М.В Чевалковтыҥ чÿмдемелиниҥ аҥылузы

Бажалыктар

Кире сöс………………………………………………….......................................3

1. Михаил Васильевич Чевалковтыҥ чÿмдемелининиҥ аҥылузы…………….6

а) Чÿмдемелдери, баснялары, уткаа сöстöри, ÿредÿ сöстöри,…………………6

б) М.В Чевалковтыҥ автобиографиалык чÿмдемели………………………….28

2. А.Я Уваровскийдиҥ автобиографиалык чÿмдемели………………………..37

3. Бичиичилердиҥ чÿмдемелиниҥ аҥылузы…………………………………...41

Адакы сöс………………………………………………………………………...42

Тузаланган литература………………………………………………………….44

Кире сöс

Иштиҥ учурлузы: Кажы ла öйдö, кажыла литературада бойыныҥ аҥылу бичиичилери бар, олор литератураны тöзöрине сÿрекей jаан иш öткÿрип jат, ондый бичиичилердиҥ тоозында алтай литератураныҥ тöзööчизи М.В Чевалков, якут литературада А.Я Уваровский.

Улу октябрьский социалистический революциядаҥ озо алтай албатыда бичимел кееркедим литература jок болгон. Ол öйдö алтай албаты бойыныҥ jадын-jÿрÿмин, санаа-шÿÿлтезин оос поэтический jайаан ажыра айдатан. Jе ондый да болзо, алтай улус ол öйдö кееркедим чÿмдемелдер бичиирге чек ченебеген деп айдарга келишпей jат.

Иштиҥ амадузы: алтай ла якут литератураныҥ тöзöчилериниҥ М.В Чевалков ла А.Я Уваровскийдиҥ jайаандык jолы, чÿмдемелдериниҥ аҥылузын шиҥдери бу амадуга jедерге бир канча сурактар тургузылган:

1. М.В Чевалковтыҥ чÿмдемелиниҥ аҥылузы

2. А.Я Уваровскийдиҥ автобиографиалык чÿмдемели

3. Бичиичилердиҥ чÿмдемелинде тÿҥей темдектердиҥ эп-аргалары

Иштиҥ методологический тöзöлгöзи: мындый шиҥжÿчилердиҥ иштери тузаланган, З.С Казагачева, С.С Суразаков, Н.М Киндикова,Т.С Тюхтенев, П.В Волков, Э.П Чинина Л.В Жожикова, А.А Бестужева, Н.И Мягкий, А.Д Давыдов, О.Н Белинг, И.А Гончаров, Ю.И Васильев ла оноҥ до öскöлори.

Иштиҥ тöс методторы: тÿҥдештирÿ, тÿÿкилик ле литературный.

Иштиҥ jаҥыртузы: бÿгÿнги кÿнге jетире эки башка литературада тÿҥей тематикалу, тÿҥей жанрларлу чÿмдемелдер, аҥылу шиҥжÿ иштер тыҥ аjаруга алынбаган. Бу иште баштапкы катап алтай ла якут литературвныҥ тöзööчилеринеҥ М.В Чевалков ла А.Я Уваровскийдиҥ чÿмдемелдерин тереҥжиде шиҥдебеген ченелте иш болуп jат.

Иштиҥ тузазы: курсовой иш ÿредÿчилерге, ÿнивеситеттиҥ алтай болугиниҥ ÿренеечилерине ле ÿренчиктерге тузалу ла jилбилÿ болор деп иженедис.

Иштиҥ тургузылган бÿдÿми: курсовой иш: кире сöстöҥ, ÿч бажалыктаҥ, адакы сöстöҥ, тузаланган литературанаҥ турат.

Айдарда, бу иш шиҥжÿчилердиҥ иштерине ле оноҥ до öскö иштерге тайанып бичилен.

Адакы сöстö курсовой иштиҥ тÿп-шÿÿлтелери эдилет.

Кöрÿлетен сурактар: иштиҥучурлузы, амадузы, методологичекий тöзöлгöзи, тöс методторы, jаҥыртузы

1 бажалыкта М.В Чевалковтыҥ чÿмдемелиниҥ аҥылузы

А) Чÿмдемелдери, баснялары, уткаа сöстöри, ÿредÿ сöстöри

Б) М.В Чевалковтыҥ автобиографиалык чÿмдемели……

2 бажалыкта А.Я Уваровскийдиҥ автобиографиалык чÿмдемели

3 бажалыкта Бичиичилердиҥ чÿмдемелиниҥ аҥылузы

4 бажалыкта курсовой аайынча тöп-шÿÿлте

5 бажалыкта тузаланган литература

Революциядаҥ озо Алтайда миссионерлер тöзöгöн бичимелле тузаланып, алтай тилле баштапкы кееркедим чÿмдемелдер бичиген улус болгон. Олордыҥ тоозында М.В Чевалков турат.

Михаил Васильевич Чевалковтыҥ ол бойы jÿрген öйлöрдö албатыга jаан камаанын jетирген. Орус бичиичилердиҥ бичиген иштериле таныжып, jадын-jÿрÿмди чын кöргÿзери сÿреен jаан учурлузын jакшы билген. Тöрöл албатызыныҥ фольклорын jакшы билери алтай улуска jарт чÿмдемелдер бичиир арга берген. Албатыга оныҥ бичиген ÿлгерлери ле баснялары, уткаа сöстöри, ÿредÿ сöстöри, орус тилдеҥ кöчÿргени ÿргулjиге ундылбас. М.В Чевалков ÿлгерлеринде ле басняларында орус классический литературадаҥ алган эп-сÿме алтай албатыныҥ оос поэтический творчествозыла сÿреен билгир колыштырылганы кöрÿнет.

Афанасий Яковлевич Увароский «Эске алынган» деген якут чÿмдемелдиҥ авторы. Якут албатыны сÿрекей тыҥ сÿÿп, аргазы болзо, болыжып та туратан. «Воспоминания» баштапкы катап 1848 jылда кепке базылып чыккан, якут ла немец тилле «Путешествие на север и восток Сибири». А. Мидденфораныҥ бичигинде. Бу бичимелдердиҥ ортозында олонхо, кöчÿрилгени финский руна, якут табышкак. 1851 j. Бу иштер О.Н Белингктиҥ «О языке якутов» деп тöзöгöзине кирди. Афанасий Уваровкий якут бичимелге, кееркедим литературазына, фольклор шиҥдеерине jаан салтарын jетирген. Уваровский ле Чевалковтыҥ jайаан jÿрÿми тыҥ башка эмес, олор экилбези баштапкы чÿмдемелдер бичиген ады jарлу бичиичилер. Уваровский огош тужында öскÿс артып,чыралап бойы алдынаҥ ÿренип jÿрген, а Чевалков миссионерлер ле кожо jÿрÿп кöп jÿрÿмге тузалу неме ÿренип алды. Эмдиги öйдö бу эки ады jарлу бичиичилер, олордыҥ ижи, албатыга тузазын jетиргени, ÿргÿлjиге артар.

М.В Чевалковтыҥ чÿмдемелиниҥ аҥылузы

Михаил Васильевич Чевалков керегинде бистиҥ Туулу Алтайдагы литературный ишчилер ортодо бир канча тартыжулар болгон. Кезик улус, оныҥ jайаандыгында бир кезек jастыралардаҥ аткарынып, оны миссионерлерге чике кожуп тургандар. Jе Чевалковтыҥ jайаандыгында jаҥыс ла jастыралар болгон эмес. Оны алтай эл-jондордыҥ тÿÿкизине салымына, культуразына, поэзиязына jетирген салтарын тереҥжиде шиҥдеер тушта, бу кижиниҥ ол бойы jÿрген öйлöрдö албатыга эткен jаан тузазы да кöрÿнет.

Date: 2016-07-20; view: 376; Нарушение авторских прав