ХАЛЫҠ ШАҒИРЫНЫҢ ШӘЖӘРӘҺЕНӘН

Башҡортостан Республикаһының Шишмә районы Келәш ауылында дәүләтебеҙ тарафынан халыҡ шағиры Мостай Кәримдең егерме гектар майҙанды биләйәсәк йорт-музейын төҙөргә ҡарар ҡылынғас, шул тиклем дә һоҡланып, буғай, уны А.С. Пушкин, М.Ю. Лермонтовтарҙыҡына тиңләүселәр ҙә булды, бирһен Хоҙай!

Шундайын да изге урынға, моғайын, төрлө яҡтан мосафирҙар, туристар ҙа ағылыр һәм, әлбиттә, уларҙың төрлө һорауҙарына (шул иҫәптән нәҫел-нәсәбенә, шәжәрәһенә ҡағылышлы) ғилми яҡтан теүәллекле аңлатма бирергә кәрәгер. Мәҫәлән, тыуған ауылының халҡы саф татар милләтенән, ә һеҙ уны башҡорт тип әйтәһегеҙ -- әллә ата-бабалары ситтән күсеп килгәнме, ҡасан, тип төпсөнөүҙәре бик ихтимал (шундайҙар бит әләгә көнгәсә хатта Келәштә лә бар). Был иһә арҙаҡлыбыҙ хаҡында төплө ғилми биографияның булмауына бәйле. Дөрөҫ, мәрхүм шағир үҙе бер саҡ күпте белергә тырышыусан ауылдашына “Ағиҙел” журналында яуаплап, Ғайса Хөсәйенев минең ошо Келәштәге ғәзиз бабаларымдың ”башҡорт типтәре” икәнлеген архивтан юллап бирҙе, тигәнерәк мәғәнәлә яҙғайны ла ул, ләкин ғилми яҡтан нигеҙләмәне, кәрәк тә һанамағандыр, сөнки ҡара эфиоп тоҡомло Пушкин да, шотланд тоҡомло Лермонтов та нәҡ урыҫтың бөйөк шағирҙары бит.

Үҙебеҙҙең төбәктә лә оҡшаш хәлдәр булғылай: билдәле архив эшмәкәре Дамир Ҡускилдин шул уҡ “Ағиҙел”дә мәҡәлә яҙып, Татарстан Республикаһының халыҡ шағиры Роберт Миңнуллиндың бер юлы атаһы һәм әсәһе яғынан да һигеҙ быуын бабалары аҫаба башҡорт икәнлеген танытҡайны, ләкин ундағы һуңғы быуын уҙаманыбыҙ үҙен татар милләтле таный ҙаһа! Йәнә килеп мәсьәләнең икенсе яғы ла бар. Әйтәйек, халыҡ шағиры Мәжит Ғафури ғүмере буйына тормошта ла, шиғырҙарында ла үҙен татар һанаған (“Русиялы бер төрөктөр асыл затым,/Ғәбделмәжид ибне татар мәшһүр атым”. – Ҡарағыҙ: Мәжит Ғафури. Әҫәрҙәр дүрт томда. I том, Өфө -- 1978; 66,88,93,114,213,266,280-се биттәр), тәғәйен башҡортҡа бағышлап бер юл шиғыр ҙа яҙмаған, әммә күркәм баш ҡалабыҙҙағы йорт-музейында ла, башҡа урындарҙа ла ул, сығышына (1911 йылда күсереп алынған боронғо шәжәрәгә) таянып, башҡорт тип йөрөтөлә. Тикшеренеүселәргә архивтарҙан ҡысҡырып ятҡан Мостай Кәрим шәжәрәһе иһә уның бабаларын “башҡорт типтәре” тип билдәләргә һис кенә лә юл ҡуймай, сөнки улар, тарихи документтарҙан асыҡ күренеүенсә, татар милләтле типтәрҙәр (типтәр ҡатламына теркәлеүсе татарҙар).

1833 йылдың 26 апрелендә Ырымбур граждан гөбөрнәтере Н.В. Жуковскийға Келәш ауылынан атҡарылмаш коллектив хат буйынса, 1737 йылдың 15 майында Өфө өйәҙе Себешле (Чебишинский) ылыҫы (волосы) аҫаба башҡорттары бер төркөм татарҙарға (улар иһә документҡа ҡул ҡуйыусылар тарафынан “предки наши” тип атала) ер һатҡан, килешеү ҡағыҙына йәмәғәт исеменән “татарин Клящ Тулебахтин” ҡул ҡуйған (шунан килә Келәш ауылының исеме). Шул бер төркөм (“коренной”) татарҙарҙың туранан-тура тоҡомдарының ҡайһы берҙәренең исемдәре улар ҡул ҡуйған әлеге документта ике тапҡыр теркәлгән: Ҡудаш Бикташев (халыҡ шағиры Сәйфи Ҡудаштың бабаһы), Абдулкәрим Шәрипов (Мостай Кәримдең бабаһы), Сөбхан Сабаев, Абдулғәлләм Абдулваһапов (И-1, оп. 1, д. 1239. л. 1-2, БР Дәүләт Үҙәк тарих архивы).

Инде ошо Келәш ауылы татар типтәрҙәренең “ревизские сказки”ҙарына ла таянып, халыҡ шағирының шәжәрәһен барлайыҡ:

И-138, д. 626, л. 1454 оборот. 1850 йылдың 8 сентябре, типтәрҙәр.

4. Абдулкәрим Шәрипов үткән ревизияла 69 йәштә булған, 1839 й. вафат.

Абдулкәримдең улдары:

2. Мөхәмәҙей 13 йәштә булған, хәҙер 29 йәштә.

Мөхәмәҙейҙең улдары:

1. Мөхәмәтсафа яңы тыуған булған, хәҙер 10 йәштә.

Д. 728, л. 842. 1859 йылдың 15 авгусы, типтәрҙәр.

4.5. Мөхәмәҙей Абдулкәримовтың улдары:

Мөхәмәтсафа 10 йәштә булған, хәҙер 19 йәштә.

Тимәк, халыҡ шағирына бәйле быуындар бауы:

1. Шәрип (?)

2. Абдулкәрим (1781 --.1839)

3. Мөхәмәҙей (1821)

4. Мөхәмәтсафа (1840)

5. Мостафа (Мостай Кәрим 1919 – 2005).

Халыҡ шағиры үҙенең милләте тураһында Ғайса Хөсәйеновтың “юллап биреүе”нә тиклем белмәгән, тип уйлаһаҡ, мәрәкә булыр ине. Ул замандарҙа ВКП(б) һәм КГБ алдында һис кем дә ялған мәғлүмәт бирергә баҙнат итмәгәнлеген иҫтә тотоп, партия өлкә комитетына 1946 йылда тапшырылған 33 (утыҙ өс) яҙыусы исемлегенә мөрәжәғәт ҡылайыҡ: