бұл котировка биржаның сыртына нарық бағаларын хабарлау үшін және биржаның есеп палатысымен есеп айырысу үшін қолданылады. Егер биржалық котировканың негізінде нақты келісімдер болмаса, онда бағаның алдында «Н» белгісі қойылады, яғни котировканың номиналдылығы көрсетіледі.

Орташа экспортты және импортты бағалар – сыртқы сауда статистика мәліметтері негізінде есептелінеді және оны анықтау үшін тауарлық масса құнын оның физикалық көлеміне бөледі. Бұл бағалар анықтамалық бағаларға қарағанда әлдеқайда сенімді индикатор болып табылады. Бұл көрсетікштер белгілі бір мерзім ішінде іс жүзінде жасалынған экспортты-импортты келісімдердің бағаларын емес, осы мерзім ішінде тіркелген экспорт және импортты көрсетеді. Уақыттағы бұл ығысу алдын ала сатулар мерзімі мен іс жүзіндегі экспорт қатты айрықшаланатын салаларда маңызды орын алады, мысалы ағаш материалдары.

Іс жүзіндегі келісімдер бағалары – келісімдегі бағаның деңгейін анықтаудағы ең толық белгі болып табылады. Бірақ, бұл бағалар мерзім сайын жарияланбай, баспасөзде тек нақты операциялар бойынша шығады. Дегенмен, бұл бағаларды анықтамалық бағалармен салыстыру арқылы берілген келісімдегі бағаның деңгейін дұрысырақ анықтауға мүмкіндік туады.

Ірі фирмалармен ұсынылатын бағалар – тауарды жеткізудің монопольды сипатын көрсетеді, көбінесе оның мәні анықтамалық бағаларға ұқсас болады, өйткені бастапқы бағалар келіссөздер нәтижесінде көбінесе төмендейді, бұл келісім бағаларына өте тән құбылыс.

3. Қазіргі кезде тұрақты бағалармен жұмыс істейтін коммерциялық ұйымдар жоқ деп айтуға болады, өйткені клиенттың ерекшеліктері, сұраныс және ұсыныс деңгейі, компанияның ағымдағы және ұзақмерзімді мақсаттары бағаны өзгертіп тұруды (модификациялауды) талап етеді.

ФОБ, ФОР, КАФ, СИФ бағалары. Бағалардың бұл түрлерінде сатып алушы тауарды транспорттық құралға тиеген кезден бастап барлық шығындарды төлейді. Айырмашылықтар тұтынушы географиясына және транспорт түріне негізделеді.

ФОБ – сыртқы сауда тәжірибесінде (free on board) сатып алушы тауарларды кемеге немесе вагонға тиегеннен кейін барлық шығындарды осы тауарлар иесі ретінде төлейді, ал тауар оны тасымалдаушы ұйымға франко-вагон/кеме шарттары негізінде өңдіруші –елдің белгілі бір портында беріледі.

ФОБ бағалары бойынша кез келген тұтынушы тауарды өз қоймасына түсіргенде бірдей баға төлейді. Географиялық қашықтық бұл орайда өзінің мәнін жоғалтады, яғни артықшылық алыс тұратын тұтынушылар алады, жақын тұратындардың есебі арқылы. ФОР бағалары қашықтық факторын ескереді.

Бөлу қоймасындағы баға. Орталық бөлу қоймаларын қолдану (мысалы көтерме сауда ұйымы) бағалардың өзгеруіне әкелу мүмкін (қоймаға дейін тасымалдау шығындарына қарай). Одан кейін жабдықтаудың нақты шарттары анықталады. Бұл жерде өңдіруші кәсіпорынға жақын орналасқан тұтынушылар оларға қажет емес транспорттық шығындарды төлеуге мәжбүр болады.

КАФ бағасы. Бұл бағаларға белгіленген түсіру портына дейін (көбінесе сыртқы саудада) транспортқа кеткен шығындар кіреді немесе жергілікті нарықта сатқан кезде келісілген географиялық орынға жеткізуге кеткен шығындар кіреді. Бұл бағаны өңдіруші сатуларды өсіру үшін қолданады, транспорттық шығындарды ол өндіріс көлемін өсіру арқылы болатын үнем арқылы өтейді. Сондай-ақ, жаңа нарыққа ену үшін немесе бәсеке қатты нарықтарда орнын сақтау үшін қолданылады.

СИФ бағалары. Сыртқы саудада ең жиі кездесетін баға түрі. Көтерме бағаға сақтандыру төлемі және белгіленген түсіру портына дейін фрахт қосылады. Негізінен бұл бағалар тұтынушыларға тиімді болады, өйткені тауар жеткізуге байланысты ұйымдастыру жұмыстарының ең күрделі бөлігін орындау шарттары ол үшін жеңіл болады, сондай-ақ, тауар сапасына байланысты жауапкершілік оны белгіленген жерде қабылдағанша жабдықтаушы (сатушы) өзіне алады.

Бұл баға түрі жабдықтаушыға да тиімді болады, өйткені кейде оған қосымша жасырын пайда алуға мүмкіндік береді (мысалы фрахт құнын жоспарланған көлемінен төмен бағамен қамтамасыз ету арқылы (әскери кеме қолдану), валюталық курстардың айырмашылығын пайдалану арқылы, басқа тәсілдер көмегімен).

Келісімдік және модификацияланған бағалардың келтірілген тізімі толық емес. Келіссөздер жүргізілгенде қолданылатын баға түрлері, олардың терминологиясы тыңғылықты келісіледі және олар толығымен келіссөз хаттамасында, болашақ іс-әрекеттер хаттамасында, келісім мәтінінде, қосымшаларда жазылады.