Лы Отан соғысының (1941-1945 жж.) басталуы. Республика экономикасы мен өмірінің соғыс қажетіне көшірілуі

Шабуыл жасаспау туралы (23 тамыз 1939 ж) Совет Одағымен жасаған келісімді бұзып, фашистік Германия 1941 жылы 22 маусымда соғыс жарияламастан КСРО аумағына басып кірді. Ұлы Оотан соғысы осылай басталды.Соғыстың сипаты - Германия тарапынан бұл соғыс агрессиялық, жаулап алушы, әділетсіз соғыс болды, ал Совет Одағы тарапынан әділетті өз жерін қорғаған, азаттық Отан соғысы болды. 1940 жылдың орта кезеңінде – ақ (18 желтоқсан) Гитлер командованиесі СССР – ге басып кірудің «Барборосса жоспары» деп аталатын стратегиялық жоспарын жасауға кіріскен болатын. Бұл жоспар бойынша фашистік Германия мен оның қол шоқпарларының құрғақтағы, әуедегі және соғыс теңіз күштері КСРО-ға бір мезгілде шабуыл жасайтын болды. Бұл жоспардың басты мақсаты (идеясы) қысқа мерзім ішінде (3–4 ай), «қауырт соғыс» идеясы бойынша соғысты 1941 жылдың күзінде (қараша) аяқтау тиіс еді. «Барбаросса» жоспарын жасаған кезде фашистік Германияның басшылары КСРО – ны «сансыз» көп ұлттың жасанды және «тұрақсыз бірлестігі», өзінше бір «ішкі бірліктен жұрдай этникалық конгломерат» деп қарастырды. «Россияның кең – байтақ жерін мекендеген халықтар жөніндегі біздің саясатымыз, - деді Гитлер өз сыбайластарына, - алауыздық пен жікке бөлінудің кез келген түріне қолдау көрсету болуға тиіс. Фашистік Германияның негізгі мақсатының саяси және экономикалық астары болды. Германия империясы шикізат үшін, азық – түлік базасы ретінде қуыршақ мемлекет құруды көздеді.

Қуыршақ мемлекет жобасы фашистер жасап «Барбаросса» жоспарында көрсетілді. Жоспар бойынша фашистер КСРО жерінде Остланд, Украина, Московия, Еділ – Орал, Түркістан сияқты рейх комиссарияттарын құруды көздеді. Жоспарда көрсетілген «Үлкен Түркістан» отарының құрамына Қазақстан, Татарстан, Башқұртстан, Орта Азия, Әзірбайжан, Кавказ, Қырым, Ауғанстан, Шыңжан кіргізілді. Фашистер Кеңес адамдарын қырып – жою жолына осылай түсті. Кеңес адамдарының патриоттық сезімі, әрине, бұл жоспарға қарсы тұра білді. Қазақстан халқы Отан қорғаушылар қатарына өз еркімен жаппай жазыла бастады. Мысалы, Алматы медицина институтының студенті Маншүк Мәметова: «Отбасымыздан майданға жіберетін ешкім жоқ, ағам да, апам да жоқ, сондықтан өзімді жіберуді өтінемін», - деп әскери комитетке өтініш берді. Республикада 2 млн. – нан астам адам әскери даярлықтан өтті. Қазақстанда еңбек армиясы құрылып, Қазақ КСР – нен 700 мыңнан астам адам шақырылды. Соғыс жылдары 27 әскери оқу орны 16 мың офицер даярлап шығарды. 1941 – 1945 жылдары әскери оқу орындарына 42 мыңнан астам қазақстандық жіберілді. Соғыс жылдарында Шымкентте орналасқан Чугуев әскери авиация училищесі түлектерінің бірі И. Н. Кожедуб үш мәртебе Кеңес Одағының Батыры атағын алды

Азақстандықтардың Ұлы Отан соғысы майдандарындағы өшпес ерліктері – Кеңес халқы патриотизмінің жарқын көрінісі.

Ұлы Отан соғысы­ның даңқты та­рихы­ның бет­теріне жа­зылған қазақстан­дықтар­дың ерлігі аз болған жоқ. Еліміздің басқа да ха­лықта­рының ұл-қыз­да­рымен қатар біздің рес­публи­каның жас­та­ры да жа­умен Бал­тық теңізінен Қара теңізге дейінгі май­дан шеп­терінде ерлікпен шайқас­ты. Даңқты Брест қама­лын қорғаушы­лар­дың қата­рын­да мыңдаған қазақстан­дықтар бол­ды. Олар­дың ара­сын­да Ғ. Жұма­тов, Ш. Шол­та­ров, В. Ло­банов, К. Әбдірах­ма­нов, К. Иманқұлов, Е. Ка­чанов, В. Фур­сов т. б. Жа­умен жан аямай шайқасып, ерліктің үлгісін көрсетті. Ұлы Отан соғысы­ның алғашқы ай­ла­рын­да қазақстан­дықтар Ли­епая, Пе­ремышль, Са­аре­ма ара­лы, Минск, Одес­са, Бель­цы, Ша­уляй, Се­вас­то­поль және т. б. қала­лар үшін шайқас­ты. Әсіре­се 1941 жылғы қара­ша, жел­тоқсан ай­ла­рын­да Мәскеу түбіндегі шайқас­та қазақстан­дықтар­дың жа­уын­герлік даңқы шықты. Рес­публи­када жа­сақталған 316-атқыш­тар ди­визи­ясы­на ас­та­наға апа­ратын негізгі өзекті жол­дардың бірі – Во­лока­лам тас жо­лын қорғау тап­сы­рыл­ды. Мұнда майор Ба­уыр­жан Мо­мышұлы басқарған 1073-ші атқыш­тар полкі жау ша­бу­ылы­на ди­визи­яның басқа бөлімдерімен бірге ерлікпен той­та­рыс берді. 316-ди­визи­яның жоғары қаһар­мандық қабілетін қам­та­масыз ету­ге оның ко­ман­дирі И. В. Пан­фи­лов зор еңбек сіңірді.

Ду­босе­кова разъезі түбінде 28 пан­фи­лов­шы жа­уын­герлер жа­удың 50 танкісінің ша­бу­ылы­на қар­сы тұрды. Са­яси же­текші В. Г. Клоч­ковтың жа­уын­герлерді ерлікке жігер­лендіріп: «Ре­сей жері кең бай­тақ, бірақ шегінер жер жоқ, ар­ты­мыз­да Мәскеу!» — де­ген сөздері бүкіл май­данға та­рап кетті. 28 жа­уын­гер – орыс­тар, қазақтар, ук­ра­ин­дар, қырғыз­дар – 4 сағат бойы өрше­лене жа­салған жау танк­терінің ты­ным­сыз ша­бу­ылы­на ерлікпен той­та­рыс берді. Олар қасық қаны қалған­ша шайқас­ты. Бәрі дерлік қазақ тап­ты, бірақ жа­уды өткізбеді. Сон­дай-ақ Мәске­уді қорғау та­рихы­на пан­фи­лов­шы­лар ди­визи­ясы бөлімдерінің са­яси же­текшілері П. В. Вих­ров, М. Ғаб­дуллин, ав­то­мат­шы­лар Т. Тоқта­ров, Р. Аман­келди­ев өздерінің ерліктерімен мәңгі өшпес із қал­дырды. 316-ди­визия жа­уын­герлерінің ерлігі мен қаһар­мандығы жоғары бағалан­ды. 1941 жы­лы 17 қара­шада оған құрметті 8-ші Ұлан ди­визи­ясы атағы берілді.

Соғыстың алғашқы күндерінен бастап қазақстандықтар барлық майданда шайқасты. Олар Отан үшін фашистерге қарсы бағытталған ұрысқа аянбай кірісті. Қазақстанда ұйымдастырылған көптеген әскери бөлімдер майданға жіберілді. Даңқты Брест қамалын қорғаушылардың қатарында мыңдаған қазақстандықтар болды. Олардың арасында Ғ. Жұматов, В. Фурсов, К. Тұрдиев, Ш. Шолтырев, К. Иманқұлов, Е. А. Качань т. б. жаумен жан аямай шайқасып, ерліктің үлгісін көрсетті. 1941 жылы 24 маусымда 219 атқыштар полкі Литваның Шяуляй қаласында алғаш рет ұрысқа кірісті. Қазақстандықтар жау әскерлерімен Перемышев, Мурманск, Одесса, Севостополь, Сталинград түбіндегі, Украина, Белоруссия жеріндегі жанқиярлық қарсылығына қарамастан немістер соғыстың бастапқы кезінде үлкен басымдылыққа ие болды. Оның бірнеше себебі бар еді. Біріншіден, басынан бақайшағына дейін қаруланған, Европаның көптеген елдерін бағындырған жау әскерінің соғыс жүргізу тәжірибесі мол болды. Екіншіден, тұтқиылдан жасалған шабуылға Кеңес әскерлері әзір емес еді. Үшіншіден, Кеңес әскерін қайта құру, қаруландыру тиісті дәрежеде болмады. Төртіншіден, 1939 – 1940 жылдардағы Қызыл Армияны тазалау кезінде әскердің көптеген қолбасшылары, жоғары, орта буындағы офицерлері ұсталып атылып кетті. Осының бәрі Қызыл Армия бөлімдерінің соғыстың бастапқы кезінде үлкен сәтсіздікке ұшырап, мыңдаған жауынгерлерден айырылуына соқтырды

Date: 2016-05-23; view: 1510; Нарушение авторских прав