Тақырыбы: М. Мақатев. Ақынның шығармашылық жолы

Жоспары:

1. Ақынның шығармашылық жолы

2. Ақын өлеңдеріндегі тәрбиелік мәні

3. Шығармаларының асқақ лирикасы, эстетикалық әсері

Лекция мақсаты: Мұқағали Мақатаевтың өмір мен өлеңдерін, шығармаларын кейінгң ұрпаққа үлгі ете отырып, тәрбиелік мәнін мақсат етіп отырмыз.

Лекция мәтіні: Мұқағали Мақатаев 1931 жылы 9 ақпанда Алмати облысының Нарынқол ауданындағы “Қарасаз” деген жерде туған. Ауыл орта мектебін 1948 жылы біті ріп, өз ауылыныда комсомол, сонет қызметтерінде болған. Кейін аудандық ғазетте әдеби қызметкер, Қазақ радиосында диктор болван, “Қазақ әдебиеті” газетінде, “Жұлдыз” журналында поэзия бөлімін басқарған. Қазақстан Жазушылар одағында поэзия секциясында әдеби кеңесші қызметін атқарған.

М.Мақатаевтың тырнақ-алды туындылары Нарынқол аудандық “Советтік шекара” газетінде 1948 жыылдары жариялана бастаған. 1954 жылы бір топ өлеңі “Әдебиет және искусство” (қазіргі Жұлдыз) журналында, одан кейін бір шоғыр жыры Әбділда Тәжібаевтың сәт сапар тілеген сөзімен “Қазақ әдебиетінде ”жарияланған.

Мұқағали Мақатаев ақындық аз ғұмыр ішінде бірнеше лирикалық жыр жинағын, Маркс пен Ленин жайлы дастандарын ұсынған. М. Мақатаев жыр аудармасы саласында американың ұлы ақыны Уолт Уитменнің өлеңдерін ағылшынның ұлы ақын-драматургі, трагигі Вильям Шекспердің сонеттерін, әлемге әйгілі италия ақыны Дантенің “Құдіретті комедиясын” қазақшалады.

Мұқағалида аяғын апыл-тапыл басып, өлеңнің сапа биігіне бірте-бірте көтеріоген. Ағылған сезімді төгілген сөзбен өрнектеу оғын да оңайға түспеген. Слайда бала кезгі аяқ тастасынан-ақ арынын шамалау қиын емес.

Мәселен: “Тауда” атты өлеңін сол он сегіз жасында жазыпты.:

-Шоғыр тас, құлама құз төніп тұрған,

Қарағай басон иіп тағзым қылған.

Бар тіршілік қойнына паналаған,

Алып дене құралған ұзақ жылдан...

Жотада арқар жортқан, елік ойнап,

Қара тас бітпегендей мәңгі ойлап.

Қанатын кесе сілтеп құстар да жүр,

Тамаша табиғаттың тойын тойлап.

Сөз саптасы, сурет саласы қандай дәл.

Сөздің әдемілігі мен ойдың әдемілігін беруді Мұқағали отыз бес жасында әбден меңгергендігі байқалады.

Мұқағали -өлең түрін түрлендіруге де көп көңіл бөлген ақын. Ол көне шығыс үлгілерін де, әр сөзі ой шегелеген өзіндік тәжірбиелерін де қазақ өлеңінің қанына сіңіріп кетіпті.

“Алатау, ассалаумағалейкум” деген өлеңінде:

- Шаруа-ата секілденіп, өміріңді сарып қып,

Үлкен үйдің ошағындай дүниені қарық қып,

Аман-есен жатырмысың, айналайын жарықтық!- дейтін жан тебіренісі бар. Осындағы “жарықтық” сөзінен кезінде жаман пиғыл көргендер де болған. Алайда тауды кәриядай әулиеге айналдырып тұрған да сол сөз ғой.

Қойшы бала Әкітай

Алғыр, өжет Әкітай,

Өзі қалып қой баққан.

Қозысын қорғап аялай,

Лағын жарға ойнатқан.

Жайлауда болды Әкітай,

Семіртіп қойын бірнеше ай.

Шілденің ыстық күнінде,

Мал бабын тапты жалықпай.

Жайлаудан қайтты Әкітай,

Күз болды енді түн ұзап.

Күзетіп қойын ұйықтамай,

Бөріге бермей бір лақ.

Қыс болсын мейлі Әкітай,

Мәпелеп қойын бағады.

Өмірден оқып қажымай,

Малының бабын табыды.- деп баланың шаруа жұмыстарына ерте араласуы туралы жазған.

Бақылау сұрақтары:

1. Ақынның шығармашылық жолы.

2. Ақын өлеңдерінің тәрбиелік мәні.

3. Шығармаларының асқақ лирикасы, эстетикалық әсері.

4. Мұқағали өлеңдерінің тағылымдық, идеялық мазмұны

5. Шекспир шығармаларын қазақ тіліне аударуы